کێڵگەی گازی کۆرمۆر وەک هێزی هەژموونی یەکێتی نیشتمانی کوردستان
4/13/2025 12:35:00 PM
ڕێبوار محەمەد ئەمین
زیاتر لەسەدەی کە وزە بوەتە داینەمۆی گەشەکردنی پیشەسازی و ئابوری جیهان ،وڵاتانی سەرمایەداری وزە (نەوت وگاز ) بە ئاوی حەیاتی مانەوەی خۆیان دەزانن و لەماوەی یەک سەدەی ڕابردوو هەموو هەوڵێکیان بۆ کۆنترۆڵکردنی سەرچاوەکانی وزە بوە لەجیهان و ژمارەیەک جەنگ و ماڵ وێرانی ڕووی لە ناوچانە کردوە.
باشوری کوردستانیش بێ بەش نەبوە لەپلانی کۆنترۆڵی وڵاتانی خاوەن پیشەسازی و سەرمایەداری جیهانی.
هەرێمی کوردستان خاوەنی یەدەگی نەوتی (٤٥) ملیار بەرمیل و (٦٥%) ئەم یەدەگە لەسنوری هەژموونی یەکێتی نیشتمانی کوردستانە ،وە هەرێمی کوردستان خاوەنی یەدەگی (٥.٧) ترلیۆن مەتر سێجا گازەو (٩٠% ) لەسنوری هەژموونی یەکێتی نیشتمانی کوردستان.
کێڵگەی گازی کۆرمۆر وەک نمونەی هێزی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی یەکێتی دەخەینەڕوو :
کێڵگەی گازکۆرمۆر وەک گەورەترین کێڵگەی گازی عێراق نوێنەرایەتی بڕگەیەکی سەرەکی دەکات لە دیمەنی وزەی وڵاتەکەدا، نەک تەنها بەهۆی یەدەگی گەورەی وڵاتەکەیەوە، بەڵکو بەهۆی پەرەسەندنی ڕۆڵی لە بەرەوپێشبردنی خۆبژێوی لەم سووتەمەنی یەدا و پاڵپشتی کردنی وێستگەکانی کارەبا.
کێڵگەی گازی کۆرمۆر کە دەکەوێتە هەرێمی کوردستانەوە , دڵی لێدانی ئەم کەرتە نوێبووەوەیە، بەڵام لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا بووەتە جێی سەرنجی زنجیرەیەک هێرش و ئۆپەراسیۆنی ئامانجدار.
بەپێی داتاکانی کێڵگە نەوتی و گازییەکانی عەرەبی لە پلاتفۆرمی وزەی واشنتۆن، گەورەترین کێڵگەی غازی عێراق لەسەر بنەمای یەدەگی زەبەلاح دامەزراوە کە لە نێوان ٨.٢ تریلیۆن بۆ ١٥ تریلیۆن پێی سێجا غازی تێدایە؛ بە یەکێک لە دیارترین کێڵگە غازییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دادەنرێت.
ئەم کێڵگە زەبەلاحەکە دەکەوێتە پارێزگای سلێمانی، وەک پڕۆژەیەکی ستراتیژی فرەڕەهەند سەیر دەکرێت، کە گرنگی ئابووری و بەرهەمهێنان و ڕەهەندە کۆمەڵایەتییەکان تێکەڵ دەکات.غازبۆ زیاتر لە 6 ملیۆن هاوڵاتی دابین دەکات و زیاتر لە 75%ی وێستگەکانی کارەبا لە هەرێمی کوردستان کارەبا دەدات.
ئەم دەستکەوتە بە ڕێکەوت بەدەست نەهات، بەڵکو لە ئەنجامی پلانی گەشەپێدانی درێژخایەن هات، هاوکات لەگەڵ وەبەرهێنانی گەورە کە زیاتر لە 3.5 ملیار دۆلار بوو، ئەمە جگە لە هەوڵە بەردەوامەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان. لە سەرووی لیستەکەدا کۆمپانیای داناغاز و نەوتی هیلال هەیە.
کێڵگەی کۆرمۆر
کێڵگەی کۆر مۆر گەورەترین کێڵگەی غازە لە عێراق لە ڕووی بەرهەمهێنانی ڕاستەقینەی غازی سروشتی. دەکەوێتە ناحیەی قادر کەرەمی سەر بە قەزای چەمچەماڵی سەر بە پارێزگای سلێمانی و بە دووری 300 کیلۆمەتر لە باکووری بەغداوە، شوێنێکی ستراتیژییە کە بە بازاڕە ناوخۆیی و هەرێمییەکانەوە دەبەستێتەوە.
گەورەترین کێڵگەی غازی عێراق بۆ یەکەمجار لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا دۆزرایەوە، بەڵام گەشەسەندنەکەی دواکەوت تا ساڵی ٢٠٠٧، کاتێک حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان پڕۆژەی گەشەپێدانی دەستپێکرد. بەرهەمهێنانی ڕاستەقینە لە کۆتایی ساڵی ٢٠٠٨ دەستی پێکرد.
لە ئێستادا ئەم کێڵگەیە زۆربەی پێداویستییەکانی غازی سروشتی هەرێم دەگرێتەوە، نزیکەی ٥٢٥ ملیۆن پێ سێجا ستانداردی غاز لە ڕۆژێکدا بەرهەم دەهێنێت، ئەمە جگە لە ١٥٢٠٠ بەرمیل لە ڕۆژێکدا غازی کۆندێنسێت، و زیاتر لە ١٠٧٠ تۆن لە ڕۆژێکدا غازی شل.
قەبارەی بەرهەمهێنانی هەمەچەشنی کێڵگەکە توانای دابینکردنی پەرەسەندنی خواستی وزەی ناوخۆیی بەرزکردووەتەوە، ئەمە جگە لە بەشداریکردنی لە بەرهەمهێنانی کارەبا لە باقی پارێزگاکانی عێراق.
پێشهاتە یەک لە دوای یەکەکان لەو کێڵگەدا
کێڵگەی کۆرمۆر لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا چەندین قۆناغی گەشەسەندنی بەخۆیەوە بینیوە ؛ ساڵی 2007 کۆمپانیای داناغاز و هیلال پترۆلیۆمی ئیمارات لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕێککەوتنیان کرد، پرۆژەی غازی کوردستانیان دامەزراند، کە مافی پەرەپێدان و بەرهەمهێنانی غازی لەو کێڵگەیە بە هەردوو کۆمپانیاکە بەخشی.
لە ساڵی ٢٠٠٩ کۆمەڵەی پیرڵ پترۆلیۆم دامەزرا و هەردوو کۆمپانیاکەیان کۆکردەوە و هەریەکەیان ٥٠٪ پشکیان هەبوو. کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی دیکەی وەک OMV ی نەمسا و MOL ی هەنگاریا و RWE ی ئەڵمانی بەشداریان کرد و پشکەکانی هاوبەشەکانی زیاتر هەمەچەشنتر کرد.
بە بەردەوامی گەشەپێدان، ئەم کێڵگەیە بەرهەمهێنانی لە 305 ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا لە ساڵی 2018 بۆ 500 ملیۆن پێی سێجا لە ڕۆژێکدا لە ساڵی 2022 زیادکردووە، لەگەڵ پلانی گەورە بۆ بەرزکردنەوەی توانای بەرهەمهێنان بۆ 700 ملیۆن پێ سێجا لە ڕۆژێکدا تا ساڵی 2027.
ئامانجی پڕۆژەی کۆرمۆر 250 خێراترکردنی ئەم پەرەسەندنە، لە هەمان کاتدا ناساندنی باشترکردنی ژینگەیە بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی لە کارەکانی بەرهەمهێنان، ئەمەش وەک بەشێک لە پابەندبوونی کێڵگەکە بە گەشەپێدانی بەردەوام.
تەحەددیات و دەستکەوتەکان لە گەشتی کێڵگەکەدا
سەرەڕای گرنگی کێڵگەکە؛ ڕووبەڕووی چەندین تەحەدا بووەوە؛ لە هەمووی گرنگتر ئەو زنجیرە هێرشانەی کە لە نێوان ساڵانی ٢٠٢٢ بۆ ٢٠٢٤ ڕوویدا؛ ئەمەش بووە هۆی پچڕانی بەرهەمهێنان و وەستانی پێدانی غاز لە ڕێگەی بۆریی 180 کیلۆمەتری بۆ وێستگەکانی کارەبا لە چەمچەماڵ و بازیان و هەولێر و لە ئەنجامدا نزیکەی دوو هەزار مێگاوات کارەبا لەدەستچوو.
سەرەڕای ئاستەنگەکان؛ ئەم کێڵگە توانیویەتی بە هەوڵی بەرچاوی کۆمپانیای داناغاز و پیرڵ پترۆلیۆم چالاکی و نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی خۆی بکاتەوە. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی کە بەرهەمهێنانی کەڵەکەبووی تا مانگی نیسانی ٢٠٢٥ ٥٠٠ ملیۆن بەرمیل هاوتای نەوت تێپەڕێنێت، ئەمەش پێگەی خۆی وەک گەورەترین کێڵگەی غاز لە عێراق و کاریگەرترین کێڵگە لە ئابووری ناوخۆییدا پشتڕاستکردەوە.
ئایندەی گەورەترین کێڵگەی غازی عێراق
پلانەکانی گەشەپێدان بۆ کێڵگەی کۆرمۆر بە خێرایی بەرەو پێشەوە دەچن؛ حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوکاری کۆمپانیاکانی وەبەرهێنەر هەنگاو دەنێت بەرەو جێبەجێکردنی پڕۆژەی فراوانکردنی بەرفراوان بە ئامانجی زیادکردنی بەرهەمهێنان و بەهێزکردنی ژێرخانی ئابووری و فراوانکردنی بازنەی هەناردەکردنی غازی سروشتی بۆ بازاڕە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان.
کێڵگەکە وەک مۆدێلێکی هەمەلایەنە بۆ داهاتووی وزە لە عێراقدا دەمێنێتەوە. بە بەرجەستەکردنی یەکخستنی وەبەرهێنانە ناوخۆیی و جیهانییەکان، پاڵنەر بەرەو بەردەوامیی ژینگەیی، و بەرزکردنەوەی ئاسایشی وزەی نیشتمانی، گەورەترین کێڵگەی غازی عێراق لە ساڵانی داهاتوودا وەک یەکێک لە گرنگترین و کاریگەرترین پڕۆژەکانی وزەی ناوچەکە دەمێنێتەوە.
ئەنجام
لەئەنجامی شیکاریەکەمان بۆمان دەرکەوت کە کێڵگەی گازی کۆرمۆر گرنگی ستراتیجی بەخشیوە بەیەکێتی نیشتمانی کوردستان لەسەر ئاستی جێگە هەزموونی خۆی،هەرێمی کوردستان عێراق، کۆمەڵەی پیرڵ پترۆلیۆم ( داناگازەو هیلالی ئیماراتی) ، کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی دیکەی وەک OMV ی نەمسا و MOL ی هەنگاریا و RWE ی ئەڵمانی کە نوێنەرایەتی سێ. دەوڵەتی گرنگی ئەوروپا دەکات.هەناردەکردنی گاز لەئایندە هێزی گەورەتر بە یەکێتی دەبەخشێت لەسەر ئاستی هەرێمی و نێودەوڵەتی.
لەکۆتاییدا دەگەینە ئەو ئەنجامەی کە ئەگەر وەبەرهێنانی پێویست لەگاز و نەوت لەناوچەکانی هەژموونی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بکرێت یەکێتی دەکاتە خاوەن هەژمونێکی گەورە کە بڕیاری گۆڕانکاریەکان و حکومداری لەکوردستان بەبێ ڕەزامەندی یەکێتی نەدرێت و ئەم هێزە وزەیە ئەستێرەی یەکێتی بەدرەوشاوەی دەهێڵێتەوە و وادەکات کە یەکێتی خەونە لەمێژینەیەکانی گەلی کورد بەدەست بهێنێت چونکە هەموو گۆڕانکاریەکانی ڕابردوو و بەدەسهێنانی ماف بەهۆی هێزی وزەوە بوە و گۆڕانکاری سیاسی و ئابوری و جوگرافی ڕوداوەو نمونە زۆر زۆرە یەکێک لەوانە هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی یەکەم و دابەشکردنی دورگەی عەرەبی،شام، عێراق و دروست بوونی چەندین دەوڵەتی نوێ.
مافناس : ڕێبوار محمد ئەمین
ماستەر لەگرێبەستەکانی نەوت وگاز