ئەوە چۆن بوو کورد لە ناونەچوو؟
2/20/2021 9:43:00 AM
د.جەبار قادر
زانایان کاتێ باس لە پرۆسەی دروستبوونی ئیتنۆسی کورد لە مێژوودا دەکەن، دەگەڕێنەوە بۆ دوو هەزار و پێنج سەد ساڵ لەمەوبەر.
هەندێکیان پێیان وایە کە پرۆسەی کامڵبوونی کورد وەک گروپێکی ئەتنیکی سەربەخۆ هەزار ساڵی خایاندووە و لە کۆتاییدا بەر لە هەزار و پێنج سەد ساڵ لە سەر شانۆی مێژوو پەیدا بووە.
تەنها شوێنەوارناسان و پسپۆرانی مێژووی کۆنی ڕۆژهەڵاتی نزیک، دەتوانن لەم بارەیەوە زانیاری ورد پیشکەش بکەن.
نە باسەکەی من لێرەدا ئەمەیە و نە من پسپۆری ئەم بوارەم. باسەکەی من تایبەتە بە پرسێکی تر کە لەم چەند دێڕەی خوارەوە ئاماژەی پێدەکەم.
لەو کاتەوە کورد لە سەر شانۆی مێژوو پەیدا بووە و تا ئێستا، لەو ناوچانەی کورد لێیان دەژی، مێژوو ناوی دەیان گەل و گروپی ئەتنیکی بۆ تۆمار کردووین، کە ئێستا ناویان لە ناواندا نەماوە.
بە پێی هەندێ سەرچاوەی مێژوویی لە ماوەی ئەو دوو هەزار و پێنج ساڵەدا زیاتر لە ٢٥ گەل و گروپی ئەتنیکی جیاواز لەو ناوچەیە لە نێوچوونە. پرسی لە نێوچوون بۆ خۆی قسە زۆر هەڵدەگرێت، چونکە زۆربەی ئەوانە لە نێو گەلانی دوای خۆیاندا تواونەتەوە و بە ناوی ترەوە هاتوونەتە سەر شانۆی مێژوو.
پێویست بەوە ناکات ئاماژە بە ناوەکان بکەین، چونکە ئەوەی هەندێ شتی لە بارەی مێژووی کۆن و سەدەکانی ناوەڕاستی ئەو ناوچەیەی خوێندبێتەوە، ئەو ناوانەی بە بیر دێنەوە.
پرسیارەکەی من لێرەدا ئەمەیە: ئەوە چۆنە، کورد کە ئەو هەموو سەدەیەی بەژێردەستەیی و داگیرکراوەیی بەسەر بردووە، نە خۆی و نە زمانەکەی، کە هیچ کاتێ زمانی دەسەڵاتێکی ئایینی و دونیایی دەستڕۆیشتوو نەبووە، لە نێونەچوونە؟.
ئەمە پرسیارێکە دەکرێ زۆر بە دوای وەڵامەکەیدا بگەڕێین، مخابن تا ئێستا وەڵامێکی زانستی یەکلاکەرەوە لە ئارادا نیە. دەکرێ دید و بۆچوون و لێکدانەوەی جیاواز لەم بارەوە هەبن، بەڵام وەڵامێکی زانستی پشتبەستوو بە سەرچاوەی ڕەسەن و یەکلاکەرەوە لە ئارادا نیە.
شەڕ و شوڕی هەمیشەیی بە درێژایی ئەو مێژووە و وێرانکردنی شوێنەوار، قەڵا و شارەکانی کوردستان و لە نێوبردنی بەڵگە، نووسین و سەرچاوەکان بە هۆیەکی سەرەکی ئەم بارەی مێژووی کورد دادەنرێ، ئاخر بەڵگە نەبێ، مێژوو نییە.
ئەوەی پێویستە لیرەدا بوترێ: دەبێ ئەم نەتەوەیە چ هێزێکی ناوەکی تیدا بێ، بەرگەی ئەو هەموو داگیرکارییە سەربازییە، سیاسيیە، ئابوورییە، ئایینییە و کولتوورییە...تاد گرتبێ و مابێتەوە؟.
بەلای منەوە ئەمە جۆرێکە لە کاری نەکردە، هەر ئەمە بۆ خۆی دەبێ مایەی شانازی بێ بۆ هەموومان. لە کاتە سەخت و دژوارەکاندا ئەم هێزە ناوەکییە، کوردی لە سەر پێ ڕاگرتووە. نەیارانی کورد هەموو هەوڵیان بۆ ئەوەیە وای لێ بکەن باوەڕی بە خۆی نەمێنێ و خۆی بخواتەوە. پێموایە لەو کاتانەدا ئەو هێزە ناوەکییە دەکەویتە کار.
هەڵبەتە زۆر باش دەزانم کە ئێستا ئەم قسانە دەردی کەم کەس دەرمان دەکەن، بەڵام ئەوانەی مێژووی سەدان ساڵەی کورد و گەلانی تریان خوێندووەو لە ئەزموونی گەلانی دونیا ئاگادارن، دەزانن دە ساڵ و بیست ساڵ بۆ مێژوو وەک دڵۆپێک ئاو وایە لە زەریایەک.
لە کاتێکدا هەموو ژمارەی کورد یەک دوو ملیۆن کەس بوو، دوو سێ هەزار خوێنەواری نەبوو، نیوەی خەڵکەکەی کۆچەر بوو و لە ژێر خێوەتدا ژیانی بەسەر دەبرد، هێڕشی عەرەب، بویهی، سەلجوقی، ئەتابکی، ئیلخانی، قەرەقۆینلوو، ئاق قۆینلوو، مەغۆل، عوسمانی، سەفەوی، ئەفشاری، قاجاری، ئینگلیز، فرەنسی، رووس، تورکی کەمالی، ڕەزا شا و بەعس و خومەینی و چەندین وردیلە داگیرکەر و وێرانکەر و تاڵانچی تری بینی و لەنێونەچوو، لەم سەردەمەدا کە ژمارەی زیاتر لە پەنجا ملیۆن و ئەم هێزە لە بن نەهاتووەی خوێنەوار، شارەزا، پیشەوەر و کرێکار و جوتیاری هەیە، چۆن لە نیو دەچێ؟