کوردو ئەنفال و بازاڕی نیو لیبراڵیزم
4/14/2019 1:19:00 PM
هۆمەر محەمەد
کەس نکۆڵی لەدڵرەقی و توندرەفتاری بەعسیەکان و دەسەڵاتدارانی سەردەمی دیکتاتۆرییەتی بەعس نیە، بەڵام ناکرێت تاوانێکی گەورەی وەک ئەنفال و کیمیاباران، تەنها لە سەدام و بەعس وفاشیەتی ئەواندا کورت بکەینەوە!
ناکرێت ئێمە یادی ئەنفال بکەینەوە و لێی نەکۆڵینەوە و لێی رانەمێنین، لەنیازەکانی بەعس و ئەو زەمەنە رانەمێنین کە تاوانەکەی تێدا ئەنجامدرا، لەم زەمەنەش سەرمان دەرنەچێت کە دادگایی تاوانبارانی تێداکرا و سزای یاسایی دراون، ئەم دادگایە چی کرد، دەرئەنجامەکەی چی بو، دەوڵەتی عێراق و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەتا چەند پابەندن بەو داگایەوە کە هێزی دادگای نێودەوڵەتی هەبو، ئەم دۆسیەیە دوای دادگاکە بەکوێ گەیشت و دواتر بەکوێ دەگات؟! سەیرە! لەتوێژەرێکەوە بیگرە هەتا خەڵکی ئاسایی، بێ بیرکردنەوە قسەیەک دەڵێنەوە (دەبێت ئەنفال بەجیهان بناسێنین) بەڵام چۆن بیناسێنین؟ ئەو رێگایانە کامانەن کە دەبێت پیایدا بڕۆین؟ میکانیزمەکانت کامانەن؟ هەمو ئەم پرسیارانە بێ وەڵام ماونەتەوە. لەوەش واوەتر هەمو دەڵێن دەبێت ئەنفال وەک هۆڵۆکۆستی جوەکان بکرێتە فیلم و بەدونیا بناسێنین!
لەراستیدا ئەمە قسەیەکی تارادەیەک پوچە! چونکە نەهەلومەرجی سیاسی دونیای ئێمە وەک هی هۆڵۆکۆستە و نەکوردیش وەک جوەکان ئامادەیی هەیە، خەڵکی کورد تەماشای فیلمی خۆی ناکات هەتا ئەنفال بکات بەفیلم و پارەی بۆ خەرج بکات، جوەکان دونیابینی و تێفکرینیان بۆ هۆڵۆکۆست وەک ئێمە نیە و ئێمەش لەوان ناچین، جوەکان و دەوڵەتەکەیان هەتا ئەمڕۆ بەدوای گومانلێکراوان و تۆمەتبارانی هۆلۆکۆستەوەن هەتا بیانگرن و رادەستی دادگا و لێکۆڵینەوەیان بکەن و سزایان بدەن، نەک فیلمێک هەزاران فیلمیان هەیە، بەڵام چ لەعێراق و چ لەکوردستان، تاوانباران و تۆمەتبارانی ئەنفال و هەڵەبجە لەناو هێزە ئەمنیەکان و هێزەکانی سوپا و پێشمەرگە و ناوخۆ پلە و پۆستیان هەیە و حەسانەیان هەیە، ئەمە پێشێلکارییەکە، نەک مافی قوربانیەکان، بەڵکو یاسا نێودەوڵەتیەکانیشی بەزاندوە. چونکە تۆمەتباری جێنۆساید هیچ حەسانەیەکی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی نایگریتەوە. بێگومان لەناو جوەکانیشدا گەندەڵی و کەمتەرخەمی هەیە، بەڵام کێ جورئەت دەکات گومان بخانەتە سەر تاوانی هۆڵۆکۆست؟ کێ جورئەت دەکات سوکایەتی بە قوربانیەکانی و بەچیرۆکەکانی بکات؟ ئەی رۆژانە گوێتان لێی نیە لەکەناڵە کوردییەکانەوە رەحمەت بۆ سەدام دەنێرن؟ کێ جورئەتی هەیە کتێبێک بنوسێ و زانیاری هەڵە لەبارەی هۆڵۆکۆستەوە بڵاو بکاتەوە؟ بەلام لای ئێمە چەند گۆڤار و کتێبی چەواشەکار هەن؟ چەند کارەکتەری لەدرۆ دروستکراو هەن و بونە پالەوانی ناو میدیاکان؟ کام نوسەر و کام دەزگای میدیایی پۆزشی هێناوەتەوە لەمەڕ ئەو هەڵە و زانیاریانەی دەربارەی ئەنفال و هەڵەبجە بڵاوی کردونەتەوە؟! بەپێچەوانەوە پارەی باش خەرج دەکرێت بۆ چاپکردنەوە و وەرگێڕانیان بۆ زمانی بیانی! ئێ خۆ هەر ئەو دەزگا و دامەزراوانەش یادی ئەنفال و هەڵەبجە دەکەنەوە. سەردەمی تاوانەکە و دوای روخانی بەعسیسش سەردەمی بێ شانسی کورد بون! رەنگە هەبن بڵێن چۆن؟ لەسەردەمی جەنگی عێراق ئێران و بەتایبەتی لەناوەڕاستی ساڵانی هەشتاکان و کۆتاییەکانی جەنگ هەمو دونیا دژی ئێران وەستابونەوە، حیزبە کوردستانیەکانی باشور دۆستی ئێران بون! ئەمە نەگبەتی نیە؟ هەرئەوەش بوە هۆی ئەوەی بەعس ملهوڕی بکا و لەکاردانەوەی نێودەوڵەتی نەترسێت، ئەنجومەنی ئاسایش و دەوڵەتە زلهێزەکانی دونیا جگەلە (چین) کە ئەو سەروەختە بێلایەن مابوەوە هەمویان هاوسۆزی عێراق بون لەدژی ئێران. لەڕاستیدا دەتوانین بڵێین بەبۆنی نەوت گێژ ببون، راستە ئەوان لەفراوانبونەوەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران دەترسان، بەڵام تەماحی گەورەشیان هەبو کەعێراق بەنەوت دەمیان چەور بکات، بۆیە چاوپۆشیان لە هەمو پێشێلکارییەکی عێراق دەکرد دەستئاوەڵا بو لەوەی هەرچی بکات بەرامبەر بەئێران بە بەکارهێنانی گاز و جۆرەکانی چەکی کیمیاییشەوە! بەعسیەکانیش دەرفەتیان قۆستەوە و تاوانی ئەنفال و هەڵەبجەیان لەناو تەپوتۆزی ئەو جەنگەدا جێبەجێکرد، تەنانەت تاوانەکە بەتۆمەتی بەکرێگیراوانی ئێرانی ئەنجامدرا. (هەرچی یوست هێڵتەرمانە، بڕوای وایە كە شیكردنەوەی زانیاری و لێكۆڵینەوە هەرگیز پاك و بێگەرد نەبون، ئەمەش لەبەر ئەوە بوە كەوا دەستەو تاقمەكانی ناو ئیدارەی ریگان، بە تایبەتیش دەزگای موخابەراتی بەرگری بەتوندی لەپشتی جەنگی عێراقەوە بون لەدژی ئێران، تەنانەت لەگەڵ ئەوەشدا بون كە ئەگەر گەلێ كەس وایان پێ باش بوایە خۆ بەدوربگرن لە رژێمی عێراق، بۆنمونە زانیاریی لەسەرهەر روداوێك كە لە توانایدا بوبێت پێش بەسەركەوتنێكی عێراق بگرێت یان بەلای كەمەوە دوای بخات و بە شێوەیەك لە شێوەكان پشتگیری لە ئێران بكات، دەبوایە سەركوت بكرایە و تێك بشكێندرایە؛ لێرەوە دەتوانین ئەوە بزانین كە هۆکاری بێدەنگی لەتاوانەکە چیی بوە،ئێستا بەڕونیی ئەوە دیارە کە بەشێكی بێدەنگیی ئەمەریکاو ئەنجومەنی ئاسایش لە هەردو گەورە تاوانی كیمیابارانی هەڵەبجە و ئەنفال ئەوەبوە و لەوێوە سەرچاوەی گرتبێ كەحزبە كوردییەكان لەو کاتەدا هاوپەیمان و پشتیوانی ئێران بون.
ئەمەش پەردە هەڵماڵینێکی ئاشکرای پروپاگەندەکانیانە بۆ دیموکراسی ومافی گەلان ودەستوەرنەدان لەکیشەی ناوخۆی وڵاتان) (1) پێدەچێت کورد زۆر کورت بین بن و یادەوەریشیان بەلاوە گرنگ نەبێت، دەنا چۆن تاوانێکی وەک ئەنفال بەبێ توێژینەوەی زانستی و شیکاری هۆکار و دەرئەنجامەکانی تێدەپەڕێ و بەنوخبەیەکی دەسپێرێ و حکومەت و کۆمەڵگە پشتی لێدەکەنەوە و لای لێناکەنەوە؟ ئەی زانکۆکان چ کارەن؟ چۆن دەتەوێ دەوڵەتی سەربەخۆ رابگەیەنی و دۆسیەی جێنۆسایدیشت فەرامۆش کردبێ؟ کێ دەڵێت ئەم قسانە راست نین، دەبێت وەڵامی ئەم پرسیارانەم بداتەوە، ئەنفال بۆ رویدا؟ دوای رودانی کورد چی کرد؟ ئەوەی کردویەتی چەندە و چۆنە؟ ئەی بۆ نەیکرد؟ لەکوێی دادپەروەریداین؟ مافی مرۆڤ لەدوای دەسەڵاتی بەعسیەکان لەکوێی یاسا و دامەزراوەکانماندایە؟ ئەی شەڕی ناوخۆ چی بو؟ ئەی ئەو فاشیزمی رایەی تەڕ و وشک پێکەوە دەسوتێنێ؟ ئەی ئەو هەمو بازرگانی وشە و ئێسک و کەللەسەرە چین بەناوی ئەنفالەوە؟ ئەی ئەو پەرتوک و گۆڤار و توێژینەوانە چین دەربارەی ئەو تاوانە و بۆچی زۆربەیان دزی و فزی و کۆپی پەیستن وکەسیش قسەیەکیان لەبارەوە ناکات؟ نەگبەتی و بێ شانسی دوەمی کورد لەوەدا بو کاتێک سەدام و بەعس روخان کە نیو لیبراڵیزم بە تەواوی باڵی بەسەر سیاسەت و بازاڕی جیهاندا کێشابو، هەروەک ئێستا گەرمتر لەو سەروەختە لەمەیداندایە، سەرەتا سیاسەتی ئەمەریکا بانگەشەی دیموکراسی و بازاڕی ئازادی دەکرد و کوردیش وا شرۆڤەی دەکرد کە ئەمەریکا دونیا دەکاتە ماستی مەیو، شنەی شەماڵی دیموکراسی ئێمەش فێنک دەکاتەوە و سەردەمی نەمانی دیکتاتۆرەکان بەسەرچو، دیموکراسی راستەقینە دێتە ئاراوە! بەڵام ئەمە هەرگیز راست نەبو، ئێستا ئەم راستیە مشتومڕهەڵنەگرە، نیو لیبراڵیزم دەمامکەکەی کەوتوە و بەدوای بەها و شکۆی مرۆڤەوە نیە و تەوەری سەرەکی بازاڕ و قازانجە، نەک مرۆڤ، دادگاییکردنی سەدام و کەمێک لە یاوەرانی بەشێک بون لەو بازاڕ و قازانجە، لەم نێوەدا ئەنفالیش بوە کاڵای ئەو بزنسە بۆ کۆمپانیاکان و رێکخراوەکان، بوە هۆیەک بۆ مامەڵە پێوەکردن. هەڵدانەوەی گۆڕی بەکۆمەڵ و هێنانی تیمی پرۆفیشناڵی بیانی و نێودەوڵەتی بەپارەیەکی خەیاڵی و بەتەندەردانی دۆسیەکە، بەشێک بون لەم سەودا وگەمەی قازانج و بازاڕە، ناسینەوەی تەرمەکان و ونبوە دۆزراوەکان، تاقیکردنەوەی دی ئێن ئەی (DNA) باشترین دیوێکی ترە لەمامەڵەکردن بە قوربانیانی جەنگ و جێنۆسایدەوە، بەڵگەش دوای دادگاییکردنی سەدام و دار و دەستەکەی، دادگاکە هەڵپەسێردراوە و ئێستا ئیش ناکات! بەڵام ئایا کەس پرسیار دەکات خەرجی دادگاییکردنەکە چەند بوە؟ کێ پارەکەی دابین کرد؟ کەس پرسیار دەکات خەرجی هەڵدانەوەی ئەو چەند گۆرەبەکۆمەڵەی لە پارێزگای موسڵ (حەزەر)و سەماوە هەڵدرانەوە و بۆ بەڵگەی تاوان بەکارهێندران چەند بوە؟ لێرەدا بواری وەڵامەکەیمان نیە با بۆ دەرفەتێکی تربێت، بەڵام با بپرسینەوە کەس دەپرسێت دادگاکە بۆ هەڵپەسێردراوە؟ لەکاتێکدا دادگای تۆمەتبارانی جێنۆساید دەبێت هەمیشە کراوە بێت و دۆسیەکە داناخرێت. ئێستاش تاکە رێگەیەک بۆ ئەوەی ئەم دۆسیەیانە گەرم بکرێنەوە، دیسانەوە هەر بازاڕ و قازانجە نەک مافی مرۆڤ و بەهای هاوڵاتیەکانی؟ بابزانین لەداهاتودا چ کۆمپانیایەک لەبەرانبەر نەوتدا دێت و دۆسیەی ئەنفال دەجوڵێنێ؟ هەروەک لەئێستاوە سەرەتاکانی لەدەرکەوتنی دادگاییکردنی ئەو کۆمپانیایانەوە دەرکەوتوە کەباس لەقەرەبوی زیانلێکەوتوان دەکات و گوایە لەهەڵەبجە دادگایی کۆمپانیا بیانیەکان دەکات؟! باگریمانەی ئەوە بکەین ئەم هەوڵە جدییە و کۆمپنیاکان سزا دەدرێن و قەربویان لێوەردەگرنەوە و ئەمانیش مل بەو سزایە دەدەن و قەرەبوی زیانلێکەوتوەکان دەدەنەوە بەڵام قازانجەکەی بۆ کێیە؟ رێژەی (30%) بۆ قوربانیەکانە و (70%)ی بۆ کۆمپانیاکان و خەرجی پارێزەرەکانێتی! کەواتە هەمان ئەو رێسایەی نیو لیبراڵیزمە کە هەمو شتێک بەقازانجەوە دەبەستیتەوە نەک بەمافی مرۆڤەکانەوە هەمو شتێک دەخاتەوە سەر رێگای قازانج و بازاڕ.
نیو لیبرالیزم مرۆڤی هێندە سەرگەردان کردوە بەو توێژەرانەشەوە کە کوردن و توێژینەوەکانیان بۆ زانکۆکان دەکەن و ئەنفال دەکەن بەبابەتی لێکۆڵینەوەکانیان، سەرەتا باس لەمافی مرۆڤ ئەرکی نیشتمانی و نەتەوەیی دەکەن، بەڵام لەبنەڕەتەوە بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەیە هەتا وەک پلیکانەی پەیژە پیایدا سەر بکەون و بڕوانەمەی تێدا دەهێنن. مەگەر زۆر بەدەگمەن تیایاندا هەڵکەوێ دەنا ئامانج لێرەدا ئینسان و مافی مرۆڤ نیە، بەڵکو بڵندکردنەوەی بڕوانامە و پلەی وەزیفی و زانستییە، کە بازاڕی دڵڕەق سەپاندویەتی و بەبێ بڕوانامە کاردەستناکەوێ، دەرچوانی زانکۆکان دەتوانن بەکاری بەهێنن، بەڵام هەرئەوەندەی بەمەرامی خۆیان گەیشتن مەگەر چۆنها و دەگمەن، دەنا هەرگیز بەلای دۆسیەکەدا ناچنەوە و باسی ئەنفالیش ناکەنەوە! باشە ئەگەر دونیای سیاسەت و یاسا بەم شێوەیە بێت؟ بازاڕ و قازانج سەنتەر بێت؟ ئیدی ئەم دۆسیەیە بەبێ خولانەوە لەسەر تەوەری بازاڕ و قازانج چۆن بەجیهانی دەناسێنن؟ بیرمان نەچێت یەکێک لەهۆکارەکانی رودانی تاوانی ئەنفال بونی نەوتێکی زۆرە، لەکوردستان و بەتایبەتیش ئەوسا نەوتی کەرکوک هەروەک هێنانی چەک و رۆکێتی ئێران و پاسدارانی ئێرانی لەگەڵ هێزی پێشمەرگەدا بۆ سەر چاڵە نەوتەکانی کەرکوک بوە بەڵا و بوە بە یەکێک لەهۆکارەکانی تاوانەکە (وەفیق سامەڕایی) كۆنە ئەفسەری پایە بڵندی هەواڵگریی سەربازی کە لە سەروەختی جەنگی ئێران– عێراق و پەلامارەكانی ئەنفالدا بەڕێوەبەری گشتیی هەوڵگری بو، قسە بۆ یوست هێڵتەرمان دەکات و لەكتێبەكەیدا لە زاری وەفیق سامەڕاییەوە مەبەستەكانی سەدام حسێن لە ئەنفالدا روندەكاتەوە، گرنگترین خاڵ لە قسەكانی سامەڕائیدا ئەوە ئاشكرا دەكات كە كۆمەڵكوژی و كوشتاری زۆری گەرمیانییەكان لە ئەنفالدا پەیوەندییەكی راستەوخۆی بەبونی نەوت و تەعریبكردنی كەركوكەوە هەیە، هەروەك سامەڕائی بە راشكاوی پێ لەو راستیە دەنێ كە ئەگەر بێتو لە كەركوك پەنجا هەزار پیاوی كورد بكوژرێت ئەوا كێشەی كەركوك و تەعریب كۆتایی پێدێت، بەڵام ئەگەر لە سلێمانی و هەولێر (500) هەزار كوردیش بكوژرێن، ئەو شارانە هەر كوردستانی دەمێننەوە.
بۆیە كوژرانی كوردەكانی دەوروبەری كەركوك لەجیاتی هەمو كوردەكانی هەولێر یان هەر شارێكی تری كوردستان، جێگەی سەرنجی بەعس بوە. (2) ئەمەش بەپێشچاوی دونیاوە رویدا و هەندێکیان وێنەی سەتەلایتی روداوەکانیان گرتوە (نوێنەرێکی پلەبڵندی ئەمەریکا دەڵێت من ئاگام لەگوندڕوخاندنە بەربڵاوەکە بوە، ئەو بەرپرسە ساڵی (2000) هاتوەتە عێراق دان بەوەدا دەنێت کە ئەمەریکا ئەوکاتە وێنەی سەتەلایتی روداوەکانی گرتوە) کەواتە ئەم دۆسیانە هەروا ئاسان نین کە بەدەبێ و نابێ یەکلاییان بکەینەوە، چونکە لەبنەڕەتەوە بەفەرمی ناسینی دۆسیەی جێنۆسایدی کورد لەجیهاندا بەواتای چارەسەرکردنی کێشە سیاسیەکەی دێت، ئەوسا نەک عێراق، دەبێت دونیا پێوەی سەرقاڵ و پابەند بێت و دەبێتە پایەکانی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردەکانیش بێگومان ئەم دەوڵەتە دابڕاو نابێ و دەبێت ببێتە چەقی ستراتیژی دەوڵەتە زلهێزەکان و لەسەر بنەمای بەرژەوەندی دولایەنە دەبێت. دەنا بەفەرمی ناسینی دۆسیەی جێنۆساید و قسەلەبارەوەکردنی دوشتی جیاوازن و کارێکی هێندە سادە و ئاسانیش نیە. وەک هەندێک کەناڵ و رۆژنامە نابەرپرسیارانە روماڵی هەندێک جوڵەی کرچ و کاڵ دەکەن و بەهارمان لێ دێننە چۆکان.
(1) بڕوانە دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم عومەر محەمەد- هەناسەی شەیتان خوێندنەوە بۆ کتێبی کارێکی ژەهراوی یوست هێڵتەرمان لاپەڕە (123)، (2016) (2) هەمان سەرچاوە لاپەڕە (181)