هێزی یاسا لە جێبەجێکردنی دایە
3/1/2020 5:58:00 PM
لوقمان مستەفا صاڵح
لوقمان مصطفی صالح
جێبەجێكردنی یاسا، یەكسانی تاكەكان لە كۆمەڵگەدا
زامن دەكات و یەكەمین هەنگاویشە بۆ گەڕاندنەوەی متمانە بۆ خەڵك و توندكردنەوەی پەیوەندیەكانی
نێوان تاك و یاسا و بەرقەراربونی دادپەروەری. چارەسەری سەرکەوتوویش لەرێگەی هێزی جێبەجێکاری
یاساوە دەبێت، واتە دەزگا پەیوە ندیدارەکان دەبێت بریارە یاساییەکان وەک خۆی جێبەجێبکەن. هەر بۆ وەبیر هێنانەوە لەخولەکانی پێشوتری پەڕلەمانی
کوردستاندا زۆرێک لە مادەی یاسایی دەرچوێنران، تەنها نووسراوەتەوەو لە دوو توێی
نامیلکەیەکی قەشەنگدا ڕازێنراوەتەوە ، یاخود لە وەقائعی هەرێمی کوردستاندا شوێنی پێ
پرکراوەتەوە ، مێژوو بەرواریشی لەسەرتۆمار کراوە، لە خوارەوەی یاساکەش واژۆی سەرۆکی
هەرێمیی کوردستانی لەسەرە ، کە دەبێت لەرۆژی دەرچوونیەوە لە پاش بڵاو کردنەوە ی و
تەواوبونی ماوە یاساییەکەی پێویستە بچێتە
بواری جێ بەجێ کردنەوە.
ئەم مادە یاسایی یانە وەکو دەق لەرووی ناوەرۆک
و شێوە یاساییەکەیەوە هیچ کێشەیەکی تیانیە ، چونکە لەلایەن کۆمەڵێک لە یاساناسان و
کە سانی شارەزاو پرۆفیشناڵ لە بواری یاسادا دانراوە ، پاشان لە پەرلەمانی هەرێمی
کوردستانیش لە پاش دایەلۆگێکی تێرووتەسەل گتووگۆی چرووپری لەسەر کراوە پاشان خراوەتە
دەنگدانەوەو بە دەنگی زۆرینەی پەرلەمانتاران
پەسەند کراوە.
بەڵام لە رووی پراکتیکیەوە هەندێ لەو یاساییانە تائێستاشی لەگەڵدابێت نەچٶتە بواری جێ بەچێ کردنەوە، بێ ئەوەی هیچ لێژنەیەکی
چاودێر بوونی هەبێت کە بەدوادا چونی بۆبکات،بێگومان ئەوەکاری پەرلەمانی کوردستانە
، چونکە پەرلەمانی کوردستان-عێراق یان ئەنجومەنی
نیشتمانیی کوردستان-عێراق ئەنجومەنی نوێنەرانی دانیشتووانی ھەرێمی کوردستان وھێزی یاسادانەری
حکومەتی ھەرێمی کوردستانە.
پەرلەمانی کوردستان بۆی ھەیە ھەر یاسایەکی فیدڕاڵی
لە ھەرێمدا بخاتە کار کە بەدەر بێت لە تایبەتمەندیی دەسەڵاتەکانی فیدڕاڵی کە لە
ماددەی ١١٠ی دەستووری کۆماری عێراقی فیدڕاڵیدا ھاتوون.کەواتە ئەرکی پەرلەمانی
کوردستانە هەستێت بە درووست کردنی لێژنەیەک بۆ بە دواداچوونی ئەومادە یاساییەیانەبکات کە نووستوی سەر رەفەکانن
ولە بەکار نە هێنانیاندا زەرد هەڵگەراوون.
هەندێک لە نموونەی ئەومادە یاساییە کارپێنەکراوانەش:-
+یاسای سزای لە سێدارەدانە واتە مادە( ٤٠٦)
فق٣١ هەرلەسەرەتای درووست بونی پەرلەمان و حکوموتی هەرێمی کوردستانەوە کۆمەڵێک کەسی
تاوانبار سزای لەسێدارەدانیان بۆدەرچووە ، نەسزاکە جێ بە جێ دەکرێت بە سەرتاوانبارەکاندا
نە یاساکەش هەموار دەکرێتەوە.
+یاسای قەرەبووکردنەوەی ئەوکەسانەی کە بێتاوان
دەسگیر دەکرێن و پاشان کە دەردەکەوێت بێتاوانن بە پێی یاسای قەرەبووکردنەوەی
ڕاگیراوان و حوکمدراوان لە کاتی بێ تاوانی و دەرچوونیان
لە هەرێمی کوردستان – عیراق کە بە یاسای ژمارە( ١٥ )سالی ٢٠١٠ ناسراوە کە لە هەردو
مادە (٤ و ٥ )دا هاتوە ئەوکەسانەی کە بەبێ تاوان دەسگیر کراون و حوکم دراون کە سەلمێندرا
بێتاوانن ئەوە دەتوانن بەچەند رێکارێکی یاسایی داوای قەرەبو بکەن.
+یاسای قەدەغە کردنی فرەژنی ، یاسای ژمارە (١٥) ساڵی ٢٠٠٨ ئەوکەسانەی کە ژنی دوەم دەهێنن لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووە
کە زۆرترین گفتگۆی لە بارەیەوە کراوە، بەڵام تائێستا وەک پێوەیست کاری پێنەکراوە،
بەپێچەوانەوە بۆتە کێشە بۆ هەندێ شوێن کە لەدەرەوەی ئیدارەی حکومەتی هەرێمی
کوردستانە لەو جێگایانە هاوسەرگیری دووەم ئەنجام دەدەن و کە سە رئێشەو قەڵەباڵغەکی
زۆری لەسەر ئیدارەی ئەوشوێنانە درووست کردووە.
٢٠٠٧ - +یاسای قەدە‌غەکردنی جگەرەکێشان یاسای
ژمارە ( ٣١) لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووە ، بەهەمان شێوە وەک پێویست جێ بە جێ نەکراوە
، چونکە لە شوێنە گشتیەکاندا کە نابێت جگەرەی تێدا بکێشرێت کە چی پێشێلی یاساکە دەکرێت
ودەکێشرێت ، لە بەئەوەی لایەنی جێ بە جێ کارهەڵناستێت بە ئەرکی سەر شانی خۆی بۆ
سزادانی بەکارهێنەرانی وای کردوە هێزی یاساکەی لاوازتر کردووە.
ئەمە جەند نموونەیەک بوون لەو یاسا نووستوانە ،
کە تەنها وەک ناو بوونیان هەیە کە چی لە واقعدا ئامادەگیی یان نیە و کاریان پێ
ناکرێت ،
بێگوومان ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ کەم تەرخەمی پەرلەمانی
کوردستان کە هیچ لێژنەیەکی چاودێریان نیە تا بەدوادا چوونیان لەسەر بکات و لێپێچینەوەی
جدی لە بەکار نەهێنانیان و وەیاخود خراپ بەکار هێنانی ئەومادە یاسایی یانە بکات کە
خۆیان لە پەرلەمان دەریان چواندووەوبە زۆرینەی دەنگ پەسەند کراوە، بێشک هێزی هەر یاسایەک
لە جێ بە جێ کردنی دایە بەقەد ئەوەی کە بە تەنها نووسراوی سەر پەرەیەکی کاعەز بێت
و هیچی تر.