لە ٣١ی ئاب دا چەک، سەرەکیترین هۆکاری شکستی حوکمڕانیی هەرێم
8/31/2022 5:41:00 PM
د. یوسف محەمەد
گومانی تێدا نییە کە ئەوەی لە ٣١ی ئابی ١٩٩٦ رویدا، قێزەونترین شێوازی خیانەت بو لە مێژوی هاوچەرخی گەلی کورد دا؛ کاتێک یەکێک لە دو حیزبە دەسەڵاتدارەکەی هەرێم، بۆ یەکلاکردنەوەی ململانێی چەکداری لەگەڵ هێزەکەی تر و گرتنی پایتەختی هەرێمی کوردستان، پەنا بۆ ئەو رژێمە دەبات کە خۆی بۆ ماوەی ٣٠ ساڵ شەڕی چەکداریی لەگەڵ کردوە، رژێمێک کە جینۆساید و کیمیابارانی سەدان هەزار هاوڵاتیی هەرێمی کرد و، سەرجەم ئاواییەکانی خاپور کرد و هەوڵی سڕینەوەی یەکجاریی کوردی دا. هەر بۆیەش سەرباری ئەوەی خیانەت هەر خیانەتە، گەورە یان بچوک، بەڵام ئەوەی لەو کاتەدا رویدا، تروپکی تێکشکاندنی هەمو ئەخلاقێکی سیاسی و مۆڕاڵێکی شۆڕشگێرانە بو لە مێژوی کورد دا. کە ئەمە دەڵێین:
1.بۆ تەشەرێکی کاتی لە هێزێکی سیاسی کە پارتی دیموکراتی کوردستانە ئەمە ناڵێین، بەڵکو بۆ ئەوە وا دەڵێین کە خیانەت ئاسایی نەکرێتەوە. ئەگەر ئەو هەوڵەی کاک مەسعود سەرکەوتو بێت بۆ ئاسایی کردنەوەی خیانەتی ٣١ی ئاب، ئەوا ئیتر هەر جۆرە خیانەتێکی شەخسی و حیزبی ئاساییە. باشە ئەگەر ئەوەی لە ٣١ی ئاب رویدا ئاسایی بێت، ئیتر کاک مەسعود و پارتی بە چ پاساوێک پاش مانگ و نیوێکی تر ئەتوانن خەڵک رازی بکەن کە ئەوەی لە ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ رویدا، خیانەت بو!؟ بۆیە کاک مەسعود لە بری هەوڵدانی بێهودە بۆ پینەوپەڕۆ کردنی ئەوەی رویدا، باشترە وەک ئەوەی سەید موقتەدا سەدر دوێنێ ٣٠ی ئاب کردی، ئازایانە داوای لێبوردن لە خەڵکی کوردستان بکات و، ئاسەوارەکانی ٣١ی ئاب کە تا ئێستاش بەردەوامن کۆتایی پێبهێنێت.
2.بۆ ئەوە وا ناڵێین کە لایەنەکەی تر کە یەکێتی نیشتیمانیی کوردستانە بە بێ گوناه لەقەڵەم بدەین، بەڵکو هەر خودی بەشداری کردن یان هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ تاوانێکی گەورەیە جیا لە ئاسەوارەکانی دیکەی، کە یەکێتی لە هەموی دا بەشدار بو. ببینن چۆن لە دو ڕۆژی رابردو، (چوارچێوەی هەمانگی) زیرەکانە بە بەشداری نەکردنی لەو شەڕەی دروست بو، سەدری ناچار کرد (لە پاڵ چەند هۆکارێکی تر کە دواتر لە وتارێک ئاماژەی پێدەکەین) لە وتاێکی چوار خولەکی دا، کۆتایی بەو شەڕ و خوێنڕێژییە بهێنێت کە ئەگەری سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆی ناو شیعەی لێدەکرا.
سەرەڕای ئەوەی لەسەرەوە باس کرا، گرنگە بەدوای هۆیەکانی پشت ڕودانی ٣١ی ئاب و زۆر لە ڕوداوەکانی زیاتر لە ٥٠ ساڵی رابردو بچین کە ئێمە پێمان وایە لە پاڵ زۆر هۆی تر، پەنا بردن بۆ چەک و خەباتی چەکداری لە لایەن هێزە سییاسییەکانی کوردستان یەکێک لە هۆکارە بنچینەیی و سەرەکییەکانە. کاک مەسعود لەپێناو یەکلاکردنەوەی ململانێی شەڕی ناوخۆ پەنای بردە بەر سەدام حسەین و سوپاکەی.
هەڵبەت پەنا بردن بۆ چەک بۆ یەکلاکردنەوەی ململانێ لەگەڵ رژێمە یەکلەدوای یەکەکانی عێراق، بەردەوام شکستی خواردوە، کەچی هەر دوبارە پەنای بۆ براوەتەوە. خەباتی چەکداری لە ١٩٧٥ شکستی خوارد و ئاشبەتاڵی کرد؛ لە ١٩٨٩ دوای کۆتایی هاتنی شەڕی ئێران- عێراق و پڕۆسەی ئەنفال شکستی خوارد؛ لە کۆتایی ئازاری ١٩٩١یش دوبارە شکستی خوارد و، ئەوە کۆڕەوی خەڵکی کوردستان بو کە بە پلەی یەکەم بویە هۆی دەستتێوەردانی مرۆیی و بڕیاڕی ٦٨٨ و دروست کردنی ناوچەی دژە فڕین و دواجار کشانەوەی رژێمی پێشو لە پارێزگاکانی هەرێم. دەرەنجامی ململانێی چەکداریش لەسەر خاکی کوردستان لەگەڵ رژێمی پێشو، سوتماک کردنی خاکی کوردستان و خاپور کردنی ئاواییەکانی و دروست کردنی ئۆردوگا زۆرەملێکان و، شەهید و بریندار و ئاوارە بونی سەدان هەزار هاوڵاتی کوردستان بو کە تائێستاش ئاسەوارە سیاسی، ئابوری، کۆمەڵایەتی و دەرونییەکانی بەردەوامن. ئەمە پاساو نییە بۆ دڕندەیی رژێمی پێشوی عێراق کە دەبو دەسەڵاتدارانی هەرێم بە دوای دادگایی و بە سزا گەیاندنی یەک بە یەکی تاوانبارەکانی بن (نەک وەک نزار خەزرەجی و تەها محیەدین مەعروف داڵدەیان بدەن و پاکانەیان بۆ بنوسن لە دادگاکان)، بەڵکو مەبەستی ئێمە هەڵسەنگاندنی رابردو و پەند وەرگرتنە بۆ ئێستا و داهاتو.
ئاسەوارە خراپەکانی چەکدار بونی هێزە سیاسییەکان دوای راپەڕین کوشندەتر بون. دوای دروست بونی قەوارەی هەرێمیش ئەم حیزبانە (بەتایبەت پارتی و یەکێتی) ئامادە نەبون دەستبەرداری هێزە چەکدارەکانیان ببن. هەر ئەمەش وای کرد دیموکراسی لە کوردستان جێگیر نەبێت و، ململانێی سیاسی ئاسایی و ئاشتییانە نەبێ بەڵکو بە ئاسانی بگۆڕێت بۆ ململانێی خوێناویی چەکداری کە ئەمەش شەڕی ناوخۆی لێکەوتەوە کە تا ئێستاش ئاسەوارەکانی بەردەوامە. هەڵبەت هەر خەباتی چەکداری و درێژەدان بە هێزی چەکداری حیزبی لە پێش راپەڕین و دوای راپەڕینیش، بویە هۆی وابەستەیی و پاشکۆیەتیی پارتی و یەکێتی بۆ ئەوانەی چەکیان پێدەدان جا چ دەوڵەتانی دراوسێی هەرێم بن یان دواجاریش وەک ئەوەی لە ٣١ی ئاب رویدا پەنا بردن بۆ سەدام و رژێمەکەی.
درێژەدان بە هێزی چەکداری حیزبی وای کرد حوکمڕانی لە هەرێمی کوردستان بە دامەزراوەیی و نیشتیمانی نەکرێ، بەڵکو هەرێم دابەش ببێ بۆ دو ئیدارەی حیزبیی لێکجیاواز. هەروەها ئەوە وای کرد کە سوپای نیشتیمانیی پیشەگەر دروست نەبێ کە بتوانێ لە حاڵەتی دروست بونی مەترسی لەسەر هەرێم بەرگری بکات و هەرێم و خەڵکەکەی بپارێزێ، بەڵکو درێژە بدرێ بە هێشتنەوەی ئەو هێزە چەکدارانەی ئەرکی سەرەکییان پاراستنی حیزب و کەسەکانی ناو دو هێزە دەسەڵاتدارەکەی هەرێمن. لە هەمان کاتدا وای کرد کە ئابوریی نیشتیمانی و بازاڕی ئازاد لە کوردستان دروست نەبێ، بەڵکو ئابورییەکی کرێخۆریی پڕ لە گەندەڵی و قۆرخکاری دروست ببێ کە بەردەوام نادادی و جیاوازیی نێوان هاوڵاتیان و دەسەڵاتداران زیاتر بکات.
بە کوردی و کورتییەکەی، پەنا بردن بۆ چەک وەک ئامڕازی درێژەدان بە ململانێ، زیاتر لە سودەکانی، لە رابردودا بویە هۆی زیانی گەورە لە خەڵکی کوردستان و، ئێستاش هۆکارێکی سەرەکیی شکستخواردنی ئەزمونی حوکمڕانیی هەرێم و درێژەدان بەو شێوازە حوکمڕانییە شکستخواردوەیە.
ئەمە نەک تەنها بۆ ئێمە لە هەرێمی کوردستان شایەنی پەند لێوەرگرتنە، بەڵکو دەکرێ هێزە سیاسییەکانی پارچەکانی تری کوردستان و دەستەبژێری خوێندەوار و سیاسییان سەرنجی بدەن. لەم روەوە لێکۆڵینەوەیەکی برای ئازیز د. بورهان یاسین بەناونیشانی (بە لوبنانی کردنی هەرێمی کوردستان) شیاوی خوندنەوە و لەسەر وەستانی ئەکادیمی و بابەتییە بەدور لە هەست و سۆز، کە ئەمە لینکەکەیەتی:
( https://burhanyassin.com/Be%20Lubnanikirdin.pdf .)