هەڵکشانی دەسەڵاتخوازیی و فاشیزمی نوخبەی حوکمڕانی و لێدانی ئازادی بیروڕا لە کوردستاندا
9/23/2021 5:58:00 PM
دارا محه‌مه‌د
کێشەی گرتن و زیندانیکردنی هەشتا و دوو رۆژنامەنووس و چالاکوانانی بادینان
و هێشتنەوەیان لە زینداندا بۆ ماوەی زیاتر لە ساڵێک بە بێ دادگایکردن بە تەنها کێشەیەکی
یاسایی نیە کە بتوانین تەنها لەڕێگەی یاساییەوە چارەسەری بکەین. چونکە رەنگە ئەوە
بتوانرێت بەدیبهێنرێت کە لە رێگەی دادگایەکی سەربەخۆ و پەنابردنە بەر، بۆ نمونە،
دادگەی فیدڕاڵی یان دادگایەکی نێودەوڵەتی توانای بەرەنگاربوونەوەی ئەم حوکم و بڕیارە
هەبێت. بێگومان ئەم کار و هەوڵدانە یاساییە بۆ رەتکردنەوە و ئاوەژووکردنەوەی ئەم
حوکمە نایاساییە و بردنی ئەم دۆزە بۆ بەردەم دادگایەک بۆ نیشاندانی نایاساییبوونی
ئەم زیندانیکردنە گرنگیەکی گەورەی هەیە و پێویستە لەلایەن پارێزەران و رێکخراوەکانی
مافی مرۆڤەوە کاری جیدی بۆ بکرێت.
بەڵام لە گۆشەنیگایەکی دیکەوە، لەسەر ئەو بنەما سیاسیانە دەدوێم کە بنچینەی
ئەم زیدانیکردن و حوکمدانە پێکدەهێنن. ئەمەی روودەدات سەبارەت بە زیندانیانی بادینان
بەتەنها دۆخێکی یاسایی نیە، بەڵکو بە رادەیەکی گەورەتر رووداوێکی سیاسیە کە پێماندەڵێت
ئەو حوکمڕانیەی ئێستا بەرپایە سیستمێکی سیاسی دروستدەکات کە بە شێوەیەکی وردەکارانە
سەرجەم ئازادیەکانی وەکو ئازادی بیروڕاو قسەکردن و میدیا و کۆبوونەوە و ناڕەزایەتی
لەناو دەبات، کە کار لەسەر هێنانەکایەی سیستمێکی فاشیانە دەکات کە حوکمڕانی کوردی
لە مێژووی خۆیدا هەمیشە هەوڵی بەرهەمهێنانی داوە.
بۆ لێدان لە ناڕەزایەتیەکان و بەرتەسککردنەوەو نەهێشتنی ئازادیەکان، حوکمڕانی
کوردی لە سەرەتاکانیدا پەنای دەبردە بەر گورز وەشاندن و گرتنی رۆژنامەنووس و
چالاکوانەکان و کوشتنیان. لە ماوەی ئەم حوکمڕانیەدا ئەم رووداوە دێتەکایەوە کە هەوڵی
زیندانیکردنی رۆژنامەنووس و چالاکوانەکان دەدرێت و بە یاسایی دەکرێت. واتە، ئەوەی
ئەم جۆرە لە فاشیزمی دەسەڵاتی سیاسی پراکتیزەی دەکات ئەوەیە کە لە رێگەی یاساو پەنابردنە
بەر دادگە و دادوەرەوە نەک هەر رۆژنامەنووس و چالاکوان دەخرێتە زیندانەوە و حوکم دەدرێت،
بەڵکو ئەمە هەنگاوێکی گەورەیە بۆ گرتن و دەرچواندنی حوکمی زیندانیدان بەسەر هەر کەسێکدا
کە نارەزایەتیەکانی خۆی لە رێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانەوە دەردەبڕێت و رەخنەی حکومەت
و حیزب دەکات. بە تایبەتی کاتێک ئەمە دێتە سەر ئەو ناوچانەی بە ناوچە زامنکراوەکانی
حیزب دادەنرێن.
هەر بۆیە کاتێک شەپۆلی نارەزایەتی و خۆپیشاندان شارێکی وەک دهۆک و دەوروبەری
دەگرێتەوە، ئەمە هێزێکی وەک پارتی بە تەواوەتی ناڕەحەت دەکات و بە هەموو هەوڵی خۆی
دەیەوێت دەرسی ئەم رۆژنامەنووس و چالاکوانانە دابدات بۆ ئەوەی کەسانی دیکە لەم
ناوچانەی ژێر دەسەڵاتی پارتیدا بیر لە رەخنەگرتن و بەگژداچوونەوە و خۆپیشاندان نەکەنەوە.
لێرەدا ئاماژە بە دوو خاڵی گرنگ دەدەم لەسەر ئەو ئاکامانەی کە ئەم نوخبە دەسەڵاتدارە
لە رێگەی کپکردن و سەرکوتکردنی دەنگە ناڕازیەکان و میدیای سەربەخۆوە دروستیدەکات.
یەکەم: هەموو رژێمێکی سیاسی کە هەوڵی مانەوەی هەمیشەیی خۆی دەدات و دەیەوێ
هەژمونی سیاسی و پاوانخوازیی دەسەڵات هەمیشە لە دەستی خۆیدا بێت، یەکەم کارێک کە دەیکات
بەرتەسککردنەوەو لێدانی ئازادی قسەکردن و بیروڕا و کۆبوونەوەو خۆپیشاندانە. لە ئێستادا،
خۆپیشاندانی جەماوەری کە ژمارەیەکی بەرچاوی خەڵک رابکێشێت بووەتە یەکێک لە رێگەپێنەدراوەکان
لە کوردستاندا و تا رادەیەک مەحاڵە خۆپیشاندانی
گەورەی مۆڵەتپێدراو بکرێت. کەواتە ئەم مافە لەناو براوە بە بیانووی جیاواز. بۆ ئەوەی
ئەم نوخبە دەسەڵاتدارەی حوکمڕانی بمێنێتەوە پەنابردنە بەردەم ئامرازەکانی سیستمێکی
دیموکراسی و بەشداریکردنێکی دیموکراسیانەی هاوڵاتیان ئەو بژاردانە نین کە زامنی
مانەوەی ئەم هەژمونە سیاسی و حیزبیە بکات. ئەوەی ئەم نوخبە دەسەڵاتدارە دەیکات بە
تایبەتی لەسەر دەستی حوکمی کوڕەکان دامەزراندنی ئەو فاشیزمە نوێیەیە کە لە رێگەی بەکارهێنانی
هۆکارە یاساییەکان و دادگاوە خۆپیشاندان و نارەزایەتیەکان سەرکوتدەکات و دەنگە رەخنەگرەکان
لە کونجی زیندانەکان توند دەکات.
ئەمە نیشانەکانی سیستمێکی تۆتالیتاریە کە دەیەوێ لە رێگەی کۆنتڕۆلکردنی میدیا
و نەهێشتنی ئازادیەکانی رۆژنامەگەری و بیروڕا و قسەکردنەوە، هەموو بوارە سیاسی و
ئابوریی و کۆمەڵایەتیەکان کۆنترۆڵبکات.
دووەم: ئاکامێکی مەترسیداری گەورەی ئەم کۆنترۆڵکردنەی میدیا لە رێگەی یاساوە
و دەرچواندنی پرۆژە یاسای دراکۆنی بە مەبەستی رێگریکردن لە نوسینی رەخنەئامێزانە لەسەر
کارەکانی حکومەت و هەژمونی حیزبگەریی بریتیە لە داگیرکردنی کایەی گشتی. داگیرکردنی
کایەی گشتی لە رێگەی داگیرکردنی میدیاوە یەکێکە لە ئاکامە ترسناکەکانی ئەم عەقڵیەت
و سیاسەتەی ئەم حوکمڕانیە پیادەی دەکات.
بە مانایەکی دیکە، کایەی گشتی کە تیایدا هاوڵاتیان توانای دەربڕینی بیروڕاکانی
خۆیانیان و خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەکانیان هەیە و لەوێدا بەشداری سیاسی خۆیان دەسەلمێنن،
لەلایەن پارتی و یەکێتی و ئەم نوخبە حوکمڕانەوە داگیردەکرێت و بۆشاییەک ناهێڵنەوە
بۆ ئەوەی هاوڵاتی بیربکاتەوەو توانای رێکخستنی خۆیانیان هەبێت و مومارەسەی چالاکی
سیاسی و فیکرییان هەبێت و وەک کایەیەکی جیاواز لە ئۆرگان و رێکخراوەکانی حیزب
کاربکەن.
یەکێک لەو پرۆژە یاسا دراکۆنی و ستەمکارانەی پارتی خوازیاری دەرچواندنی هەبوو
لە رێگەی پەرلەمانەوە بە هاوکاری فراکسیۆنەکانی دیکە لە مانگی ٧ ی پارساڵدا، پرۆژە
یاسای رێکخستنی میدیای ئەلکترۆنی بوو کە هەموو کایەکانی وەک تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانی
دەگرتەوە. ئەم پرۆژە یاسایە کە رەتکرایەوە، بەڵام ئەگەری سەرلەنوێ هێنانەپێشەوەی هەیە،
بریتیبوو لە بە ئاسایشکردنی (بە ئەمنیکردنی) کایەی گشتی و لەناوبردنی بەشداری سیاسی
هاوڵاتیان. چونکە هەر رەخنەیەک و کردەیەکی سیاسی وەک هەڕەشەیەکی ئەمنی سەیرکراوە و
پێوەرەکانی سزادان بە یاسای دژە تیرۆرەوە گرێدراوە. ئەمە زەنگێکی ئاگادارکردنەوەی
مەترسیدارە بۆ گەشەسەندنی تەوژمێکی دەسەڵاتخوازیی و ئارەزوویەکی فاشیانە لەناو دەسەڵاتی
حیزبگەریی کوردستاندا.
ئەم دوو نوخبەیە لە رێگەی داگیرکردنی سەرچاوە ئابورییەکانی وڵاتەوە و دەستبەسەرداگرتنی
زەوی و زاری گشتی و گواستنەوەی لە موڵکی گشتیەوە بۆ موڵکی تایبەتی، توانای دامەزراندنی
ئەو هەموو کەناڵی تەلەفزیۆن و رادیۆ و ماڵپەڕانەیان هەیە کە بۆشاییەکی زۆر بچوکیان
بۆ میدیای ئازاد و سەربەخۆ هێشتۆتەوە. ئەم دەسەڵاتەی کوردستان خۆی لەسەر سیستمێکی
سیاسی دامەزراندووە کە پشت بە سیستمی مەحسوبیەت دەبەستێ و حیزب وەک کڕیار کار لەسەر
کڕینی وەلائەتەکان دەکات. واتە حیزب لە کوردستاندا دەبێتە کڕیار و داوای کڕین و فرۆشتنی
دڵسۆزی و وەلائی خەڵکی دەکات و لە بەرامبەر ئەوەدا پارەو ئیمتیازات و پشتگیری و دەیان
سودی دیکە بەو کەسانە دەبەخشێت کە خزمەتی ئەم دوو حیزبە و ئەم دەسەڵاتە سیاسیە دەکەن.