دروزەکانی سوریا چ دواڕۆژێک؟
1/4/2025 11:25:00 AM
بورهان أ. یاسین
بڕگەیەک لە پێشەکی وتارەکە:
مەبەستی وتاری بەردەست ئەوەیە کە تیشک بخاتە سەر کەمینەی دروز لە رۆشنایی پێشهاتەکانی هەرە دوایی سوریا، واتە ئەو زەمین لەرزەیەی بەر ئەو وڵاتە کەوت لە ئاکامی روخانی رژێمی ماڵباتی ئەسەد و سیناریۆکانی پەیوەندیدار بە پێشهاتە سیاسییەکانی داهاتوی دەسەڵاتی سیاسی لە سوریا و بژاردەکانی بەردەم دروزەکان لەو وڵاتە و رۆڵی ئیسرائیل لە داهاتوی ئەم کەمینە گرنگە. دەبێ هەر لێرەوە ئەوە بیر بخەینەوە کە بەسەرهاتی دروزەکان، جا بە ئاراستەی هەر سیناریۆیەکدا بێت، کاریگەری راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆی لەسەر چارەنووسی رۆژئاوای کوردستان دەبێت.
چەند بڕگەیەک لە کۆتا بەشی وتارەکە:
سێ بژاردە لە بەردەم دروزەکانی سوریا
لە ئێستادا، کاتێک باس دێتە سەر دواڕۆژی دروزەکانی سوریا، دەتوانین باس لە کۆمەڵێک سیناریۆ بکەین. ئاوڕدانەوە لە مێژووی دروزەکان و ئاراستەکانی ئێستای پێشهاتەکان، لە سوریا و تەواوی ناوچەکە لە سێبەر و بە کاریگەری رووداو و پێدراوەکانی دوای ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣، ئەوەمان پێدەڵێن کە دروزەکانی سوریا لەگەڵ کۆمەڵێک سیناریۆ بەرەوڕوون:
١) جیابوونەوە لە سوریا: ئەم سیناریۆیە لە رووی کردارییەوە زۆر ئاسان نییە. جگە لەوەش، هەر لە سەرەتاوە پێویستە بپرسین ئایا بە راست دروزەکان خۆیان ئامادەن بۆ هاوێشتنی هەنگاوێکی لەم جۆرە، واتە داوای سەربەخۆیی بکەن؟ سەربەخۆیی ناتوانێ هەموو دروزەکانی سوریا کۆبکاتەوە، چونکە دواجار ژمارەیەکی زۆر لە دروزەکان لە دیمەشقیش هەن، ئەگەرچی ژمارەی هەرە زۆرییان لە ناوچەیەکی دیاریکراو، واتە خواروی رۆژئاوای سوریا بە تایبەتی لە پارێزگای سوەیدا، کۆبوونەتەوە. دەوڵەتێکی سەربەخۆی دروزەکان لەو ناوچەیەی کە لە ساڵانی ١٩٢٢-١٩٤١ بە ناوچەی "جەبەل دروز" ناسرابوو وە یەکێک بوو لە چوار "دەوڵەتەکەی" ناو سوریا، لە باشترین حاڵەتدا یەکەیەکی بچوک دەبێت و سنووری لەسەر دەریا نابێت، هەر لەبەر ئەوەش ئەستەمە کە توانای مانەوە و لەسەرپێ وەستانی هەبێت. (ئەگەرچی دەکرێ ئەم دەوڵەتە بچووکە لە رێککەوتنێکی توکمەدا لەگەڵ ئیسرائیل دەستی بگات بە دەریای سپی ناوەڕاست). جگە لەوەش سەربەخۆیی ناوچەی دروز پێویستی بە دانپیانانی کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی هەیە. بەڵام پرسیاری هەرە گرنگ ئەوەیە کە ئایا دروزەکان خۆیان لە سوریا دوای ئەسەد خوازیاری سەربەخۆیین وە ئایا خواستێکی ئەوها لە چ کات و بارودۆخێدا دەبێتە ستراتیج و خواستی دروزەکان؟؛
٢) بوون بە بەشێک لە ئیسرائیل: جگە لەوەی کە پێشتر لەم وتارەدا (لاپەڕە ٦) باسکرا، لە رووی مێژووییەوە پێشتر خواستێکی لەم جۆرە لە ناو دروزەکانی سوریادا دەرنەبڕاوە. بەڵام دوای ئەو گۆڕانکاریانەی کە لە دوای ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣وە، وە بە تایبەتی پێشڕەوی هێزە چەکدارەکانی ئیسرائیل لە قوڵایی خاکی سوریا و زۆر نزیک لە ناوچە دروز نشینەکان، واتە پارێزگای سوەیدا، وا دەکات کە سیناریۆیەکی ئەوها باسی لێوە بکرێ وەک ئەگەرێکی کراوە، کە دەکرێت لە داهاتوودا دەستی بۆ ببرێ. . . هتد.
دەبێ ئەوەش لەبیر نەکەین کە، بە ئەگەری زۆر، لە حاڵەتی لکاندنی ناوچەی دروزەکان (خواروی رۆژئاوای سوریا) بە ئیسرائیلەوە، رێگا بۆ تورکیا خۆش دەکات کە ئەویش لە بەرامبەردا داوای ناوچەی حەلەب بکات (کە رۆژئاوای کوردستان دەگرێتە خۆی) بۆ ئەوەی بخرێتە سەر خاکی تورکیا. بە هەر حاڵ پەیوەندیدارکردنی ناوچەی دروز لە لایەک وە حەلەب لە لایەکی دیکەوە بە یەکەوە پێویستی بە تێگەیشتن و رێککەوتنی نێوان تورکیا و ئیسرائیل هەیە؛
٣) سیستمی فیدڕاڵی یا ئۆتۆنۆمی: ئەم چارەسەرە زۆر وابەستەی ئەو شێوە چارەسەرەیە کە لە ماوەی دواییدا، لێرە و لەوێ، باسی لێوە کراوە و لە داهاتوشدا باشتر روون دەبێتەوە. هەموو ئاماژەکان ئەوەمان پێدەڵێن کە بڕیار لەسەر چارەنووسی سیستمی سیاسی لە سوریا پڕۆسەیەکی ئاسان نابێت و کاتی زۆریشی پێدەچێت، ئەگەرچی دەتوانین هەر ئێستا بڵێین کە ئاماژەکان نیگەران ئامێزن تا دڵخۆشکەر. هەر لە ئێستاوە ئەبو محەمەد جۆلانی (رێبەری گشتی ئیدارەی نوێی سوریا) دەڵی "پڕۆسەی نووسینەوەی دەستور ٣ تا ٤ ساڵی پێدەچێت". بە هەر حاڵ، من هەر زوو دوای چەند رۆژێک لە روخانی رژێمی ئەسەد پێم وابوو کە هەر لە سەرەتاوە "شۆڕشە سیانزە ساڵییەکەی سورییەکان لە لایەن ئیسلامییەکانەوە رفێنرا، یا دزرا".
من باوەڕم وایە کە هەر لە سەرەتاوە دروزەکان ئاماژەی ئەوەیان داوە کە چاوەڕوانی "ناڕوون و نادیار" ناکەن وە بەم پێیەش هەر لە ئێستاوە هەوڵی ئەوە دەدەن کە "ئەمرێکی واقیع"، تەنانەت بە زەبری هێز، لە ناوچەکانیان بچەسپێنن، بۆ ئەوەی دوا جار ئەم "ئەمری واقیعە" بکەن بە کارتی گفتوگۆ لەگەڵ لایەنەکان، بە تایبەتی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دیمەشق.
لە دیدێکی کوردستانییەوە هەر سێ حاڵەت و سیناریۆی سەرەوە کوردانی رۆژئاوای کوردستان پەیوەندیدار دەکەن. لە روووی سیاسییەوە نزیکبوونەوەی کورد لە سیناریۆ پەیوەندیدارەکان بە چارەنووسی دروزەکانەوە هەر چەند فراوان و کراوە بێت ئەوەندە باشە: بەسەرهاتی پێکهاتەکانی دیکەی سوریا بە گشتی، بە باش یا خەراپ، کاریگەری راستەوخۆ یا ناڕاستەوخۆی لەسەر چارەنووسی رۆژئاوای کوردستان دەبێت!
فەرموون ئەمەش لینکی وتارەکەیە:
لینک
نەخشەی دابەشبوونی سوریا بۆ چوار "دەوڵەت یا یەکەی سیاسی" جیاواز، لە نێوان ساڵانی ١٩٢٢ وە ١٩٤٢
