زمانی تەختەیی، سیاسەت و گەنج لە دوو دۆڵی جیاوازدا
9/7/2021 12:04:00 PM
چۆلی ئه‌سعه‌د
تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بوون بە وێستگەی تەنز و گاڵتەکردن بە سیاسەت بۆ گەنجان،
کە گەنجانی نەک تەنیا کۆمەڵی ئێمە، بەڵکو هەموو جیهان بە شێوەیەکی گشتی هەمان هەڵوێستیان
هەیە، جگە لەوەی کە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
و بەکارهێنەرە گەنجەکانیان لەم سەردەمەدا تووشی دابڕانێکی کۆمەڵایەتی بوون لەگەڵ نەوەی
پێش خۆیان، بەتایبەت ئەو نەوەیەی هەمان خێرایی نییە لە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای نوێ
و تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان.
لە سەردەمی بەلشەویدا (یەکێتی سۆڤیەت)، زاراوەی زمانی تەختەیی (Wooden language) دەرکەوت، کە فەرەنسییەکان بەسەر گوتاری سیاسی میدیای سۆڤیەتییاندا
سەپاندبوو، وەک گوزارشتێک لە چەقبەستوویی سیاسی و میدیای کۆمۆنیستیدا. بەزمانی فەرەنسی (langue de bois) زمانی تەختەیی، بە واتای زمانێکی بێ هەست و سۆز دێت، هەمان
ستراتیژی دیماگۆجیەتی هەبوو، کە ستراتیژی رازیکردنی ئەوانیتر بوو بە ترساندن بیرکردنەوەی
پێشوەختەی خۆیان.
وەک جۆرج ئۆریۆل لە نووسینێکیدا ئاماژەی پێداوە، کە زمان و زاراوەکان بەهۆی
داڕوخانی بیرکردنەوەوە شێواون و کاریگەری خراپیشیان لەسەر سیاسەت دروستکردووە و
گوزارشت و فۆرمی زمانیی ئامادەکراوی مەبەستدار بۆ بارودۆخی نەخوازراو و واقعی تاڵ
بەکاردەهێنن، ئەو زمانە تەختەییە، زاراوەی بێ رۆحن و گیانیان لەبەردا نییە بۆیە بە
تەختە ناودەبرێن و دەشێت بسوتێنرێن.
ئەم فۆرمی سیاسەتکردنەی هەیە، گەنجانی هەڵوەدای جیهانی خەیاڵی و گریمانەیی
تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کردووە، ئەو جیهانەی گرفتە کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئیتیکییەکانی
کەم نین، بەڵام رەنگە بۆ گەنجان جێگرەوەی سیاسەتکردن بێت بە زمانە تەختەییەکە، لەگەڵ
ئەوەی دابڕانێکی قووڵیان لە ةیوان نەوەکاندا دروستکردووە، گەیشتووە بەوەی نە گەنجان
دەزانن سیاسییەکان چی دەبێژن و چییان دەوێ ، نە سیاسییەکانیش دەزانن چۆن دەستیان بە
تێگەیشتنی گەنجان بگات، لەوەش زیاتر گەنجان، بە زمانی گاڵتە پێکردن و تەنزەوە لە
گوتاری سیاسی و حزبەکان دەڕوانن و مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن.
لە دۆخی سیاسیی ئێمەدا، بەکارهێنانی زمانی تەختە لە برەو سەندندایە، زاراوە
و دەستەواژەی ئامادەکراو هەن لەگەڵمان گەورەبوون و رۆژانە دەیانبیستین و دووبارە دەکرێنەوە،
ئەو زاراوە و دەستەواژانە، هێند دووبارە دەکرێنە و هێند بە سیاسی و حزبی کراون، هێندە
بۆ مەبەستی تایبەتی بەکاردەهێندرێن، بەداخەوە هەرە جوانەکانیان رەونەق و پیرۆزییان
شێوێندراوە، لە شێوەی (پاراستنی خوێنی شەهیدان، پاراستنی دەستکەوتەکان، پاراستنی ئەزموونەکەمان، دەستی دەرەکی، خیانەت،
بەکرێگیراوی بیانی، خەباتی شاخ، مەترسیەکانی سەرمان، پیرۆزییەکان، لە کەسی قبووڵ
ناکەین، مەترسی تیرۆر، دەستیان دەبڕین، سەروەری و ... ) دەیان و سەدان زاراوەی دیکەی
ئەرێنی و نەرێنی، کە زۆریمان بەباشی لەبەرکردووە و بەردەوام لە گوتاری سیاسی حزبەکاندا
لە هەموو بۆنەیەکدا دووبارە دەبنەوە، کە زۆربەی هەرە زۆریان تەنیا بۆ ترساندن و تۆقاندن
و خەڵەتاندنی خەڵکن و بەشێکن لە پروپاگەندی حزبیی بۆ هەڵبژاردن.
لەم نێوەندەدا، سیاسییە کلاسیکییە نەریتییەکان، هەمان نەریتی کاری سیاسی دێرینیان
هەیە، نایانەوێ ئاشنای گۆڕانکارییە تەکنەلۆژی و پێشکەوتنەکانی سەردەم و گەنجە بەکارهێنەرەکانیان
بن، سروشتی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان گەنجانەیە و زۆرینەی بەکارهێنەرانی لە تەمەنی
20-35 ساڵیدان، بەدەگمەن گەنجێک ببینیت خوێنەر و بینەر و بیسەری میدیای نەریتی بێت،
لەسایەی مۆبایل و تابلێتدا.
ئەوە نەوە سیاسییە باڵادەستەکانن دەبێ خۆیان لەگەڵ ئەم پێشکەوتنە تەکنەلۆژی
و ئەو شێواز و بەکارهێنانەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بگونجێنن و درک بەوە بکەن، کە سەردەم
سەردەمی گەنجانی سۆسیال میدیایە، نەک هیچ شتێکی تر، ئەو گەنجانەی دوو دەیەی
رابردوو خوێنەری کتێب و رۆشنبیریی و سەرسامی دەستەبژێری رۆشنبیران و بیرمەندان
بوون، ئێستا تەواو جیاوازن و نەوەیەکی جیهانین، ئەگەر بە ناوەررۆک و دونیابینیش نەبێت،
ئەوا لە فۆرم و روخساردا لەو شێوەیەن، چونکە گەنجانی ئەم سەردەمە لۆژیکی و کردەیین،
کە بەوپەڕی ئازادی و سەربەخۆیی و لەخۆوەیی گوزارشت لە بۆچوونەکانی و ویستەکانی دەکات،
ئەو دابڕانە بە شێوەیەکە، دەستەبژێری سیاسی قورسایی کاری سیاسی لە میدیای تەقلیدیدایە
و گەنجانیش لە میدیای نوێ کە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانن، ئەمەش ئەو لەیەک دوور کەوتەنەوەیە
وێنا دەکات، کە لەنێوان ئەو دوو نەوەیەدا هەیە.
بە وردبوونەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و چالاکییەکانی گەنجان تیایدا، بە ڕوونی
دەردەکەوێت کە گەنجان سیاسەتیان تەڵاقداوە و لە کەشی گریمانەیی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا
دەژین، ئەمەش بە ئاشکرا کاریگەریی لەسەر پەیوەندیی نێوان نیشتمان و گەنج و هەست و
ویستی نیشتمانی ئەون هەیە لە ژینگەی کۆمەڵایەتیدا.
ئەوەی بە وردی لە پەیوەندی نێوان میدیای تەقلیدی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڕوانێت،
هەست بەوە دەکات، کە سۆسیال میدیا بووە بە وێستگەی بڵاوکردنەوەی هەموو ئەو هەست و
بۆچوون و تێگەیشتنانەی لای گەنجان بە تایبەتی هەن، تا دەگات بە بڵاوکردنەوەی هەواڵی
دروست و ساختە و راست و هەڵبەستراو و شیاو و نەشیاو، هەندێجاریش بڵاوکردنەوەی بابەتی
نابابەتی نابەرپرس بە زمانێکی زبری داماڵراو لە بەها نیشتمانی و کۆمەڵایەتییەکان،
هەندێجاریش هەرچی رق و قینەی دڵڕەقانەی نەخوازراو هەیە بڵاو دەکرێنەوە، ئەمانە هەموو
ژینگەیەکیان خوڵقاندووە، ئاستی متمانە کردن بە هەواڵ و بابەتەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
دەگاتە نزمترین ئاستی.
ئەمڕۆ گوتاری رق لێبوونەوە و گوتاری توندوتیژی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا پەرەی
سەندووە، ئەو بێ متمانەییەی لە نێوان دەسەڵات و گەنجان دروستبووە، زیاتر برەو بەو
جۆرە گوتارە دەدات، لەگەڵێشیدا بەشێک لە هێز و کەسایەتییە سیاسییەکان گۆمی ئەو جۆرە
گوتارەیان بە هەڵڕشتنی پارەی زۆر و کڕینی کەسانی شارەزا لە بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
و پاشان سپۆنسەر کردنی گوتارەکانیان خەرج دەکەن و پانتایی دووری نێوان پەیوەندییە
کۆمەڵایەتییەکان و نەوەکان و تێگەیشتنەکان زیاتر دەکەن و لەو ئاوە شێلوەدا مەلە دەکەن،
بەبێ ئەوەی گوێ بەو کارەساتە بدەن کە لەدوای خۆیان بۆ کۆمەڵی ئێمەی بەجێدێڵن و
ئاستی خۆشەویستی و بەرپرسیارێتی نیشتمانی لای ئەو نەوەیە دادەبەزێنن.