1080وتار

گەندەڵیی میدیا

7/28/2021 10:15:00 PM

چۆلی ئه‌سعه‌د

میدیا لە بەهێزترین چەکە هزری و زانیارییەکانی جیهانە، کە روماڵی رووداوەکان دەکات، یان رووداو دروستدەکات، بە ئامانجی ئاراستەکردن و سەرکرادەیەتی کردنی کۆمەڵگە لە بەرژەوەندیی ئەوانەی لە پشتییەوەن، بێگومان پەیوەندییەکی گەرم و گوڕ لە نێوان دراو و میدیا و دەسەڵاتدا هەیە، ئەمەش وایکردووە ئەو پیشە پڕ لە سەرئێشەیە ببێتە بزوێنەری سەرەکی یارییە سیاسییەکان.

رەنگە لە بنەڕەتدا ئەرکی میدیا، بریتی بێت لە روماڵکردنی رووداوەکان و پەروەردەی کۆمەڵایەتی و بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاریی و رۆشنبیریی تاکەکانی کۆمەڵ و بانگەشەکردن بۆ بیرکردنەوەیەکی دیاریکراو، بەڵام ئەوەی لە میدیای ئەمڕۆدا دەگوزەرێت، پاڵنەرێکی تری سەرەکی هەیە، کە خۆی لە باڵادەستی و سەپاندنی هەژموونی کەسی و تایبەتی و ئایدیایەکی دیاریکراو و ئاراستەکراوە بۆ بەرژەوەندییەکی زۆر تەسک، زۆرجار جەماوەر بە شێوەیەک چەواشەدەکرێت، کە نەزانێت راستی چییە، یان بۆچی دەبێت راستی ئەوەبێت کە ئەو میدیایە بانگەشەی بۆدەکات.

میدیای هاوچەرخ، رۆڵێک دەبینێ، کە دەشێت زۆرگرنگ و بونیادنەربێت، یان روخێنەر و شکێنەر و تێکدەر و وێنرانکەری هەر کۆمەڵگەیەک بێت، ئەو میدیا روخێنەرە، هێند بە چڕی کار لەسەر بەرنامەکانی دەکات، هێند درێژەی پێدەدات، دەرفەت بە کۆمەڵگە نادات فریای بیرلێکردنەوەی بکەوێت، یان هەڵسەنگاندن بۆ پەیامەکانی بکات، ئەوەندە پەیامە ئاراستەکراوەکانی دووبارەدەکاتەوە، جەماوەر هەست بەوەنەکات هەڵخەڵەتێنراوە، یان چەواشەکراوە، کە زۆربەی جارەکان بەڵگەکانیان هێندە لاواز و بێ ناوەرۆک و بێ پاساون، ئەگەر بتەوێت بیسەلمێنیت یان ساغیان بکەیتەوە، نەتگەیەنێت بە هیچ، بەڵام لە ڕێی نووسەر و کۆمێنتەر و لە رێگای کەناڵی جیاجیا و ناوی جیا جیا و بەناو رۆژنامەنووسی ئاراستەکراو دەخرێنەوەڕوو هزری وەرگر دادەشۆرن و ناچاردەکرێت بەڕاست وەریبگرێت، ئەو بنەمایەش دەقۆزنەوە کە ئەوەی لە میدیا باسبکرێت و بخرێتەڕوو دەبێت بەلای کۆمەڵگەوە راستبێت، چونکە لێیکۆڵدراوەتەوە و پشتڕاستکراوەتەوە و بەدڵنیاییەوە دەبێت دروستبێت.

بێگومان ئەو کۆمەڵگەیە، کە لە هەموو ئاست و کایەکانی ژیانیدا لەخشتەبراوە، هێندە چەواشەکراوە، متمانەی بۆ هەموو شتێک لەدەستداوە، وایلێدەکرێت داهۆڵەکانی لێدەبێت بە پاڵەوان و تەنانەت رەمزە نیشتمانییەکانیشی لا بێزراو و ناشیرین و درۆزن دەبێت، ئەم جۆرە میدیایە ئەرکەکەی لەبری گەشەپێدانی هزری کۆمەڵ و پەخشکردنی هۆشیاریی، تۆوی نەفامی و نەزانی و گێلێتی و چەواشەکاری دادەچێنێت، لە بری چاکسازی، گەندەڵی بەرهەمدێنێت.

کەواتە، میدیا چەکی دووسەرەیە، دەبێت زۆر لە گەندەڵیی میدیا وریابین، ئاگاداری بڵاوکردنەوەی پڕوپاگەندەکانی و پەلامارەکانی بۆ سەر رەوتە چاکەخوازەکانی بین، یاخود وریای بانگەشەکانی بین بۆ رەوتە گەندەڵکارەکانی بین بۆ لایەنێک و مەبەستێکی دیاریکراوو دوور لە بەرژەوەندیی گشتی، بەتایبەتی کە ئێستا لەو ژینگە فراوانەی بڵاوکردنەوە و تۆڕەکۆمەڵایەتییەکاندا سەختە بە ئاسانی جیاکاریی لە نێوان دوو ئاراستەکەی میدیا و ئامانجەکانیان بکرێت، کە بە دەگمەن میدیای هاوسەنگ بەدیدەکرێت.

دۆخی نوێ، کەشێکی لەباری بۆ میدیای هەڵگری باوەڕی سیاسیی بازرگانی خوڵقاندووە، لەبەرامبەردا سەربەخۆییەکەی لە پاشەکشەدایە، هەتا لە کۆمەڵگە دیموکراتییەکانیشدا، ئەمەش نیشانەی پرسیار دەخاتە سەر ئەو بۆچوونەی کە میدیا ئەرکی چاودێریکردن و نوێنەرایەتی کۆمەڵ و رایگشتی هەیە و بەرپرسیارێتی ئەخلاقی لە ئەستۆدایە لەبەرامبەر بەرژەوەندیی گشتیدا.

گرنگیی میدیا بۆ دەسەڵات و دەسەڵاتخوازان، دەرفەتی ئەوە زیاتر فراواندەکات کە لەژێرناوی میدکارانەوە دزە بکرێتە ناو کایەی رۆژنامەنووسی و هێندەی تر ئەرکی میدیا لە ئاشکراکردنی گەندەڵی سەختتر دەکات. لە ساڵی 2005 دا، ناوەندێکی توێژینەوە بریتانیایی بڵاوکردەوە، ئاماژەی بەوە کردبوو کە لە نێو هەر 400 رۆژنامەنووسی بریتانیادا 90 رۆژنامەنووس یان نووسەری پەیوەندیدار بە دامەزراوە ئەمنی و هەواڵگرییەکان هەن. ئەم دیاردەیە، جێی بایەخی کەسایەتییە سیاسی و بازرگانەکانن، لەو گرنگییە تێدەگەن و ئامادەشن توانا داراییەکانیان لە پێناویدا بخەنەگەڕ، هەر واشیانکردووە، هێزەکان، یان کەسایەتییە دەستڕۆشتووەکان، لە سێ رێگاوە ئەم کارەیان کردووە، یەکەم: میدیا دادەمەزرێنن و ئاراستەی دەکەن و بەریدەدەنە گیانی کۆمەڵگە، دووەم: ئەگەر هەست بکەن میدیایەکی خاوەن پێگەی کۆمەڵایەتی و ناوبانگ هەبێت هەوڵی کڕین و خاوەندارێتی وەرگرتنیان دەکەن و مەرامەکانی خۆیانی پێ بەدیدەهێنن، بۆ ئەم خاڵە زۆرجار بارودۆخی ئابووری و سیاسی و ئەمنی رۆڵ دەبینێت و میدیا سەربەخۆکان دووچاری قەیران دەبن یان دووچاری قەیران دەکرێن بۆئەوەی دەرچەی جگە لە رادەستبوونیان بە سیاسییەکان یان بازرگانە سیاسییەکان نەبێت، سێیەم: کەسایەتییە سیاسییە خاوەن بەرژەوەندییەکان زیاتر پەنای بۆ دەبەن، بریتییە لەوەی کەسانی خۆیان لە ژێر ناوی رۆژنامەنووسەوە دەخزێننەوە ناو دامەزراوە میدیاییەکانەوە و بە ئامانجی بەرژەوەندی ئەوان پەیام دادەڕێژن یان ئاراستە دەکەن.

کەواتە، ئەگەر بۆ کۆمەڵگەیەکی رۆژئاوایی خاوەن پێگە بەهێزی دونیا دۆخەکە بەم شێوەیە بێت. ئەی بۆ کۆمڵگەیەکی ناسەقامگیر لە رووی سیاسی و ئابووری و هۆشیاریدا دەبێت میدیا چۆن کاربکات و چۆن دزە بکرێتە ناوی؟ چۆن دروستبکرێت؟ چۆن دزەبکرێتە ناوی؟

بێگومان، ئەو راستیەش فەرامۆش ناکرێت، کە لە سایەی پاوانخوازی دەسەڵات و ناوچەگەریدا، لەسایەی تێگەیشتن لە دەسەڵاتی میدیا و کاریگەرییەکەی لەسەر هزری کۆمەڵگە و ئاسانیی دزەکردنە ناوی و کەمیی تێچووی دامەزراندنی میدیای نوێ رۆڵی گرنگیان لە فراوانکردنی گەندەڵیی میدیاییدا هەیە و دەبێت.

ئەوەی دەمێنێتەوە بۆ هەڵوەستە لەسەرکردن و هۆشیاریی کۆمەڵگە و پایەکانی دیکەی پەروەردەیە، کە کۆمەڵگە تاکەکانی لەو دۆخەی میدیا گەندەڵکار ئاگادار بکەنەوە و بەرچاوڕوونیان پێبدەن و جەماوەریش هێندە بە سادەیی نەکەوێتە ژێرباری ئەو تەوژمە چەواشەکاری و سەرلێشێواندنەی میدیای هاوچەرخ و بەبێ لێکدانەوەی لۆژیکی و مێژوویی و بابەتیانە متمانە بە پەیامەکانیان نەکەن، چونکە ئەو میدیایانە ناتوانن لە گۆمی بێمتمانەییدا درێژە بە تەمەنی چەواشەکارییان بدەن.

میدیای گەندەڵ، کۆمەڵگەی گەندەڵ بەرهەمدێنێت، کۆمەڵگەی گەندەڵیش زەلکاوێکی لەبارە بۆ گەمەی سیاسییە بازرگانەکان و لە کۆتاییشدا تیایداشەڕی بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانیان دەکەن و لەوێشەوە شەڕی رکابەرەکانیان دەکەن، کۆمەڵگەش جگە لە پاشاگردانی هیچی تری بۆ نامێنێتەوە، چونکە گەندەڵی میدیا لە گەندەڵی ئابووری و سیاسی ترسناکترە.