بۆچی گۆڕان باشترینه؟
7/26/2020 5:26:00 PM
ئەیهان سەعید
ب گوتنه‌كا ره‌وانشاد نه‌وشیروان موسته‌فا دێ ده‌ستپێكه‌م كو د گوت: "حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك قه‌لایه‌كێ یه، به‌رهه‌مێ سه‌د سالێن خه‌باتا گه‌لێ مه‌یه، مه ره‌خنه‌یا لسه‌ر هه‌ی و سێ رێك لبه‌رده‌م مه‌نه، یان هه‌ڕڤینین، یان بێده‌نگ بین، یان جهێن خراب چاكبكه‌ین، مه بڕیارا دای لكیڤه خرابه چاكبكه‌ین"
یازده سالێن بوریدا بزاڤا گۆڕان خه‌باتێ بۆ رێكا چاكبونا ڤێ هه‌رێمێ بۆ رزگاربون ژ خه‌رقبونا گه‌نده‌ڵی و سیسته‌م خرابی دكه‌ت ژبۆ بنیشتیمانیكرن و دامه‌زراوی (مۆسسات)یكرنا سازیێن حكومی كری به‌رچاڤ و رونه، هه‌ر ژ هۆشیاركرنا جڤاكی بۆ پرسێن سیاسی، مه‌عریفی، ئه‌رك و مافێن هاولاتی، نه‌هێلانا تاكره‌وی و سیسته‌مێ ففتی ففتی، گۆهه‌ڕینا خۆ سه‌پاندنێ ب چه‌ك و پاره و هێزی بۆ خه‌باتا مه‌ده‌نی و دیموكراسیانه، نها ژی كار سه‌ر شه‌فافی داهاتێ نه‌فت و ناڤخۆ و گوركاندا دكه‌ت نه‌ك ب به‌هانه‌یا چاكسازیێ قویتێ خه‌لكی ببرن و داهاتێ گشتی به‌رزه و د به‌رژوه‌ندیا پارتی و یه‌كێتیدا بیت، له‌و نه‌رینا من هێشتا گۆڕان ئارمانج و پره‌نسیپێن خۆه‌یێن نه‌گۆڕ ژده‌ست نه‌دانه و باشترین پرۆژه‌یێ نیشتیمانی ساسییه، ڤێ چه‌ندێ ژی دێ د چه‌ند خاله‌كادا زه‌لال كه‌م:
یه‌كه‌م: خه‌باتا هۆشیاری و شۆرشا سپی، دگه‌ل ده‌ركه‌تنا كۆپانیا وشه و پاشی دامه‌زراندنا بزاڤا گۆڕان (2009)ێ ژ ئالێ ره‌وانشاد (نه‌وشێروان موسته‌فا)ڤه، ئۆپۆسیۆنا راسته‌قینه و كاریگه‌ر ژدایكبو، كاری هۆشیاریا جڤاكی بۆ تێگه‌هێ سیاسی، ئه‌رك و مافێن هاولاتی به‌ره‌ڤ قوناغه‌كا باش ببه‌ت، ب بوێرانه هه‌ر چی دزی و گه‌نده‌ڵی، نه‌شه‌فافه‌تی، سه‌قه‌تیا سیسته‌مێ حوكمرانی ل هه‌رێمێ ئاشكرا بكه‌ت و رویبروی نه‌عه‌داله‌تیا ده‌سته‌لاتێ ببیت، خه‌لكی ب مافێن وان ئاشنا بكه‌ت.
دوه‌م: خه‌باتا ئۆپۆسیۆنی، بزاڤا گۆڕان دگه‌ل هه‌ڤسه‌نگه‌رێن خۆه‌یێن ئیسلامی شیان سه‌ركێشیا به‌ره‌یه‌كێ نه‌رازی بكه‌ت ژبۆ گۆهه‌ڕینا هه‌ڤسه‌نگیا سیاسی و ریفۆرمه‌كا سیاسی و چاكسازخواز، كو پێتر پارتی و یه‌كێتی هه‌مو ده‌سته‌لات و دامه‌زراوه‌یێن حكومی ب مولكێ خۆه‌یێ تاپۆكری دزانین، لێ ب ده‌ركه‌تنا گۆڕان خه‌لك پتر هۆشیار بو.
سێیه‌م: خه‌باتا مه‌ده‌نی، گۆڕان شیا خۆسه‌پێنیا یه‌كێتی و پارتی وه‌كه دو ده‌سته‌لاتدار ب چه‌ك و پاره‌یێ داهاتێ گشتی بگۆهه‌ڕیت بۆ خه‌باتا مه‌ده‌نی و گۆره‌پانا سیاسی به‌ره‌ڤ ئاراسته‌یه‌كێ باش ببه‌ت و ده‌رڤه‌ت بۆ هێز و ئالێن دی ژی بره‌خسێنیت.
چواره‌م: خه‌باتا په‌رله‌مانی، گۆڕان شیا د یه‌كه‌م به‌شداریا خۆدا ل هه‌لبژارتنێن خولا سێیه‌م یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ په‌رله‌مانی ژ لاوازی و بێده‌نگیێ بكه‌ته په‌رله‌مانه‌كێ ئه‌كتیف و ده‌نگێ خه‌لكی، داوی جار ژی د خولا چواره‌مدا لسه‌ر راستڤه‌كرنا یاسا سه‌رۆكایه‌تیا هه‌رێمێ و ته‌نازول نه‌كرنا گۆڕانێ ژ جێبه‌جێكرنا یاسایێ و بداوی ئینانا سه‌رۆكایه‌تیا مه‌سعود بارزانی ب چه‌ك ڕێگری ل د. یوسف محه‌مه‌د سه‌رۆكێ په‌رله‌مانی هاته كرن، ئه‌ڤه ژی ته‌حه‌دی و ئیراده‌یه‌كا سیاسی و راستگۆیی بو دگه‌ل خه‌لكی.
پێنجه‌م: ئه‌زمونا به‌شداری د حكومه‌تێدا، ده‌مێ د كابینه‌یا هه‌شته‌م یا حكومه‌تا هه‌رێما كودرستانێدا ڤۆڕان سه‌ر به‌رنامه‌یێ چاكسازیێ به‌شداربوی، سۆزیچن خۆه برنه سه‌ر و هه‌ولا باشكرنێدا و هه‌ر ژبه‌ر تكه‌زیا وێ سه‌ر مافێ خه‌لكی ژ حكومه‌تێدا هاته ده‌ركرن و ته‌نازول نه‌كر، د كابینه‌یا نه‌هێ ژی سه‌ر هه‌مان بنگه‌ه به‌شداره، ئه‌گه‌ر چاكسازی نه‌هێته كرن ڤه‌كێشان ژ حكومه‌تێ بریارا ئه‌وله‌ویه، چونكی ب هیچ شێوه‌یه‌كی نه هه‌ڤپشكێن گه‌نده‌ڵی و فه‌شه‌لا ده‌سته‌لاتێینه، به‌لكو دخوازیت حكومه‌تێ ژ یا یه‌كێتی و پارتی بكه‌ته حكومه‌تا هاولاتی.
شه‌شه‌م: نیشتیمانیبون و پاراستنا قه‌وارێ هه‌رێمێ، دیاره هه‌لوێستێن بزاڤا گۆڕان بۆ پشته‌ڤانیكرنا كوردێت باكور، ڕۆژهه‌لات و ڕۆژئاڤا ل ئاسته‌ك زۆر باش بویه و سه‌رۆكاتیا په‌رله‌مانی كو ده‌ستێ گۆڕان دابویه بریارا بفه‌رمی ناساندنا كانتونێن ڕۆژئاڤا و شاندنا هێزێن پێشمه‌رگه بۆ كۆبانێ ده‌ركر، ژبه‌ر زولما ل باكور دهاته كرن ڕه‌وانشاد نه‌وشێروان دیدارا ئه‌ردۆغان ره‌ِتكر، هه‌روه‌سا چ جاره‌كێ نه‌بونه جێبه‌جێكارێن ئه‌نجێندایێن ولاتێن ئیقلیمی و گۆڕانێ باجا ڤێ چه‌ندێ ژی دایه.
نها ژی كو بزاڤا گۆڕان د كابینه‌یا نه‌هێ یا حكومه‌تا هه‌رێما كوردستانێدا به‌شداره، رامانا بێده‌نگی سه‌ر ناعه‌داله‌تیێ نینه به‌لكو به‌رنامه‌كێ رن و شه‌فاف هه‌یه ژبۆ ئه‌نجامدانا عه‌داله‌تی و چاكسازیێ، حكومه‌ت ژی نه مولكێ لایه‌نه‌كیه تاكره‌وانه داهاتێ گشتی به‌رده‌وام بدزن و خه‌لك باجێ بده‌ت، به‌لكو دڤێت داهاتێ گشتی بۆ خه‌لكی ڤه‌گه‌ریت و ئه‌ڤه د حكومه‌تێدا دهێته كرن پێدڤیه خه‌لك پشته‌ڤانیا هه‌ولێن گۆڕان بده‌ت كو حكومه‌تێ ژ یا پارتی و یه‌كێتی بكه‌ینه حكومه‌تا هاولاتیان، ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ به‌رنامه‌یه جێبه‌جێ نه‌بیت و پارتی و یه‌كێتی رێگربن لسه‌ر چاكسازیێ ئه‌وله‌ویه‌تا كارێ گۆڕان دێ ڤه‌كێشان بیت ژ حكمومه‌تێ و نابیته به‌شه‌ك ژ ڤێ تالانیا دهێته كرن.
دیاره ده‌سته‌لات و هنده‌ك هێزێن ساخته به‌رده‌وام ب سۆپایه‌كێ سۆشیال میدیا كو ب پارێن دزی یێن خه‌لكی برێڤه‌دچیت، دژایه‌تیا گۆڕان دكه‌ن و دبێژن گۆڕان ته‌سلیمی ده‌سته‌لاتێ بویه، ئه‌گه‌ر راده‌ست بیت ژبۆ چ ؟ قه‌ت نه‌یا لوژیكیه هێزه‌ك بۆ دامه‌زراندنا چوار وه‌زیر و چه‌ند پۆسته‌كا بێده‌نگ بیت وئه‌گه‌ر وه‌سا بیت داخواز ژ گۆڕان دهاته كرن تنێ بێده‌نگ بیت ب هه‌ڤبه‌شی داهاتێ ڤێ هه‌رێمی سه‌ر خو دابه‌شكه‌ن، لێ گۆڕان ئه‌ڤه ره‌تكریه و ئه‌ڤه نه پره‌نسیپێن گۆڕانن، چ ئۆپۆزسیۆن بین یان حكومه‌تێدا ئارمانج و پره‌نسیپێن گۆڕان ناهێنه گۆهه‌ڕین و هه‌ڤپه‌یمانێن خه‌لكێ خۆه‌ینه.
هه‌ر ده‌مێ سه‌رهلدان و دامه‌زراندنا بزاڤا گۆڕان ژ ئالێ ڕه‌وانشاد نه‌وشێروان موسته‌فا ڤه باش دزانی كاروانه‌ك سه‌خت ودژواره و دێ توشی سه‌رنشیڤی و ئه‌فرازیێن سیاسی بیت، له‌و بونیاتێ وێ وه‌سا دامه‌زراند كو چ جۆره هێرش و فشاره‌ك نه ژناڤ ببه‌ت نه ژی ژ ستراتیجێ وێ لابده‌ت، له‌و هێشتا گۆڕان لسه‌ر به‌رنامه‌یێ خۆه‌یێ بنگه‌هی كو نیشتیمانی بون، چاكسازی و عه‌داله‌تخوازی رێكێن سه‌ره‌كینه به‌رده‌وامه و نه‌ك یه‌ك به‌لگه سه‌ر گه‌نده‌لیه‌كا گۆڕان نینه به‌لكو ژ هه‌مو پارتا چالاكتر و بوێرتر بێ منه‌تی و گه‌نده‌لێن یه‌كێتی و پارتی ئاشكرا دكه‌ت كار بۆ ب نیشتیمانیكرن و شه‌فافكرنا ده‌سته‌لاتا سیاسی دكه‌ت، گۆڕان باشترین بژارده‌یه خه‌لك بێی پشتگیریا هۆز و عه‌شیر و پێگه‌هێ بنه‌ماله‌یی به‌لكو ب شیانێن خۆه، خۆ تێدا ببینیت و كار ژبۆ بده‌ستخستنا ماف و سه‌روه‌ریا تاك و نیشتیمانی بكه‌ن.