رووبەڕوو لەگەڵ شــــــــێرزاد حەسەن دا: ئەوەی دەڕمێت منارە نـــــییە شكۆمەندی مرۆڤە
07:53 - 11/12/2019
سازدانی: ئیدریس عەلی
لە رۆمانی (ژنێك بە سەر منارەوە) دا،(شێرزاد حەسەن) بە تەنها قسە لەسەر داڕمانی منارەیەكی دێرینی حەقیقی ناكات، بەڵكو لە رێگەی ئەو منارەوە، باس لە شكۆمەندی و كەسێتی ئینسانی كورد دەكات، كە وردە وردە كار بۆ داڕمانی دەكەن! لە زۆربەی بەرهەمە ئەدەبیەكانی ئەم نووسەرەدا، هەمیشە ژنێكی چەوساوە و مرۆڤێكی غەمگین و دڵشكاو دەبینین.
لەم گفتوگۆیەدا لەگەڵ “کولتووری زەمەن” شێرزاد حەسەن، هەندێك دەرگای دیكەمان بۆ دەكاتەوە، بۆ ئەوەی خوێنەران باشتر بچینە ناو دنیای رۆمانەكە و هەندێ دیدگاو بۆچوونی تری ئەم نووسەرەوە.
* ئوستاز... با دەستپێكی ئەم گفتوگۆیەمان لە ناونیشانەكەوە بێت... تۆ پێت چۆنە؟
- زۆر باشە ئیدریس گیان... با بە دڵی تۆ بێت.
* ناونیشانی رۆمانەكەت واتە (ژنێك بەسەر منارەوە) هەست دەكەین خوێندنەوە و دەلالاتی سێكسی هەیە، ئایا خۆت بە ئەنقەست ئەمەت داناوە و پێشتر بڕیارت دابوو هەمان ناونیشان بە هەمان دەلالاتەوە بێت؟
- لێرەدا دوو شت لەلای من بەرجەستە دەبێت، یەكەمیان مەسەلەی منارەكەیە وەك شوێنەوارێكی مێژوویی و دێرین، یان وەك بابەتێكی جوانی، بۆ خۆی منارەش بە گشتی لەناو رۆمانەكەدا ئاماژەیەكە بۆ تەلارسازی، قوتابخانەیەك هەیە بە ناوی (تەلارسازی فالۆسی) دیارە فالۆسی ئاماژەیە بۆ (چوكی) پیاو، من لە راستیدا ماوەیەك بوو خەریكی ئەو بابەتە بووم و سەرنجی راكێشابووم، هاوكاتیش لە كۆتایی نووسینی رۆمانەكەدا بووم، بەڵام خۆشحاڵ بووم كە من بەبێ ئەوەی بزانم تەلارسازی فالۆسی هەبووە و لە شەستەكانەوە ئاماژەی بۆ كراوە، بۆ نموونە دەبینین گومەز و منارە تەنانەت لە وڵاتێكی وەك هۆڵەندا، لەسەر شەقامەكانیش (شوورە) لەسەر چوكی پیاو دروستكراوە، بیریشمان نەچێت چوكی پیا و و لەشی ئافرەت، بۆ هەزار ساڵ پەرسراون و وەك شتێكی پیرۆز سەیركراون، چونكە ئەوانە وەك سەرچاوەی پیت و فەڕ و چێژ و لەدایكبوون و ژیان تەماشا كراون.
* تکایە با بێینەوە سەر بابەتی منارەكە؟
- باشە... من وەك فیگەرێك یان وەك مرۆڤێك مامەڵە لەگەڵ منارەکەدا دەكەم و بۆ من هێمایە بۆ چەند شتێك، سەرەتا بۆ من مەسەلەكە ئەوە بوو كە شتێكی دێرین و جوانی سەر بە مێژوو خەریكە دەیڕمێنن، ئەمە لە سەرەتادا بیرۆكەی چیرۆكێكی زۆر سادە بوو، خوشك و براكانم لە هەولێر رۆژێك پێیان وتم خەریكن (منارەی چۆلی) دەڕوخێنن، من بیرم بۆ ئەوە چوو كە ئەم منارەیە لە منداڵییەوە دەیبینم بە پێوە وەستاوە، باشە ئەگەر بیڕوخێنن چییە و چی دەبێت؟ دواجار من باسی منارەی چۆلی ناكەم، بەڵكو باسی منارەیەك دەكەم كە دەبێتە رەمزی شكۆمەندی و جوانی و خۆشەویستی و تەواوی بەها جوانەكان، كە لەم مێژووی بیست ساڵەی ناوی ئازادییە خەریكن دەیڕوخێنن، دواجار لە راستیدا من ویستم ئەم رۆمانە گومان بخاتە سەر ئەو بیست ساڵەی كە كورد تێیدا دەسەڵاتی گرتە دەست، پاشان من نامەوێت بڵێم منارە تەنها یەك دیوو و یەك رەهەندی هەیە، چونکە دواجار منارە بۆ خۆی رەمزی نێرینەیی شارە، تەنانەت ئەگەر منارە وەك منارەی مزگەوت وەربگرین، دەبینین دین بۆ خۆی لەگەڵ سیاسەتدا دوو كایەن كە پڕاوپڕن لە دەسەڵاتی نێرینەیی و پیاوسالاری، بۆیە بۆ من منارەكە كۆمەڵێك دیوی جیاجیای هەیە، بەڵام ئەو دوو دیوە زۆر بە زەقی زاڵە بە سەریدا، بە دەلیلی ئەوەی ئەو منارەیە لە شارێكدا دەیانەوێت بیڕوخێنن، كە پێنج شەش هەزار مزگەوتی تێدایە و لە منارەكانیەوە بانگ دەدرێت، بەڵام ئەو منارەیە تاكە منارەیەكە كە بانگی لەسەر نادرێت، دواجار دەمەوێت ئەو گەمارۆدان و بانگدانەی بەشی كۆتایی رۆمانەكە لە دژی ژنەكە كە گوایە سۆزانی و لەشفرۆش و بێڕەوشتە نیشان بدەم، لە كاتێكدا ئەو ژنە بۆ خۆی كەسێكی وشیار و نیگاركێشیشە.
*بۆچی لەلای تۆ ئافرەتێكی وەک (شادی) بەرگری لەم منارەیە دەكات و رووبەڕووی ئەوانە دەبێتەوە كە دەیانەوێت بیڕوخێنن؟
- من كاتێك ئەم رۆمانەم نووسی و كارەكتەرێكی وەك (شادی) م دروستكرد (نورا)م، لە خەیاڵدا بوو، نورا لە شانۆگەری (ماڵی بووكەشوشە) ی (ئیپسن) دا، شەڕ دەكات لەگەڵ دنیای ناشرینی و ملهوڕی و زۆرداریدا، نورا لەوێدا لە خانەوادەكەی هەڵدەگەڕێتەوە كە رۆحی نێرینەیی تێدا زاڵە، هەروەها (دكتۆر ستۆكمان) یش لەباری سیاسی و فەرهەنگییەوە برایەكی گەندەڵی هەیە، كە سەرچاوەكان بۆگەن دەكەن ئەو بەرگرییان لێ دەكات، بە كورتی مانەوەی پاڵەوانی تەنیا لە ئەدەبیاتدا یەكجار زۆرن، من پێمخۆش بوو پاڵەوانێكی كوردیمان هەبێت، ئەگەرچی لە ئەدەبیاتی كوردیدا پاڵەوانی لەو شێوەیەمان زۆرە، بەڵام ئایا دەقێك بە زیندوێتی خۆی دەتوانێت ئەوە بكات یان نا؟ واتە ئەوەی كە هونەر و داستان دەیخوازن، ئایا ئەوە دەكرێت لەناو ئەدەبی ئەوەی پێی دەوترێت ئەدەبی (خەیاڵئامێز و داستانئامێز؟) لە راستیدا قسەكەی تۆ رەوایەو راستە، بەلای منەوە ژن رەمزی ژیان و جوانییە (شادی) بۆ خۆی كەسێكی هونەرمەندە لە رۆمانەكەدا، لەبەر ئەوە بەو رۆحیەتە جوانەوە پێی ئەستەمە منارەیەك كە پاشماوەیەكی مێژوویی و جوانییە بڕمێنن.
* لە راستیدا کارەکتەری (شادی) دركیش بەوە دەكات كە ئاماژەكانی دوای رووخاندنی ئەم منارەیە چەند ترسناكن لە سەر ژیانی مرۆڤ، چونكە ئەو پێی وایە لەگەڵ داڕمانی ئەو منارەیەدا بەهاكانی مرۆڤیش دەڕمێن... وا نییە؟
- بەڵێ راستە... لەم تێكستەدا دوو منارەمان هەیە، منارەیەك هەیە لە دەرەوە كە منارەیەكی جوانی دێرینی راستەقینەیەو بەراستی خەریكە دەیڕمێنن، لەلایەكی دیكەوە بەراستی من دەمەوێت باس لە منارەیەك و بەرزاییەك بكەم كە هاوشانی شكۆمەندی و كەرامەت و بەهای خودی مرۆڤە، لەبەر ئەوە من بە تەنها رۆمانێكم نەنووسیوە باس لە داڕمانی منارەیەكی راستەقینە بكات، بەڵكو باس لە داڕمانی شكۆمەندیی مرۆڤیش دەكەم لە دوای راپەڕینەوە، هەر بە ئەنقەستیش باگراوندی رۆمانەكە هەمووی شەڕی نێوان ئێران و عێراقە.
*رووداوەكان لە دوو سەردەمدا روودەدەن، پێش راپەڕین و دووای راپەڕین، بۆچی ئەم دوو سەردەمە جیاوازەت هەڵبژاردووە وەک کاتی ناو رۆمانەکە؟
- بێگومان وایە... شادی كاتێك خاڵۆزاكەی خۆی دەیكات بە ژن و پەردەی كچێنی لێ دەسەنێت، سەردەمی شەڕی ئێران و عێراقە، لەبەر ئەوە خاڵۆزاكەی كە عاشقی شادییە لە ترسی شەڕ وڵات جێدەهێڵێت و روو دەكاتە ئەوروپا، ئەو ژنەش واتە شادی، بە تەنیا دەمێنێتەوە، لێرەشدا ئەگەر باس لە جەنگ بكەین دیسان جەنگەكان دەستكردی پیاوانن، تەنانەت ئەوانەی دەیانەوێت منارەكە بەسەر ژنەكەدا بڕمێنن هەر پیاوانن.
* رۆمانەكە فرە تێما و فرە رەهەندە، كەسایەتییەكان زیاد لە رەوشتێك و زیاد لە سروشتێكیان هەیە، بە گشتی فەزاكە زۆر فراوانە و كێشە لە دوای كێشە و رووداو لە دوای رووداو رۆمانەكەیان تەنیوە، بەڵام دەمەوێت بپرسم بۆچی وەك بەرهەمەكانی پێشووترت، كارەكتەرەكانت لە رووی جێگەو رێگەی چینایەتییەوە فەرامۆش كردووە، لە كاتێكدا لە زۆربەی بەرهەمەكانی تۆدا كارەكتەری هەژار و دەوڵەمەند هەیە، واتە هەست بە جیاوازی چینایەتی دەكرێت؟
- كۆمەڵە چیرۆكی (گوڵی رەش و تەنیایی) و كێشەی جوتیار و دەرەبەگ تا ئەندازەیەك لە رێگەی چیرۆكێكی ئەڤینداریی وەك (پێدەشتی كارمامزە كوژراوەكان) دەتوانیت لەمانەدا خەمی چینایەتی قووڵتر ببینیت، من بە مانا تەقلیدییەكە چەپ نیم، بەڵام هەمیشە چەپم بەو مانایەی بڕوام بە یەكسانی و ئازادی هەیە، بەتایبەت یەكسانی نێوان ژن و پیاو، بەردەوام ئەم گرفتانەم هەبووە، بەڵام هەرگیز نەموتووە من كۆمۆنیستم یان چەپێكی ئایدۆلۆژیی و سیاسیم، بە گشتی من لایەنگریی هەژارانم و دژی زۆرداریم.
* مامۆستا.. با بێنەوە ناو گفتوگۆ لەسەر رۆمانەكە، بۆچی لەم رۆمانەدا مرۆڤ دابەش نەبووە بەسەر دوو چینی كۆمەڵایەتیدا؟
- باشە دێینەوە ناو رۆمانەكە... لەبەر ئەوەی تۆ بە تەنیا كێشەی چینێكت نییە، لەوێدا من تەنیا خەمێكم هەیە، ئەویش ئەوەیە تۆ دەتوانیت رەگوڕیشەی چینەكان بدۆزیتەوە، بۆ نموونە ئەوانەی دەیانەوێت سۆپەرماركێت یان، بازاڕێكی نوێ بكەنەوە، خێرا دەزانین ئەمانە سەرمایەدارن، لە راستیدا سەرمایەدارە سیاسییەكانیشن، كە دەیانەوێت مێژووی خۆیان و منارەكان بڕمێنن بۆ ئەوەی بازاڕی گەورە بكەنەوە لە شوێنەكەیدا، كەواتە ئەوانەی دەیانەوێت منارەكە بڕوخێنن رەگێكی چینایەتیشیان هەیە، بۆ نموونە كە دەڵێن شاری هەولێر دەكەین بە (دووبەی) ئەمە چ مانایەكی هەیە؟ راستە لە رووی تەلارسازییەوە دەیكەن بە دووبەی، بەڵام لە ناوەڕۆكدا مرۆڤی خەسیو و ترسنۆك و شەرمن دروست دەكەن، من بۆ خۆم ماوەی سی و پێنج ساڵە لە بواری پەروەردەدا كار دەكەم، لە سەردەمی بەعسەوە هەتاكو ئێستا، ئێمە منداڵەكانمان بە گرگنی و خەسیوی دروست دەكەین و بە ترسنۆكی گەورەیان دەكەین، بۆیە لە راستیدا ئەوەی لە منداڵەكانی خۆمانی دەسەنینەوە، خودی شكۆمەندی و ئەو فیزە ئینسانییەیە كە خەریكە نامێنێ، یاخود فێری ملكەچی و زەلیلییان دەكەین، كێشەی من ئەوەیە مەسەلەن ئەگەر (شادی) كە ئافرەتێكە سەر بە چینێكی مام ناوەندە، هۆمەر كەسێكی خاوەن باخ و باخات و موڵك و پارەیە، هۆمەر ئەو پیاوە بەتەمەنەیە كە عاشقی شادی دەبێت، شادیش بۆ ئەوەی كێشەی پەردەی كچێنی چارەسەر بكات و بیشارێتەوە لە خەڵك، دواجار دەبێتە هاوسەری هۆمەر.
* ببوورە مامۆستا قەتعت دەكەم... ئەو ساتەی هۆمەر شادی دەناسێت و عاشقی دەبێت و نهێنی بە ژنبوونیشی دەپارێزێت، لەحزەیەكە كە ئیدی هۆمەر كە لە رابردووی خۆی پەشیمان دەبێتەوە كە پێشمەرگە بووە و بە قەولی خۆی راوە مرۆڤی كردووە، بەڵام لە رێگەی عەشق و هونەرەكەی شادییەوە دەبێتەوە بە مرۆڤی راستەقینەو تامی ژیان دەكات، لە راستیدا ئەم گۆڕانكارییە لەم كارەكەتەرەدا چۆن ئاوا کتوپڕ روویدا؟
- لە راستیدا من نەمویستووە بڵێم كەسێك شەیتانە و كەسێك فریشتەیە، لەبەر ئەوە لەناو ژیانیشدا دەشێت مرۆڤێك هەبێ شەیتانیش و فریشتەشی تێدا بێت، لەگەڵ ئەوەشدا بڕوام بەوە هەیە كە ژینگەی دەوروبەر مرۆڤ دروست دەكات (هۆمەر) لە ژینگەیەكدا ژیاوە كە لە گەنجێتییەوە حەزی كردووە ببێتە پێشمەرگە، هۆمەر لەم رۆمانەدا لە رێگەی ئافرەتێكەوە دەبێتەوە بە ئینسانی راستەقینە، دیارە هۆمەر لە رێگەی جوانی و خۆشەویستی ئەو ئافرەتەوە پاك دەبێتەوە، بەڵام دەمەوێت باسی ئەو ساتەش بكەم كە هۆمەر دەبێتەوە بە ئینسان، تەماشاكە... ئەو كاتەی دەبێتەوە بە ئینسان، ئیتر دەبێت بمرێت، چونكە جێگەی نابێتەوە لەناو جوانی و ژیانی راستەقینەدا، هۆمەر هێشتا ژەهری پیسی و ناشرینییەكانی تێدا ماوەتەوە و وردە وردە كاریگەریی لەسەر ژیانی داناوە، ئەو ژەهرەی مرۆڤ دەكات بە شەیتان و بەهای مرۆیی لێ دەسەنێتەوە.
* با بێینەوە سەر كارەكتەری (شادی) كە من زۆرم خۆشدەوێت، ئەم كچە كە لەدایكبوو، خێزانەكەیان بەو نییەتە ناویان نا شادی كە ئیدی وەك ناوەكەی بە شادی بژی، بەڵام سەراپای ژیانی قوربانی و چاوەڕوانی و تراژیدیا بوو، واتە پێچەوانەی ناوەكەی خۆی ژیا، پرسیارەكەم ئەوەیە خۆت وەك نووسەر سەرەتا كە دەستتدایە نووسینی ئەم رۆمانە، ئەم حاڵەتەت لەبەرچاو بوو، واتە داتنابوو شادی وەهای لێبێت... یان چارەنووسی رووداوەکان وایان خواست؟
- نەخێر نا... دامنەنابوو وەهای لێبێت و وەها چارەڕەش بێت، ئەوە لەكۆتاییەكەیدا بوو وەهای لێهات، من لەكاتی نووسینی رۆمانەكەدا هەتا كۆتاییەكەشی، بیرم لەوە دەكردەوە كە ژنێكی وەها چارەڕەش چ ناوێكی بۆ دابنێم؟ پێم وابێ سەرەتا ناوی (فریشتە) بوو، بەڵام دواتر ناوەكەیم گۆڕی بە شادی، دیارە لە ئەدەبیاتی ئەورپیشدا گەمەكردن بە ناوی كارەكتەر هەیە، لای خۆشمان (بەختیار عەلی) زۆر گەمە لەسەر ناوەكان دەكات، نووسەرێكیش هەیە ناوی (ناسانێڵ)ە، ئەمریكییە و لە یەكێك لە رۆمانە كۆنەكانیدا زۆر گەمەی لەسەر ناوی کاراکتەر كردووە، دیارە هەموو ناوێكیش مانایەكی هەیە، بەڵام مەرج نییە هەموو ناوێك هەڵگری مانایەكی شاراوەی هەبێت و مەرجیش نییە هەمیشە هەڵگری مانا شاراوەكان بێت كە تۆ وەك نووسەر مەبەستتە، بەڵام من لە كۆتایی رۆمانەكەدا بیرم لەوە كردەوە كە ئەو بەدبەختە ناو بنێم (شادی) چونكە لە خێزانەكەیاندا ئومێدیان بووە كچێك بێت كە بەختەوەری بێنێت و بە شادی بژی.
* بە درێژایی رووداوەكانی ناو رۆمانەكە، خوێن بەرۆك و خەیاڵ و زیهنی (شادی) بەرنادات، ئایا ئەمە لەو ساتەوە دروستبوو كە بەهرامی خاڵۆزای خوێنی كچێنی رژاند، یاخود خوێنێكە لەلای خۆت وەك نووسەر ماناو دەلالاتی دیكەی هەیە؟
- خوێن بۆ خۆی وەك غەریزەش حساباتی خۆی هەیە، خوێن دەتوانین بڵێین هاوشانی غەریزەیە، زۆرجاریش رەمزی شۆڕشە، مەسەلەی شۆڕشگێڕی بەندە بە خوێنەوە، بێگومان هیچ شۆڕشێكیش نییە لە دونیادا بەبێ خوێن ئەنجام بدرێت، تێڕوانینی من بۆ خوێن لەو رۆمانەدا زیاتر بۆ دیوە ئەخلاقییەكەیەتی، ئەو تنۆكە خوێنەی شەرەف لە دنیای رۆژهەڵات و ئیسلامدا گەورەترین كارەساتی دروستكردووە، دەتوانین لە مێژوودا هەتاكو ئێستا ملیۆنەها ئافرەت بژمێرین كە لەسەر شەرەف كوژراوە، لە كوردستانی خۆشمان بەپێی ئامارێكی وەزارەتی ناوخۆ، سیازدە هەزار ئافرەت لەسەر مەسەلەی شەرەف كوژراون، مەبەستم ئەوەیە بیربكەرەوە مەسەلەكە هیچ شتێك نییە دڵۆپێك خوێن نەبێ، تۆ زۆر باش دركت بە مەسەلەی خوێن كردووە لەم رۆمانەدا، ئەو تنۆكە خوێنەی لەو كچە دەڕژێت كۆتایی نایەت.
* كتومت هەر لە دوای ئەوەی خوێنی كچێنی دەڕژێت، شادی دەچێتە ناو ژیانێكی تراژیدیی و جیاوازتر لەوەی پێشووی... ئەمە راستە؟
- ئاخر خۆ هەر لەباری واقیعیشەوە وایە، لە باری واقیعییەوە هەر ئەوە نییە من شتێكی رەمزیم نووسیبێت، ئەو دڵۆپە خوێنەی لە كچێك دەڕژێت و ئەو پەردە تەنكەی كە دەتەقێت، لەباری رۆحیشەوە ژیانی ئافرەتێك وێران دەكات، تۆ سەیركە، ئەو خوێنەی لە ئاژەڵ و باڵندەكان و تەنانەت لە كاتی شۆڕشدا دەڕژا، جیاوازە لەو خوێنەی كە لە شادی رژا، بە گشتی ئەگەر تەماشا بكەیت لەم رۆمانەدا هەموو پاڵەوانەكان راوچیشن، راوەمرۆڤ... راوەئاسك... راوەباڵندە... راوەژن، تەنانەت (بەهرام)ی كۆنە عاشقی شادی، هەر لە منداڵییەوە راوەپەپولەی كردووە و لە دەفتەرەكەیدا دایناون، لێرەوە ئەو كچەش دەبێت بە نێچیر، هۆمەریش دیسانەوە كە چەند میهرەبان و عاشقی شادییە، هەر دەبێتەوە بە راوچی لە روانگەی شادییەوە، كەواتە بە شێوەیەكی فراوان كارم لەسەر گەمەی راو و خوێن كردووە لەم رۆمانەدا.
* مامۆستا... بە شێوەەیكی گشتی مەسەلەی ئومێدو نائومێدی ئینسانەكان لەم رۆمانەدا دابەشكراون بەسەر دوو سەردەمی جیاوازدا، سەردەمی بەعس ئینسان ئومێدی هەیە كە شۆڕش دێت و بەختەوەری دێنێت، بەڵام وەك دەبینرێت لە پاش راپەڕین نائومێدی سەرهەڵدەدات، ئەم حاڵەتە لەلای خۆت چۆن لێكدەدەیتەوە؟
- زۆر راستە... خۆ من لە سەرتای گفتوگۆكەمنادا ئاماژەم بەوە كرد و وتم نیازمە بڵێم لەو بیست ساڵەدا هەموو ئەو درووشمانەی شۆڕش و راپەڕین راست و دروست دەرنەچوون، درووشم بوون و وەك پێویست نەگەیشتنە بواری پڕاكتیك، هەموو شۆڕشەكانی جیهانیش هەروا بوون، شۆڕشی ئۆكتۆبەر لە سەرتادا خەریكبوو موژدەی بە هەموو سەرزەمین دەدا كە بەهەشت دروست دەكەن، واش نەبوو، سەیری ئەو شۆرشە بکە کە پێیان دەوت بەهاری عەرەبی، بینیت كارەساتێكی خولقاند کە شێوەی نەبێت.
* بەڕای تۆبۆچی وای لێهات؟
- چونكە هێزە تاریكەكان دەستیان پێکردەوە، دەمەوێت بڵێم شۆڕشەكان هەر مژدە دەدەن، بەڵام من بۆ خۆم هەرگیز بڕوام بەوە نییە كە مرۆڤ بتوانێت ئەم سەرزەمینە پاك بكاتەوە، بە كورتی خۆ من شتێكم نەهێناوە لە ئاسمانەوە دامگرتبێ، شتێكە لە واقیعدا هەیە، سەردەمێك خەڵك هەموو ئومێدیان هەبووە، بەڵام دواتر نائومێد كران.
* ئەم هەموو نیشانەی پرسیار و گومانە لەبەردەم شۆڕش و ئومێدی مرۆڤەكاندا بۆچی دەگەڕێنیتەوە، ئەم رەشنبییەی تۆ لە چییەوە سەچاوەی گرتووە و تا کوێ دەڕوات؟
- ( بیكێت) یەكێك بوو لەو نووسەرانەی دنیا، كە هەموو ژیانمی گۆڕی، (لە چاوەڕوانی گۆدۆ) م خوێندەوە، تێگەیشتم مرۆڤ بەردەوام بە دوای فریادڕەسێكەوەیە و لە گەڕاندایە بۆی... بەڵام ئیدی هەرگیز نایەت.
* من بڕوای خۆتم دەوێت بزانم چۆنە؟
- خۆشم گومانم هەیە كە هەتا دنیا دنیایە ئەو مرۆڤە فریادڕەس و رزگاركەرە نایەت، بەڵكو گێژەنێك هەیە بەردەوام مرۆڤ لەسەر ئەم زەمینە دەخولێنێتەوە.
* هەست ناكەیت ئەمە تەسەوڕێكی(زۆربا)ییانەیە، واتە وا لە مرۆڤ بكەیت بۆ ئەو ساتەوەختە بژی كە تێیدایە؟
- راستە زۆربا كوڕی ئەو ساتەی خۆیەتی كە تیایدا دەژی، بیرت نەچێ (زۆربا) كەسێكی نەخوێندەوار بوو، بەڵام بە ئەزموون بوو، هاوکات لە هەموو شتێكیش تێدەگەیشت، زۆربا جوانییەكەی لەوەدایە لە رێگەی ئەزموونی ژیانەوە فێری حیكمەت بووە، بەڵام ئەو كاتەی هۆمەر كەمێك حیكمەت دەخوازێت لە شادی لە رێگەی عیشقەوە، ئیدی دەمرێت.
* لێرە حیکمەت جێگەی نابێتەوە بۆیە دمرێت؟
- بەڵێ... لێرە حیكمەت جێگەی نابێتەوە.
* بۆچی؟
-چونكە شتێ نییە ناوی ژیری وهۆشیاری بێت.
* تۆ لە رێگەی رۆمانی (ژنێك بەسەر منارەوە) بانگەشەی بۆ نائومێدبوون دەکەیت؟
- نانا.. هەرگیز ئەوەم ناوێت، ئەسڵەن ئیشی ئەدەب بەو مانایەی كە ئایین و سیاسەت دەیكەن، ئەوە نییە كەس هان بدات، بەڵكو ئەدەب ئیشی ئەوەیە پرسیار و گومان دروست بكات، من بڕوا ناكەم هەرگیز ئەدەب بەو راستەوخۆییە هانی خەڵك بدات بۆ مەرامێك، یاخود بابەتێكی دیاریكراو، بەڵكو تۆ كۆمەڵێك كارەكتەر و رووداوت هەیە، بە مانا تەقلیدییەكەی ئەگەر قسان بكەین، لەنێوان شەڕ و خێر، پاكی و جوانی، ناشرینی و پیسی، هەروەها كۆمەڵێك كارەكتەرت هەیە مرۆڤ بە غەریزە ئەگەر زۆر نەخوێندەواریش بێت لە كاتی خوێندنەوەی تێكستێكدا لە خۆیەوە دەكەوێتە قۆناغی دادگایكردن، مەسەلەن تۆ (راسكۆلۆنیكۆف) ناتوانیت وەك تاوانبارێك دادگایی بكەیت، قسە لەسەر ئەوەیە لە ئەدەبدا كاریگەرییەك یان هەوڵێك هەیە بۆ گۆڕینی مرۆڤ لە ناوەوە، كۆڵن وڵسن قسەیەكی زۆر جوانی هەیە دەڵێت: ئەوەی رۆماننوس كردی نە ماركس پێی كراوە نەفرۆید و نەداروین، لەبەر ئەوەی رۆماننوس لە ئەدەبدا باسی ژیان دەكات، بەڵام ئابووریناسێك تەنها باسی ئابووری دەكات، لەبەر ئەوە دەكرێت رۆماننوسێك هەم دەروونناس بێت و ئابووریناس بێت و كۆمەڵناسیس بێت، بەڵام ئەوانی دیكە تەنها باسی ئەو بوارەی خۆیان دەكەن كە دەیزانن، لەبەر ئەوە بە هیچ شێوەیەك لە ئەدەبدا هیچ نووسەرێكی راستەقینە نییە بیەوێت یان نەخشەی هەبێت بۆ هاندان و لێخۆڕین بەرەو شوێنێك.
* لە دەستپێكی نووسینتەوە هەتا تازەترین بەرهەمت، خوێنەر بەردەوام كارەكتەری غەمگین و دڵشکاو و فەزایەكی حەزین دەبینێت، ئەم غەمگینییەی ناو بەرهەمە ئەدەبیەكانت تا چەند نزیكە لە رۆحی خۆتەوە؟
- من لە منداڵییەوە هەست بە غەمگینی دەكەم، لەباری خێزاندارییەوە هەتا دەگات بەو ماڵ و كۆڵانانەی لێی ژیاوم، كێشەو گرفتەكانی ناو خێزان، هەتا رۆیشتنم بۆ قوتابخانە، لە چونم بۆ ناو ئایین و مزگەوتەوە، تا شتەكانی دیكە، هەموو فێریانكردم كە مرۆڤێكی غەمگین بم، لە قوتابخانە وانەكان هیچ لەزەتێكی تێدا نەبوو، بەڵكو هەمووی غەمگینی بوو، خێزانیش هیچ دەرفەتێك بۆ خۆشی نییە، بەڵكو هەمووی زەبروزەنگ و هەڕەشەیە، كە كەمێك پێدەگەیت و دەكەویتە دڵداری، لەوێش دیسان غەمگین دەبیت، چونكە پانتایی دڵداری هەمووی غەم و حەسەرت و دابڕان ودڵشكان و گریانە، سیاسەتیش دەكەیت دیسان هەر غەمگینی و ماڵكاولی و خوێنە، بۆیە شتێك نییە لە دنیای ئێمەدا غەمگین نەبێت و ئێمەشی لەگەڵ خۆیدا گەورە نەكردبێت، تەماشاكە ئێمە بۆچی سەرسامین بە چیرۆكە ئەفسانەییەكان، چونكە لەوێدا دڵدارەكان بەیەك ناگەن و تووشی غەمگینی دەبن.
* هۆكاری ئەمانە چین... بۆچی مرۆڤ مەحكومە بەم غەمگینیانە؟
- دەبێت هۆكار چیی بێت؟ جگە لەوەی خودی مرۆڤ بوونەوەرێكی غەمگینە لەسەر زەمین، خودی ئەو پرسیارە میتافیزكیانەی مرۆڤ لە خۆی دەكات بەرامبەر بە خۆی و بوون و نەبوون و مردن و ئاخیرەت و ئاسمان و زەوی و لەدایكبوون و مردن و پاش مەرگ، هەموو ئەمانە سەرچاوەی غەمگینین، تۆ هیچ مرۆڤێك نادۆزیتەوە لە جەوهەردا جۆرە غەمێكی قووڵی نەبێ.
* مامۆستا... لەم نێوەدا كولتوور چ رۆڵێكی لە ئاڕاستەكردنی مرۆڤی ئێمەدا هەیە بەرەو غەمگینی زیاتر و قووڵتر؟
- هەر تەماشایەكی سادەی ژیانی ئێرە بكەیت، دەبینی مرۆڤی ئێمە ئەوەندەی مەرگدۆستن، ژیانیان خۆش ناوێت، تەماشای هەندێك شوێنی گشتی دەكەیت، كارەساتە كە تەنها نێرینە دەبینی، ئەمانە مایەی خەمن، تۆ تەماشای خانوەكانمان واتە شوێنی ژیانمان بكە، ئەوە دەبینی كە ئەم خانوانە بۆ خۆشگوزەرانی نەكراون، بەڵكو بۆ گوزەران كراون، ئێمە تەنانەت شادی و ئاهەنگ و پرسەكانمان ئەوەندەی شێوەیەكی هیستریان، كەمتر شادی یاخو پرسەن، هەموو ئەوانەی كە ئێواران لە سەیران دەگەڕێنەوە بۆ ماڵەوە، حەز دەكەن بگرین، ئەمە بۆچی؟ چونكە هیچ لەزەتێكیان نەدیوە، لەبەر ئەوە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتیمان هەمووی دەگەڕێنەوە سەر سەرچاوەی غەمگینی، هەمیشە حەزمان لە خوێندنەوەی رۆمانی غەمگین و تەماشاكردنی فیلمی غەمگین و گوێگرتن لە گۆرانی غەمگین و حەزمان لە عیشقی غەمگینە، تەنانەت رەنگی جلوبەرگەكانیشمان غەمگینن، بە گشتی ئەمانەش كاریگەریی كولتووریان لەسەرە، كولتوورێك كە ئەوەندەی ئامادەت دەكات بۆ مەرگ، نیو هێندە فێری ژیان و چێژی راستەقینەت ناكات.
* بە گشتی نووسین لەلای تۆ زۆر دەمێنێتەوە و پەلە ناكەیت لە تەواوكردن و چاپ و بڵاوكردنەوەی، ئەم ترسەت لەپای چییە و هۆكارەكەی چییە؟
- دروست وایە، لەبەر ئەوەی یەكەم دەكرێت من خۆم بە بەهرەدار نەزانم و پێم وا نەبێ نووسەرێكی هێند بە توانام بتوانم بە یەك ساڵ بەرهەمێك بێنمە بوون، ئەمەش رەنگە شكستی من بێت، بەڵام خۆ زۆر نووسەری دیكە لە دنیادا هەن وەك (سالنجەر) یەكدوو كۆمەڵە چیرۆك و رۆمانێكی هەیە، زۆر شاعیریش هەن تەنها یەك دیوانیان هەیە، هەردی شاعیر تەنها دوازدە شیعری هەیە، زۆر نووسەری دیكە هەن كە بەرهەمی كەمیان نووسیوە بەڵام خەڵاتی جیهانییان بە ناوەوە نراوە، بەگشتی مەرج نییە دەقی زۆرت هەبێ، من بۆ خۆم كەرەستەی زۆرم هەیە، بەڵام وەك هەمیشە وتوومە من مرۆڤێكی بێ بەهرەم، ئەگینا ئەوەندە شتم دیوە لە منداڵیمەوە هەتا ئێستا، دەبوو دەیان دەقی دیكەم بنووسیایە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا منیش هۆكاری تایبەتی خۆم هەیە لەوەی تەمەڵ بووم لە نووسیندا، یاخود ترسم هەبووە، یان پشووم درێژ بووە و بە حەوسەڵە بووم، نایشارمەوە دڵەراوكەیەكی گەورەم هەیە بەرامبەر بە تەكنیك و بابەت و زمانەكەم، من بیرم دێت (پێدەشت)م نووسی، دەمویست لەسەر ئیقاعی حەیران بینووسم، ناچار حەڤدە ساڵ گوێم لە حەیران گرت و كەلەپووری دەشتی هەولێرو ناوچەكانی بەری كوردستانی ئێرانم خوێندەوە، هاوكات كاتێكی باشم دانا بۆ ئەوەی لەگەڵ كۆمەڵێك جوتیاردا بژیم، تەنانەت ئەو ژن و پیاوەی كارەكتەری دەقەكەمن، من لە منداڵییەوە لەگەڵیان دەژیام، هەتا زانكۆشم تەواو كرد.
* ئەی رۆمانی ژنێک بەسەر منارەوە؟
- رۆمانی ژنێك بەسەر منارەوە، لە سەرەتادا دوو سێ رستە بوو، دواتر وتم دە پازدە لاپەڕەی لەسەر دەنووسم، ئیدی هێدی هێدی لە كاتی مونتاژدا گۆڕانی بەسەردا هات و بوویە ئەو رۆمانەی كە ئێستا قسەی لەبارەوە دەكەین، ئەویش پێنج ساڵ خەریكی بووم.
* وتت پێنج ساڵ... باشە ئەگەر دەساڵ لەلات بمایەتەوە هەمان تێكست دەردەچوو یاخود لەگەڵ تێپەڕینی كاتتدا شتەكان و رووداوەكانی ناو رۆمانەكەت دەگۆڕان؟
- حەتمەن دەگۆڕا و وەك ئێستا نەدەمایەوە، بەڵام ئیدی هەستمكرد ئەمە دواین هێزو توانا و قەناعەتی منە بۆ ئەم رۆمانە، بەڵام (تەمی سەر خەرەند) زیاتر لە سی ساڵ لەلام مایەوە و بەردەوام كارم تێدا كرد (پێدەشتی كارمامزە كوژراوەكان) حەڤدە ساڵ كارم لەسەر كرد، لەگەڵ ئەمانەشدا من بەردەوام لە ناوەوە دەنووسم، بەردەوام لەگەڵ كارەكتەركانمان دەژیم.
* مامۆستا ئەگەر كەسێك بپرسێت خۆڵاسەی فیكری تۆ لە چ بەرهەمێكتدایە چیی دەڵێت؟
- دەڵێم لە حەسار و سەگەكانی باوكمدایە، بە هەموو تەمەنی ئەدەبیم بیرم لەوە دەكردەوە كە دەقێكی لەو شێوەیە بنووسم، لەناكاو رۆژێك چوومە ناو دووكانێكی گوڵفرۆشییەوە لە بەغدا، باڵندەیەكی بچكۆلە لەناو قەفەزێكدا بوو لە دووكانەكەدا، باڵندەكە هاتە دەروە و من پێم وابوو لە دووكانەكە دەردەچێتە دەرەوە، كەچی پاش ئەوەی بە ئاسمانی دووكانەكەدا خولێكی خوارد، ئیدی راستەوخۆ رۆشتەوە ناو قەفەسەكەی خۆی، بە گوڵفرۆشەكەم وت ئەو باڵندەیە چۆن دەرنەچووە دەروە و هاتەوە ناو قەفەسەكەی، دووكاندارەكە وتی لەو جۆرە باڵندانەیە ئەگەر چل شەو لەناو قەفەسدا بێت ئاسوودە دەبێت و ئیدی لێی دوور ناكەوێتەوە، ئیتر منیش لەسەر ئەو بنەمایە بیرم كردەوە كە هەموو شتەكانی ئێمە وەهان، راستە حەسارو سەگەكانی باوكم نۆڤلێتێكی محەلییە و قسەكردنە لەسەر كوشتنی باوك، بەڵام گەشتێكی خێراشە بەناو كۆی ئەو قۆناغانەدا كە كۆمەڵگەی بەشەری پێیدا تێپەڕیوە.
* بێینەوە سەر رۆمانی ژنێك بەسەر منارەوە، كۆتایی ئەو رۆمانە بۆ خوێنەر زۆر كراوەیەو مەودایەكی زیاتر بۆ بیركردنەوە و خەیاڵ و تەسەوڕاتی خوێنەر هێڵدراوەتەوە، ئەم كۆتاییەت بە چ مەبەستێك ئاوا هێشتووەتەوە؟
- زۆر بەرهەمی دیكەم لە رۆمان و كورتە چیرۆكیش كۆتاییەكانیان كراوەن، هەمیشە حەزم لە كۆتایی كراوە بووە، ئەبێ ئەوەمان بیر نەچێت، ئەو پێگەو مەقامەی خوێنەر هەیەتی لەناو ئەدەبیاتدا، گەورەترە لە خودی نووسەر، چونكە خوێنەر بڕیار دەدات نووسەر زیندووە یاخود مردووە، هەموو ئەو بەرهەمانەی كۆتاییەكی كراوەیان هەیە، مانای ئەوەیە رێزیان لە خوێنەر گرتووە و خوێنەریان بەشداركردووە لە بەرهەمەكەدا.
ئەم بابەتە لە ژمارە ٢٥ی پاشکۆی کولتوری ڕۆژنامەی (زەمەن) بڵاوکراوەتەوە