خوێندنەوەیەک بۆ هەڵوێستی شەرمنانەی دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان
10/13/2019 10:37:00 AM
بورهان أ. یاسین
سەرەتا
لە سەرەتادا پێویستە بڵێم کە ئاساییە ئیمڕۆ هەموو کوردستانیان ناخیان دەهەژێ بەرامبەر ئەوەی لە رۆژئاڤا روو دەدات. هەمووان سەرسامن بەو ڕادەیە لە خۆڕاگری خەڵکی ئەو بەشەی کوردستان، زۆر بە تایبەتی شەڕڤانان.
لە لایەکی دیکەوە، ئێمەی کورد چەندە نیگەران و دڵتەنگیش بین، پێویستە بە رادەیەکی باشیش لە گۆشەیەکی دیکەی خۆشبینی و گەشبینییەوە لە رووداوەکانی رۆژئاوا نزیک ببینەوە.
جگە لەوەش، وەک هەر روداوێکی گرنگ و مێژویی دیکە، پێویستە ئەوەی ئەمڕۆ لە رۆژئاڤا روودەدات ببێتە هۆی خوێندنەوەیەکی وردتر و پێداچوونەوەیەکی گشتگیری دیکە، نەک تەنها بە روانگە سیاسیەکانی خودی رۆژئاوا، بەڵکو بە شێوازی نزیکبونەوەی بەشەکانی تری کوردستان لەو رووداوانە و کۆی ئەو زهنیەتەی کە ساڵانێکی زۆرە سەرچاوەی کوردایەتیێک بووە کە راستییەکەی مێژووی ئەم کوردایەتییە (یا راستتر بڵێین ئەم کوردایەتییە کلاسیکییە) بە کۆمەڵێک شکستەوە دەناسرێتەوە نەک بە کۆمەڵێک سەرکەوتنەوە رازابێتەوە.
خوێندنەوە
لەم سەرەتایەوە، دەخوازم بەڕێز و ستایشی زۆرەوە بۆ بەرخوەدانی خوشک و برایانمان لە رۆژئاڤا، زۆر بە کورتی چەند خاڵێک تۆمار بکەم:
١) ئەوەی کە کوردانی رۆژئاوا لە ماوەی چەند ساڵێکی کەمدا توانیویانە بیکەن نەک هەر کورد لەو بەشە "بچکۆڵانەیەی" کوردستان واتە رۆژئاوای کوردستان، بەڵکو تەواوی کوردستانی گەورەی بە شێوەیەک خستە سەر نەخشەی جیهان، کە پێویستە جێگای شانازی هەموو کوردێک بێت، جا ئەو تاکی کوردە لە هەر بەشێکی کوردستان یا هەر کونجێکی ئەم دونیایە بێت. بەرخوەدان لە کۆبانی، شەڕی دژی دڕەندەترین رێکخراوی تیرۆریست، بەرگری لە عەفرین و ئێستا وەستانەوە بەرامبەر بە لەشکری تورکیا، کە دووەم گەورەترین لەشکری ناتۆیە: لەشکرێک کە بە پێی رێساکانی ناتۆ دەبێ بەرگریکاری دیمۆکراسی بێت، بەڵام بە پێچەوانەوە ئەم لەشکرە هەر لە رۆژی دروستبوونییەوە هەڵگری تێزێکی راسستییە بەرامبەر بە کورد، کە هەندێکیش لە بنەما فیکری و پراکتیکییەکانی رژێمی ئەپارتایدی باشووری ئەفریقیای تێپەڕکردووە. ئەم مێژووی پەڕەوی راسیسمە لە کۆمەڵکوژییەکانی ١٩٢٠کان و ١٩٣٧ی دەرسیم و ... هتد دەست پێدەکات. رێک هەر ئەم مێژوو و تێگەیشتنەش بوو وای لە سەرکردەی مەزنی باشوری ئەفریقیا نیلسۆن مەندێلا کرد، لە سەرەتای ١٩٩٠کانی سەدەی رابردوو، کە لەوە بسڵەمێتەوە بچێ بۆ تورکیا بۆ وەرگرتنی خەڵاتی "ئەتاتۆرک" وە ماندێللا هەر ئەو کاتە هۆی سڵەمینەوە لەو سەفەرە و لە وەرگرتنی ئەو خەڵاتەی بەم رستەیە پڕ مانایە دەربڕی: یەک رۆژ بەسە کورد بیت لە تورکیا بۆ ئەوەی لە ماناکانی چەوسانەوە تێبگەیت.
٢) رووداوەکانی رۆژانی دوایی رۆژئاڤای کوردستان دوو شێوە شەرمنی (تەنانەت شەرمەزای) و پڕ چەوتی و هەڵەی دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان پشتڕاست دەکاتەوە، کە یەکێکیان دەکرێ لە رۆشنایی راگەیەندراوەکانی هەر سێ بارزانییەکەوە (دەربارەی رۆژئاڤا) تێبگەین و ئەوی دیکەشیان ئەو سیاسەتەی کە لە رابردوودا پیادەیان کردووە. ئەم دوو رەهەندی شەرمەزاری و پڕ لە چەوتییەی ئەم دەسەڵاتدارانە لەم دوو خاڵەدا کورت دەکەمەوە:
أ- ئەوەی پەیوەندی بە هەنووکە و راگەیەندراوەکانەوە هەیە، پێویستە جارێ ئەوە بڵێین کە لە هەرسێ راگەیندراوەکەی مەسعود، مەسرور وە نێچیرڤان بارزانی لە دور و نزیک ناوی بکەری دەستدرێژکار (تورکیا) نەهاتووە و لە کۆشیاندا راگەیەندراوی شەرمنانەو و نانیشتمانی و نانەتەوەیین. جگە لەمەش دەکرێ لە راگەیەندراوی هەرە دوایی مەسعود بارزانی ئەوەندەش دوور بڕۆین و ئەوە بخوێنینەوە کە دەکرێ ئەوەی لە رۆژئاڤا روودەدات بە شێوەیەک لە شێوەکان هەڵەی کورد خۆشی تیا بێت، کاتێک دەڵێت: "هۆكارەكانی ئەو شەڕە هەرچییەك بووبن و هەر لایەنێك كەمتەرخەم بووبێت یان دەستی لەم دۆخە ترسناكە هەبووبێت." جگە لەوەش مەسعود بارزانی ئاوا گوزارەش لە رووداوەکان دەکات وەک ئەوەی ئەو سەرکردەیەکی غەیرە کورد بێت و تەنها سۆزی بۆ خەڵکی سیڤیل دەجوڵێ و گەورەیی و هێژایی ئەو ئەزموونە لەبەر چاو ناگرێ کە تەواوی کوردستانی مەزنی لە سەرەتایی سەدەی بیست و یەکەمدا بە جوانترین وە شایستەترین شێواز خستە سەر نەخشەی جیهان. . . مەسعود بارزانی قەوارە و جددییەتی رووداوەکانی رۆژانی دوایی زۆر بچووک دەکاتەوە، وەکو ئەوەی هەستی کەسێکی غەیرە کوردی دەربڕیبێ، دەڵێ "چیتر خەڵكی بێ تاوان باجی ئەو دۆخە مەترسیدارە نەدەن."[1]
گەمارۆکانی سەر رۆژئاڤا، لە دیوی باشووری کوردستانەوە، لە ساڵانی دواییدا و گەمارۆکانی ئێستای سەر کەمپی مەخمور بە سەد و هەشتا پلە دژە بە هەموو هەڵوێستێکی مرۆڤدۆستی، نیشتمانی و نەتەوەییە.
تێگەیشتن لەم هەڵوێستە شەرمنانەوە پێ لە زۆر شت هەڵدەگرێ کە دەکرێ گرنگترینیان ئەوەبێ کە ئێمە دەزانین کۆدی دەسەڵاتی باشووری کوردستان، بەڵام زۆر بە تایبەتیش کۆدی دەسەڵات و هەژمونی پارتی و ماڵباتی بارزانی لە هەموو رۆژێک زیاتر، بە تایبەتی لە رێگای کۆدی نەوتەوە، لەدەست ئەنقەرە و سوڵتانی عوسمانە نوێیەکان (رەجەب تەیب ئەردۆغان)دایە. وەختێکیش ئەم راستییە دەزانین لەوە دەگەین کە بۆ هەرسێ بەرپرسە بارزانییەکە ناوی بکەر (واتە تورکیا و ئەردۆغان) لەم کردارە دژ بە کورد و مرۆڤایەتییە ناهێنن.
٣) ئێستا دەرفەتە تێگەیشتن، بۆ هەڵوێستەکانی ئێستای دەسەڵاتدارانی باشوری کوردستان بەرامبەر بە رۆژئاڤا لە رۆشنایی هەنگاو و هەڵوێستە سیاسییەکانی رابردووی ئەم دەستەبژێرە دەسەڵاتدارە بکەین بۆ ئەوەی دواجار ببینین کە، لە دیدێکی نەتەوەیی و نیشتیمانییەوە، ئەم هەنگاو و هەڵوێستانەی رابردوی ئەم دەسەڵاتدارانە چەندە کورتبین و پڕ هەڵە بوون. لێرەدا تەنها یەک نموونەی زیند و بەڵام زۆر گرنگ دەهێنمەوە: لە تویتێکی هەرە دوایی تارق هاشمی (جێگری پێشوتری سەرۆک کۆماری عێراق، لە راستیدا جێگری تاڵەبانی) لە ستایشی هێڕشە دوژمنکارانەکەی لەشکری تورکیا بۆ سەر رۆژئاڤا دەڵێ "ئۆپەراسیۆنێکی بە ناوەڕۆک مەدەنی و رەهەندی مرۆڤدۆستی. . . نیشتەجێکردنی پەناهەندە سورییەکان لە ناوچەی ئارام لە باکوری سوریا."[2] جارێ پێش هەر شتێک پێویستە ئەوە بڵێین کە ناوەڕۆکی ئەم پەیامە ئەوەندە روونە کە ئیتر ناکرێ هیچ ناڕوونی و گومڕایێک لە تێگەیشتن هەڵبگرێ وە تا بڵێی پڕە لە رق و قینەی شۆڤینیستانە دژ بە کورد. تا ئێرە و بەس، بۆ تێگەیشتنی ناوەڕۆکەکە.
بەڵام ئەوەی کە پێویستە لێرەدا بیڵێین ئەوەیە کە تارق هاشمی، بەر لە راکردنی بۆ تورکیا، نەک هەر دۆستێکی نزیکی دەسەڵاتدارە کوردەکان (زۆر بە تایبەتی جەلال تاڵەبانی و مەسعود بارزانی) بوو. چونکە ئەو پەیوەدنییە دۆستایەتییە ئەوەندە بە هێز بوو تەنانەت هاشمیان داڵدەدا لە کوردستان، بەر لە هەشت ساڵ، دوای ڕاکردنی لە دەستی دادوەری لە بەغدا. داڵدەدانی هاشمی لە کوردستان، بەر لە چوونی بۆ تورکیا، ئەوەندە پڕ بوو لە ریسک و سەرکێشی کە دەکرا ئەم داڵدەدانە ببێتە هۆی بەرەوڕوبوونەوەیەکی سەربازی لە نێوان بەغدا و هەولێردا لەبەر هۆیەکی زۆر سادە ئەویش ئەوەیە کە کاتێک تاریق هاشمی لە دادگا لە بەغدا بە یارمەتیدانی تیرۆر گونهابارکرا، ئیتر داڵدەدانی ئەو بۆ بەغدا دەبێ بە هێڵی سوور. بەم واتایەش داڵدەدانی هاشمی لە هەرێمی کوردستان بووە هۆیەکی گرنگ لە تێکچوونی پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدادا، زۆر پێش ئەوەی کە دۆسیەی نەوت ببێ بە هۆکاری ئەم تێکچوونە. واتە ئەو پەیوەندییانەی کە دواتر زۆر تێکچوون لە بنەمادا هۆیەکی ئەم داڵدەدانە بوو. من هەر ئەو کاتە لە خوێندنەوەیەکی رەخنەگرانەدا لەو هەڵوێستەی تاڵەبانی و بارزانی لە وتارێکمدا کە بەر لە هەشت ساڵ، لە دیسامبەری ٢٠١١دا، بە ناوی "دەسەڵاتی کوردی: سوڕانەوە لە بازنەی گێژاو و بێئاراستەییدا) بڵاوبۆتەوە، لە بارەی مەترسییەکانی داڵدەدانی تارق هاشمیەوە نووسیومە "لە راستیدا لایەنی کوردی شەڕێک لە پێناو سەرانی سوننە لە عێراق لەگەڵ بەغدادا دەکات، کە دژ بە دەستوری عێراق و رێسا و یاساکی عێراقە." هەروەها نووسیومە: داڵدەدانی هاشمی"یاریکردنی دەسەڵاتی کوردییە بە ئەو ئاگرەی لە بەغداد دەستی پێکردووە و ئاراستەکانی تەشەنەبوون و بڵاوبوونەوەی هەر چۆنێک بڕوات ترسناکن."[3] بە مانایەکی دیکە، وە بە زمانێکی روون، ئەو کاتە سەرکردە کوردەکان (بە تایبەتی تاڵەبانی و بارانی) بە داڵدەدانی تاریق هاشمی سەرکێشیێکیان کرد کە دەکرا بە ئاگری ئەم داڵدەدانەوە هەرێمی کوردستانیش بسوتێ! جگە لەوەی کە دەکرێ ئەم راگەیەندراوەی هاشمی (کە لە سەرەوە ئاماژەی پێدرا) خوێندنەوەی زۆری بۆ بکرێ، خوێندنەوەیەک کە دواجار کۆمەڵێک گومان دەخاتە سەر عەقڵانیەتی سەرکردە کوردەکان. بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئایا ئەم هەڵوێستەی هاشمی دەبێتە هۆی راچڵەکینی بارزانی و هاوڕێکانی تاڵەبانی (لە کاتێکدا تاڵەبانی خۆی نەماوە)، وە ئایا دەکرێ خۆیان بەرەوڕووی پرسیارێکی جددی بکەنەوە کە دواجار نەک هەر ناکارامەیی سیاسی ئەم سەرکردانە دەردەخات، بەڵکو تەنانەت دەبێتە نیشانەی پرسیارێکی زۆر جددی و راچڵەکینیش لەسەر تەواوی حیکمەی "کوردایەتییە کلاسیکییەکەی" ئەم سەرکردانە. من گومانم نییە لەوەی کە دەسەڵاتدارانی کوردستان، بە تایبەتی بارزانی (کە خۆی بە پێچەوانەی تاڵەبانی هێشتا لە ژیاندا ماوە) ئامادە نییە بۆ یەک چرکەش خۆی بەرەوڕووی ئەم جۆرە پرسیارانە بکاتەوە، پرسیارگەلێک کە دواجار دەبنە نیشانەی پرسیاری جیددی لەسەر تەواوی پێگە و رۆڵ و حیکمەی سیاسی ئەو سەرکردەیە، حیکمەیەک کە زیاتر رەنگدانەوەی سۆز و کاتیبوونە لەوەی دووربینی و ستراتیژیبوون.
٤) پێویستە ئەم هەڵوێستەی هاشمی وە هی ئیخوان موسلیمین بە گشتی ببێتە زەنگێکی هوشیارکەرەوە بۆ ئیخوانەکانی کوردستان و لایەنگرانیان. بە پێچەوانەی زۆرێک لە "عەلمانییەکانی کوردستان،" من بەش بە حاڵی خۆم گومانم لە نیشتمانپەروەری زۆرێک لە هێزە ئیسلامییەکانی کوردستان نییە، وە لایەنگری ئەوەم کە لە گەمەی دیمۆکراتیدا رێز لە بەشداری ئەم هێزە ئیسلامییە "کوردستانییانە" بگیرێ. لە لایەکی دیکەوە، بە تایبەتی لە بار و دۆخێکی وەک ئەمڕۆدا، کە هی راچڵەکینیی مۆڕالی سیاسی و هۆش و ئاگاداری و هەڵوێستی هەموو لایەکە، پێویستە هێزە ئیسلامییەکان بەبێ جیاوازی، هەم دەنگێکی دلێر بن لە شەرمەزارکردنی هێڕشی تورکیا وە هەمیش، تەنانەت لەوەش گرنگتر، شەرمەزارکردنی هەڵوێستی ئیخوان موسلیمین و ئەو ئیسلامییانەی وەک ئیخوانییەکان و تارق هاشمی بیردەکەنەوە.
٥) رۆژئاڤا، بە قوربانی و بەرخودانی بێ وێنەی خۆی، بوەتە هۆی کرانەوەی دەروازەیەکی هەرە فراوان لە ئاستی نێودەوڵەتی، ئەوەندە فراوان کە تەنانەت دەکرێ بە ئاسانی ئەم دەروازە و کرانەوەیە بە ئەو دەروازە مێژووییەوە بەراورد بکەین کە لە ئاکامی کۆچڕەوی میلیۆنی لە بەهاری ١٩٩١دا بە رووی کورددا کرایەوە. ئێرە جێگای ئەو هەڵسەنگاندنە نییە، کەچی ناشمەوێت ئەم هەڵسەنگاندنە بچووک بکەمەوە. بەڵام دەکرێ بە بێ دودڵی بڵێین کە هەنووکەی کورد چرکەساتێکی زێڕینە بە تایبەتی لە رەهەندی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی دۆزی کوردا. بە مانای وشە و قوڵاییەکەی، کاتێکی زێڕینە بۆ سیاسەتکردن و درووینەوەی بەری نەک هەر ئەو قوربانیانەی کە رۆژئاڤا داویەتی، بەڵکو دوورینەوەی بەری زۆرێکیش لەو قوربانیانەی کە کورد لە دەرەوەی رۆژئاڤا و لە دەرەوەی زەمەنی هەنووکەی ئێمەدا داویەتی. . . تۆ دەتوانی زۆر بە پەلە بەراوردێک بەو هەموو بێدەنگییەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رووی ئەو کاریسەیەی کە لە ریفراندۆمی دوو ساڵ بەر لە ئێستا کەوتەوە، کە تیایدا هەرێمی کوردستان نیوەی خاکی خۆی لەدەستدا، تەنانەت دەتوانین بە ئاسانی بڵێین کە ئەم کۆمەڵگای نێودەولەتییە بە دەنگی بەرز یا بە شێوازی بێدەنگی و بێهەڵوێستی، لایەنگری عێراقیش بوو. لە بەرامبەردا دەکرێ مرۆڤ بە ئاسانی ئەو هەموو کاردانەوانە، لە ئاستی، دەوڵەتان تاک بە تاک، یەکێتی ئەوروپا، نەتەوە یەکگرتووەکان، رەنگادانەوەکانی ناو ئیدارە و فەرماڕەوایی ئەمریکا. . . و هتد، ببینێ و هەڵسەنگاندنی شایستەشی بۆ بکات!
دەرەنجام:
دوور لە سۆز و هەستو نەست، کورد و جیهان شاهێدی وەرچەرخانێکی مێژوویی و گەورەن لە دیرۆکی بزاڤی نیشتمانی کوردستاندا، بەڵام وەک موفارەقە (پەرادۆکسێکی مێژوویی) ئەم جارەیان لەسەر دەستی، یا تۆ بڵێ بە هۆی، رووداوەکانی بەشێکی هەرە بچووکی کوردستان، تەنانەت ئەو بەشەی کە لە پێشوتردا کورد خۆشی زۆر باسی نەئەکرد، بۆ هەندێکیشمان بەشێکی لەبیرکراو!
پەراوێزەکان:
1- بۆ بینینی تەواوی راگەیەندراوەکەی مەسعود بارزانی بڕوانە
http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=82243&Jor=1
2 - http://www.milletpress.com/Detail.aspx?Jiamre=100299&T=
تارق%20هاشمی%20ستایشی%20له%E2%80%8Cشكركێشیه%E2%80%8Cكه%E2%80%8Cی%20توركیا%20ده%E2%80%8Cكات%20و%20رۆژنامه%E2%80%8Cنوسێكیش%20وه%E2%80%8Cڵامی%20ده%E2%80%8Cداته%E2%80%8Cوه%E2%80%8C
3 - بڕوانە بورهان أ. یاسین لە قوڵایی سیاسەتدا، لاپەڕە ٣٤٦
http://burhanyassin.com/Le%20qulayi%20syasetda%202016.pdf
*ئەم وتارە تایبەت بۆ "زەمەن" نوسراوە
١٢ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩