هەڵبژاردن چی ناگۆڕێ؟
10/8/2024 2:35:00 PM
د. ڕێبوار فەتاح
لە ڕۆژی ٢٠ ئۆکتۆبەر/تشرینی یەکەمی ئەمساڵ، دانیشتوان دەنگ بە پەڕلەمانی هەرێمی کوردستان دەدەن.
هەڵبژاردن دەبێ چی بگۆڕێ؟
پەرلەمانی کارای نوێ دادەمەزرێ، کە هەموو دەسەڵاتێکی قانوندانانی لەدەستدایە؛ حکومەتی نوێ – دەسەڵاتی جێبەجێکردن، لەنێو پەڕلەمانەوە هەڵدەبژێرێ، بنەماڵە دەسەڵاتی لەنێو حکومەتی هەرێمدا کەنار دەخرێ و هەموو پۆستی دەوڵەت دەدرێن بە کەسانی خوێن گەشی تەکنۆکرات. دەسەڵاتی دادوەری هەڵوێست لە قانونی نوێی پەڕلەمان وەردەگرێ و هەموو خاك و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان لەژێر ئیدارەی ئەم سێ دەسەڵاتە نوێیەدا دەبن. ئەو قانونەی پەڕلەمان دایدەنێ، حکومەت لە ڕێی دەستگا و دەسەڵاتی دادوەریش لە ڕێی سیستمی دادگای سەربەخۆوە جێبەجێی دەکەن. هەموو دانیشتوان پابەندی هەمان قانون دەبن و هەموو هاوڵاتیان یەکسان دەبن لەبەردەم قانوندا. هەژمونی دەرەکەی لەنێودەچێ و هەرێم لەگەڵ بەغدادا لە بەرژەوەندی دانیشتوانی، بەبێ کۆنترۆڵی دەرەکی، ڕێدەکەوێ. بەپێی ستراتیجی کەمخایەن و درێژخایەنی هەرێم، ژیانی ئابووری، کۆمەڵایەتی، پەروەردە، ڕۆشنبیری و کولتووری دەگەشێتەوە. سیستمی تەندروسی دادەمەزرێ، هاوڵاتان بەبێ بەرامبەر چارەسەر دەکرێن. ڕێگاوبانی هاوچەرخ هەموو کونوکەلەبەرێکی هەرێم دادەپۆشێ و میترۆی نێو شار و شەمەندەفەر هەموو کوردستان دەتەنێ.
هەڵبژاردن لە کوردستان چی ناگۆڕێ؟
(١) هەمان چینی سیاسی، کە لە ١٩٩١ەوە، دەسەڵاتی لە دەستدایە حوکمی بەردەوام دەبێ. بەبێ بەشداریکردن، ئەم چینە هەمیشە لە هەڵبژاردندا دەیباتەوە؛ ئەمان پارێزراون و لەسەروو دەنگ و خواستی خەڵکەوەن. هەڵبژاردن تەنیا بۆ گۆڕینی ئەندامانی پەڕلەمانە، نەك بۆ دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات. دەنگ بە هەرچ کەسێك بدەن، تەنیا دوو بنەماڵە دەردەچێ. بۆ پەڕلەمانیش کۆمەڵێك توندڕەوی حزبی دادەنرێ.
(٢) پارتی و یەکێتی هەڵبژاردن ببەنەوە و نەیبەنەوە پەڕلەمان، دەسەڵاتی دادوەری و حکومەت داگیر دەکەن. خۆ گەر لە ئاستی قانونی کەمتر دەنگیان هێنا، لەگەڵ گروپێکی دیکەی نێو پەڕلەمان، ڕێكدەکەون. گریمانە: گەر یەکێك لە پارتی و یەکێتی بە تەنیا هەموو دەنگی پەڕلەمانی هێنا، دەسەڵاتی براوە هەرگیز سنووری پۆڵاینی دێگەڵەی بۆ نابەزێ. پارتی و یەکیتی لەژێر کۆنترۆڵی ڕژێمی تورك و فارسدا دەمێننەوە و بگرە بڕیاری سەرەکی سلێمانی و هەولێر لە تاران و ئەنکەرەوە دەدرێ؛ ئەمان تەنیا دوو حزبی جێبەجێکار دەبن. دەستتێوەردانی دەرەکی سەرچاوەی ڕێكنەکەوتنە لەگەڵ بەغداددا.
(٣) پەڕلەمان شوشەیەکی تەماوەیە تا حوکمی داپڵۆسەر و گەندەڵی پارتی و یەکێتی جوان بکات. پارتی هەمیشە کۆنترۆڵی پەڕلەمانی کردووە، بە پووڵ، پۆست و تۆقاندن. گەر پەڕلەمان بە پلانی ئەمان نەڕۆیشت، دەرکی خڕ دادەخەن. گەر ئەندام پەڕلەمان گوێڕایەڵی پارتی نەبوو، بە قانونی خۆیان و بە نەریتی خێڵەکی دەیشکێنن. پەڕلەمان لە هەولێری داگیرکراودایە و جگە لە پارتی، لەنێویدا هەموو لایەنێك بە یەکێتیشەوە، بێدەسەڵاتە و زەلیلە. هەموو ئەندامانی پەڕلەمان، لەژێر وێنەی باوکی سەرۆکدا کۆدبنەوە، بەبێ ئەوەی یەکیەکیان نقەی لێوە بێ.
(٤) یەکێتی پابەند نابێ بە دەوڵەتۆکەی بەرزانی هەولێرەوە کە هەمیشە پارتی سەرۆکە و یەکێتی جێگری بێدەسەڵات؛ خۆیان لە سلێمانی دەوڵەتۆکەی تاڵەبانی بەردەوام دەکەن. هەرێمی کوردستان بە دابەشکراوی دەمینێتەوە و ئاسۆی دامەزراندنی دەسەڵاتی نێوەند و یەکێتی دانیشتوان نابینرێ. بە پێچەوانەوە، پارتی و یەکێتی کار بۆ ڕیشاڵکردنی دانیشتوانی هەرێم دەکەن. ئەمە سیاسەتی ڕژێمی ناوچەکەیە و پارتی و یەکێتی جێبەجێی دەکەن.
(٥) پارتی و یەکێتی بەردەوام دەبن لە کۆنترۆڵی خەڵکدا بە میلیشای حزب، کە هەموو هێزی چەکداری کوردستانە؛ هەروەك بەردەوام دەبن لە تێکشکان و سوککردنی دەستگا و پۆستی دەوڵەت؛ ئامانج ئەوەیە خۆیان بە سەروەر و پیرۆز بهێڵنەوە، نەك دەوڵەت. چارەسەری هەموو کێشەی خەڵك لەلای دەستڕۆشتووی حزب دەبێ و دەستگای دەوڵەت بێکەڵك و داڕماو. دەیانەوێ باوەڕ بە خەڵك بهێنن کە تەنیا بنەماڵە فریادڕەسە، نەك دەوڵەت، قانون و دەستگای فەرمی.
(٦) وەزارەت ئازاد نابێ لە بڕیاردان و پلانداڕشتندا؛ وەزیر فرمانبەری سەرۆکی حکومەتە. مەرجەعی بڕیاری ئەمیش بنەماڵەیە، کە ڕژێمی دەرەکی کۆنتڕۆڵی دەکات. تەنانەت فەرمانی وەزارەتیش دەبێ سەرۆك ئیمزای بکات، نەك وەزیر؛ ئەم دەبووایە لە تایبەتمەندی خۆیدا بەشداری داڕشتنی سیاسەتی دەوڵەت ببووایە، نەك لە ئۆفیسدا دابنیشێ خزمەتخواز ببینێ، کە کاری فرمانبەرێکی خوارەوەیە؛ ئامانج لەمە سوککردنی پۆستی وەزیرە، شکاندنی شکۆی دەوڵەتە. وەزیری گۆڕان بەردەوام دەبێ لە زنجیرە درامای "شەمەندەفەر" و پارێزگاری سلێمانیش لە قردێلە بڕین.
(٧) خەزێنەی هەرێمی کوردستان بە بەتاڵی دەمێنێتەوە و وەزیری دارایی ئاگاداری داهات و خەرجی حکومەتی هەرێم نابێ. هەرچی داهاتی هەرێمە دەچێتە لای حزب و تاریکی لە کۆکردنەوەی داهات و خەرجکردندا بەردەوام دەبێ. زنجیرە درامای "موچەی عێراق" لەگەڵ زنجیرە درامای "درۆنی تورك" درێژەیان دەبێ. هیچیان چارەسەر ناکرێن.
(٨) سەرۆکی حزب لەگەڵ ئەوەی هەڵنەبژێراوە و بەشداری هەڵبژاردن ناکات، هەموو دەسەڵاتێکی بەدەست دەبێ. جگە لە گەمەی سیاسی، هەرگیز گوێت لە سەرکردەیەك نابێ باسی خەمی خەڵك و چارەسەری کێشەیان بکات. ئەمان خەڵك بە مرۆ و موریدی خۆیان دەزانن. ئەمان پیرۆز و هێڵی سوورن. لەشکری ئەلەکترۆنی و سوپای حزب، میدیا و تۆڕی کۆمەڵایەتی سیخناخ دەکەن لە ستایشی سەرۆك.
(٩) هەولێر بە داگیرکراوی دەمێنێتەوە و پارتی هەر کەس و لایەنێك بە نەیار بزانێ، نایەڵی بچێتە هەولێرەوە، جا با سەرۆکی پەڕلەمان، وەزیر یان ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتیش بێ. پارتیش هەرگیز لە سەفارەت زیاتری لە سلێمانی نابێ، باشترین سیاسەت بۆ دابەشکردنی کوردستان و دوورخستنەوەی دەرفەتی دامەزراندنی دەوڵەت. پارتی هەرچی شکستی خۆیەتی، دەیخاتە گەردنی یەکێتی و بە پێچەوانەشەوە. خەڵکی بێچارەش لەنێوان ئەو بەرداشەدا دەهاڕێن.
(١٠) دەسەڵاتی دادوەری لەژێر پێی حزبدا دەبێ و دەستگای تۆقێنەری وەك دژەتیرۆر، پاراستن، زانیاری، ئاسایش، پاسەوانی ئەم و ئەو سەرکردە، لە جێی دەسەڵاتی دادوەری کارا دەبن. دادوەر لە باشترین حاڵەتدا، فرمانبەری گچکەی حزبە، دەست لەسەر سنگ ڕاوەستاوە بۆ فەرمان، بێشکۆیە و بودەڵە. ڕفاندنی کوڕ و کچی کورد بۆ جێی نادیار، بەبێ ئاگاداری کەسوکار و بەبێ پێڕەوەی هیچ قانونێك بەردەوام دەبێ، بەبێ ئەوەی مافی گشت یان دادوەر بێتەجواب و بەبێ ئەوەی هیچ کەسێکی خاوەن ویژدان لەنێو دەسەڵاتدا بێتە زمان.
(١١) ڕیفۆڕم لە ماڵەوە دەستپێ دەکات. هەرچ کاتێك پارتی و یەکێتی بوون بە دوو حزبی هاوچەرخ و سەرکردەیان گۆڕی و کوڕ جێی بابی نەگرتەوە و پوور و مام، ئامۆزا و خوشکەزا نەبوون بە سەرکردە، ئەوا باوەڕ بە دەستاودەستی دەسەڵات دەهێنم لە هەرێمی کوردستاندا. گەر ئەو حزبانەی دەسەڵات پێکدێنن، خاوەن میلیشیا بن و سەرکردایەتی حزب هەرگیزای هەرگیز نەگۆڕێ، بۆچی دەتوانن، هەرێمێکی سیڤڵ و دیمکرات دابمەزرێنن.
بە کورتی، هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان کۆمەڵێك گەندەڵ دەخاتە پەڕلەمانەوە، ڕووی قانونی دەدات بە دەسەڵاتی داپڵۆسەری پارتی و یەکێتی. دوای چوار ساڵ بە موچەیەکی خەیاڵی خانەنشین دەکرێن. پەڕلەمان گرفتێکی گەورەی کوردستانە، لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، هەرێم بە دیمکرات دەناسێنێ. هەڵبژاردن تەنیا پڕۆسەیەکە، دیمکراتیەت دەستگایە، کولتوورە، پرۆسە و پرۆسیجەرە و زۆر شتی دیکە بنەماین.
گەر هەڵبژاردن بۆ ئەم پەڕلەمانە بێ، ئایا دەنگ دەدەیت بە هیچ لایەك؟ گەر دەترسیت دەنگت بدزن، بە پوچی دەنگبدە!