پاوانخوازیی و خه‌باتی چه‌کداریی
11/19/2024 10:25:00 AM
د.شێرکۆ کرمانج
وەک ئاکامێکی دیکەی نەرێنی خەباتی چەکداریی، ئه‌زموونی کوردستان کاره‌ساتێکی دیکه له‌خۆ نیشان ده‌دات ئه‌ویش پاوانخوازیی و داگیرکردنی گۆڕه‌پانی خه‌باته، که تا ئێستا کاره‌ساتی گه‌وره‌ی لێکه‌وتۆته‌وه. لایه‌نه کوردستانییه‌کان له‌به‌رئه‌وه‌ی زیاتر خۆیان له ڕێگای ده‌سته چه‌کداره‌کانه‌وه ناساندووه و به‌گشتی له‌و شوێنانه توانیویانه خه‌بات بکه‌ن و ڕیشه‌داکوتن که چه‌کداره‌کانیان بوونیان هه‌بووه. بۆ نموونه یه‌کێتیی به گشتی له سۆران و پارتی له بادینان و حیزبی دیموکرات له موکریان و کۆمه‌ڵه له دەورەبەری سنە. ئەمە بۆ په+که+که له باکوور لەوانەیە زۆر ڕاست نەبێت بەڵام هۆکارەکەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە ئەو حیزبە گۆڕەپانی خەباتی لە باکوور قۆرغ کردووە، بە باش یان خراپ.
حیزبە کوردستانییەکان، بۆ کاراکردنی چالاکییه‌کانیان له ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه‌ی که هێزه‌کانیانی بەسەردا زاڵە هه‌وڵی ناردنی چه‌کداره‌کانیان داوه بۆ شوێنه‌کانی دیکه، واتە دەرەوەی سنوورەکانی خۆیان. ئه‌و کاره‌ساته‌ی که له 1978 له ناوچه‌ی هه‌کاری ڕوویدا به‌شێکی له ئاکامی پاوانخوازیی له‌لایه‌ن پارتی و ناردنی هێز بوو له‌لایه‌ن یه‌کێتیی-ه‌وه بۆ ناوچه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی قه‌ڵه‌مڕه‌وییه‌که‌ی. یه‌کێتیی له بڵاوکراوه‌کان باس له‌وه ده‌کات که زامنکردنی ڕێگه‌ی گواستنه‌وه‌ی چه‌ک له سووریا-وه هۆی سه‌ره‌کی ده‌رچوونی ئه‌و هێزه بوو. هه‌رچۆنێک بێت، هۆکاری پشت جووڵەی هێزەکانی یەکێتیی هەر چییەک بووبێت، شکاندنی پاوانخوازیی پارتی بێت یان گواستنه‌وه‌ی چه‌ک، هه‌ردووکیان په‌یوه‌ندییان به خه‌باتی چه‌کدارییه‌وه هه‌یه. به واته‌یه‌کی دیکه، خه‌باتی چه‌کداریی هۆکاری سه‌ره‌کی کاره‌ساتی هه‌کاری بووە. ئەگەر یەکێتیی خەباتی چەکداریی نەکردبا پێویستیی بەوە نەدەبوو کە بچێت ڕێڕەوی کۆمەک و یارمەتی و چەک و تفاق لە سووریا-وە بۆ کوردستان مسۆگەر بکات؛ بەهەمانشێوە، پارتی ئەگەر هێزی چەکداری نەبوایە ئەوە عەقڵییەتی پاوانخوازیی لەلای گەڵاڵە نەدبوو. بەهەر حاڵ، کارەساتی هەکاری کە بەرهەمی خەباتی چەکدارییە دوای زیاتر لە ٤٥ ساڵ برینه‌کانی به ته‌واوی سارێژ نه‌کراون.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش، حیزبی دیموکرات و کۆمه‌ڵه بۆ ماوه‌ی چه‌ندان ساڵ له‌سه‌ر پاوانخوازی شه‌ڕیان کرد. بوونی چه‌کدارانی په‌که‌که له ناوچه‌کانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێم تا ئێستا چه‌ندین شه‌ڕی لێ که‌وتۆته‌وه، ئێستاش ئه‌و ئه‌گه‌ر هه‌ر ماوه. هەردوو نموونە، هەردوو پاوانخوازیی، دەرکەوتەی خەباتی چەکداریین. پە=کە=کە بۆیە پێویستی بە بنەوبارەگایە لە باشوور چونکە خەباتی چەکداریی دەکات. کەسێک، کادیرێک، چالاکوانێکی هەدەپە/دەم پارتی لە قەندیل و گارە و مەتین نابینیت، ئەوەی لەوێیە گەریلا چەکدارەکانی پە_کە-کەن.
بۆ چاره‌سه‌رکرنی ئه‌م دیارده‌یه که چه‌ندین نه‌هامه‌تی لێکه‌وتۆته‌وه، ده‌بێت لایه‌نه کوردستانییه‌کان گه‌شه به توانای ڕێکخستن و سازدان و وه‌گه‌ڕخستنی جه‌ماوه‌ر بده‌ن به‌بێ گه‌ڕانه‌وه بۆ ده‌سته چه‌کداره‌کان. کادر و ڕێکخه‌رانی جه‌ماوه‌ر پێویست ناکات چه‌کدار بن.
هه‌ڵئاواردنی دەستەبژێر و جه‌ماوه‌ر
ئاکامێکی نەرێنیی دیکەی خەباتی چەکداریی لێک جیابوونەوەی دەستەبژێری (نوخبەی) سیاسیی و خەڵکی کوردستانە. دامه‌زراندن و ناردنه شاخی ده‌سته چه‌کداره‌کان هه‌میشه یه‌که‌م کاری حیزب و ڕێکخراوه کوردستانییه‌کان بووه. ده‌سته چه‌کداره‌کانیش به‌گشتی له دەستەبژێری (نوخبەی) سیاسیی و ڕووناکبیریی هه‌ره لێهاتوی حیزبه‌کان و ڕێکخراوه‌کان بوون. هه‌رزووش ڕه‌وانه‌ی شاخ و داخ و ئه‌شکه‌وته‌کان کراون. به‌م کاره بزووتنه‌وه کوردستانییه‌کان دوو هه‌ڵه‌ی جه‌رگبڕیان کردووە، یان بڵێین دوو ئاکامی خراپی لێ که‌وتۆتە‌وه. یه‌که‌میان، جیاکردنه‌وه و دوورخستنه‌وه‌ی نوخبه‌ی ڕووناکبیرو ڕابه‌رانی بزووتنه‌وه‌که بووە له جه‌ماوه‌ری شار و شارۆچکه‌کان، ئەو شوێنەی کە پێگەی سەرەکی چینی ناوەند و خوێندەوار و پیشەگەرەکانە. دووه‌میان، له ده‌ستدانی ڕۆڵه هه‌ڵکه‌وتووه‌کانی ناو ئه‌و دەستەبژێرە بووە له شه‌ڕه نابه‌رابه‌ره‌کاندا. شه‌هیدبوونی هەزاران سه‌رکرده که له ته‌مه‌نێکی کورتی خه‌بات گیانیان له ده‌ستداوە ده‌کرێت به نموونه بهێنینه‌وه، وەک شەهید فوئادی مستەفا سوڵتانی (تەمەن ٣٠ ساڵ) لە ڕۆژهەڵات، شەهید ئارام (شاسوار جەلال، تەمەن ٣١ ساڵ) لە باشوور، شەهید مەعسووم کۆرکماز (تەمەن ٣٠ ساڵ) لە باکوور. له ده‌ستدانی ئه‌و هه‌موو شه‌هیده ڕووناکبیره زه‌ره‌رێکی ئێجگار گه‌وره‌یه که له بزووتنه‌وه یه‌ک له دوای یه‌که‌کانی کوردستان که‌وتووە، بەتایبەتی لە ڕووی گەشەی فکریی و ستراتیجی بزووتنەوەکان. بێگومان په‌نابردن بۆ چه‌ک هۆی هه‌ر سه‌رکیی شه‌هیدبوونیان بووە.
ئه‌و دەستەبژێرە که ڕه‌وانه‌ی شاخ و دۆڵه‌کان ده‌کرێن ئه‌گه‌ر شه‌هیدیش نه‌بن ئه‌وه به حوکمی دوورکه‌وتنه‌وه‌یان له جه‌ماوه‌ر کاریگه‌رییه‌کی ئه‌وتۆیان له‌سەر ڕه‌وتی ڕووداوه‌کان له‌ناو شار و شارۆچکه‌کاندا نەدەما. ئه‌وان له‌به‌رئه‌وه‌ی به ڕۆژ له شاخه‌کان (لەم سەردەمەشدا لەنێو تونێلەکان) زۆربه‌ی کاتیان به‌سه‌رده‌برد و به شه‌و به ماندویی و شه‌که‌تی له‌ناو دێهاته‌کان له‌گه‌ڵ بوونی ترسێکی زۆر له دوژمن نه‌یانده‌توانی وه‌ک پێویست جه‌ماوه‌ر ڕێکبخه‌ن و وەگەڕبخەن. دیاره ئه‌وه به‌و مانا‌یه نییه که له دێهاته‌کان کار نه‌کراوه یان له شاره‌کان ڕێکخستنه‌کان بوونیان نه‌بووه، به‌ڵکوو مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه ئه‌و دەستەبژێرە که ده‌بوایه له ناو خه‌ڵک با له‌به‌ر په‌نابردن بۆ چه‌ک سنووری کاره‌کانیان له ناوچه‌یەکی دیاریکراو قه‌تیس ده‌بوو، کاتێکیش شه‌هید ده‌بوون کاریگەرییان کۆتایی پێ دەهات. له مێژووی کورد-دا چه‌ندین ڕێکخراو له شار له دایکبوون و له شاخ وه‌ک ئاردی ناو دڕکیان لێهاتووه، بۆ نموونە حیزبی هیوا. هۆی ئه‌مه‌ش دیسان هه‌ڵپه‌کردنه بۆ خه‌باتی چه‌کداریی.
لە بەشی داهاتوو گفتوگۆی چەند دەرکەوتەیەکی نەرێنیی دیکەی خەباتی چەکداریی دەکەین، لەوانە چۆن خەباتی چەکداریی کوردستانی کردووە بە کێڵگەی شەڕ و چۆن بۆتە مایەی دڵخۆشکردنی داگیرکەرانی کوردستان.