بایه‌خی بڕیاری 688ی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان بۆ كورد

10:39 - 05/04/2021

ئا: دێسكی شیكاری زه‌مه‌ن

ئه‌مڕۆ 5ی نیسان، 30 ساڵ به‌سه‌ر بڕیاری ژماره ‌ 688ی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان بۆدیاریكردنی ناوچه‌ی ئارام بۆ خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان تێده‌په‌ڕێت.

كۆڕەوی‌ ملیۆنی‌ گەلی‌ كورد له‌ 1991دا، بەجۆرێك كاریگەربوو، چیتر كۆمەڵگای‌ نێودەوڵەتی‌ و زلهێزەكانی‌ جیهان نەیانتوانی‌ لە ئاست ئەو تراژیدیا مرۆییە بێدەنگ بن ‌و ئەنجومەنی‌ ئاسایشی‌ نێودەوڵەتی‌ ناچاربو، لەرۆژی‌ 5 ی‌ نیسان بڕیاری‌ ژمارە 688 بە 10 دەنگی‌ بەڵی‌ و 3 دەنگی‌ نەخێری‌ یەمەن و كوباو زیمبابۆی‌ بۆ ڕاگەیاندنی‌ ناوچەی‌ دژە فڕین لەسنوری‌ هێڵی‌ پانی‌ 36 لەباكورو 32 لەباشوری‌ عێراق دەربكات و هەریەكە لە چین و هیندستانیش بێدەنگیان لەبەرامبەر ئەو بڕیارەدا هەڵبژاردو ئەمریكاو بەریتانیا و فەرەنساش چاودێری‌ جێبەجێكردنی‌ بڕیارەكەیان لەبنكەی‌ ئەنچەرلیكی‌ توركیەوە بەناوی‌ ئۆپەراسیۆنی‌ چەكوشی‌ ئامادە گرتە ئەستۆ.

راپەڕینی گەلی كورد سەركەوتنی بەرچاوی بەدەستهێنا توانرا لە 5/3/1991 تاكو 21/3/1991 تەواوی كوردستان بە كەركوكیشەوە ئازاد بكرێت،بەڵام خێرا لە لایەن عێراقەوە سەركوت كرا،دوای ئەوەی گڵۆپی سەوز لەلایەن هاوپەیمانان بۆ عێراق هەڵكرا بەپێی ڕێككەوتن لە نێوانیان لە خەیمەی سەفوان (صفوان) لە بارەگای نەتەوە یەكگرتوەكان لە باشوری عێڕاق،دەرئەنجام سوپای عێراق دەستی بەسەر زۆربەی ناوچە ڕزگاركراوەكاندا گرتەوە كە قەیرانێكی مرۆیی بە دوای خۆی هێنا بوە هۆی ئاوارەبوونی سەدان هەزار كەس لە باشور و ملیۆنان كەس لە باكور بۆ سنورەكانی توركیاو ئێران،كە بەدووەم گەورەترین كۆچڕەو دادەنرێت لە مێژووی جیهان دوای كۆچڕەوی ئەڤغانیەكان بۆ سنوری پاكستان لە ساڵی 1980،كە سەدایەكی گەورەی بەدوای خۆی هێنا بوەهۆی ووروژاندنی كەناڵە جیهانیەكان و ڕەئی گشتی دنیاو نێودەوڵەتی بە تایبەت لەسەر گەلی كورد،كە تووشی دەربەدەری و برسی بوون و مردنی ژن وپیروو مندال بوەوە.

لە 5/4/1991 بڕیاری (688) ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پەسند كرا،تیایدا لە دیباجەكەی هاتووە: ئەنجومەن بەرپرسیاریەتیەكی تەواو هەڵدەگرێ لە دابینكردنی ئاشتی و ئاسایشی جیهانی و نیشاندانی نیگەرانی بەرامبەر سەركوتكردنی گەلی عێڕاق كەبوەتە هۆی پاڵپێوەنانی ئاوارەكان بەرەو سنورەكان و بە هەڕەشە بۆسەر ئاشتی ئاسایشی جیهانی وەسفی دەكات،هەروەك ئەم بڕیارە ئاماژە بە پەیامی نوێنەرانی بەڕیتانیاو فەڕەنساو توركیاو ئێران لە نەتەوە یەكگرتوەكان دەكات لە 3 -4/ 4/1991: دیباجەكە جەخت لەسەر پابەندبوونی ووڵاتانی ئەندام بەرامبەر سەروەری عێراق ئەكاتەوە لەگەڵ ئیدانەكردنی گەلی عێراق بەتایبەتی گەلی كورد لە لایەن ڕژێمەوە،هەروەك داوا ئەكات بەوەستاندنی سەركووت كردن و ئەنجامدانی دانوستان بە گفتو گۆی كراوە كە زامن بێت بۆ ڕێزگرتنی مافی مرۆڤ و مافە سیاسیەكان بۆ هاونیشتیمانیان،جگە لە پێداگرتن لە سەر داواكردن لە سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتوەكان بەوپەری تواناییەوە هەوڵە مرۆییەكانی بخاتە گەڕ و لەحالەتی پیویستنێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ ناوچەكەو پێشكەشكردنی ڕاپۆرت لە سەر دۆخی هاووڵاتیانی عێراق بە گشتی و كورد بەتایبەتی،هەر وەك تیایدا هاتوە بەبەكارهێنانی هەموو سەرچاوەیەكی بەردەست لە ژێرفەرمانی ئەودا بە سەرچاوەی وەكالاتی نەتەوە یەكگرتوەكان پەیوەست بەم كەیسە مرۆییە بەخێرایی و ئەمپرسەش بەردەوام لە ژێر چاودێری دایە.

دەرئەنجامی بڕیارەكەش بریتیبوو: لە هاتنی ڕیكخراوەكانی بۆ عێراق و كوردستان و سەپاندنی ناوچەی دژە فڕین لە باشوری هێلی (32 )بۆ ناوچە شیعیەكان و ناوچەی ئارام لە باكوری هێلی 36 لە بەشێكی فراوانی كوردستان،ئاسەواری ئەم هەنگاوانەش بریتیبوون لە:گەڕانەوەی كورد بۆسەر ماڵ و حاڵی خۆیان بە پشت بەستن بە دابینكردنی ئاسوودەیی( عملیە توفیرالراحە(Provide comfort،وە ئەمەش كەوتە بواری جێبەجیكردن لە ماوەی نێوان هەردوو :ناوچەی ئارام ( ملاژ اڵامن safe haven)و ناوچەی دژە فڕین(حڤر الگیران No-fly zone) لە باكوری ئەم هێڵە،بۆ ئەم مەبەستەش ڕێكەوتن لەگەل توركیا كرا بۆ بەكارهێنانی ئەنجەرلیك،هەرچەندە ئەم بڕیارە لە دیدێكی مرۆییەوە سەری هەڵدا بەڵام ناوەڕۆكەكەی چەندین دەسكەوتی سیاسی و قانونی بۆكورد زامن كردوە بەوەی دەروازەیەكی گرنگە بۆ پاراستنی كورد،تیایدا چەندین جەدەلی فیقهی و قانونی لەتەك بارودۆخی كوردستان و عێراق لە خۆ ئەگرێت،وە بە پشت بەستن بەم بڕیارە ڕەهەندی دۆزی كورد لە ناوخۆییەوە بەرەو نێو دەوڵەتیەوە ئەگوازرێتەوە،چونكە بۆ یەكەم جار دوای پەیمانی سیڤەر(10/8/1920)و پرسی ولایەتی موصڵ (1924-1925) لە كۆمەڵەی نەتەوەكان بە فەرمی ناوی كورد لە پەیماننامە نێودەوڵەتیەكان دەهێنرێت.

هێڵی (36) بە هێلی جیاكەرەوەی نێوان ناوچەی ئارام و ڕژێمی عێراق دا ئەنرا لە پێناو پاراستنی گەلی كورد،بەڵام بەشەكی گەورەی كوردستان وەكو:كەركوك و ناوچە كوردنشینەكانی موصڵ و دیالەو صلاح الدین و واسگ و بەشێك لە هەولێر و دهۆك بە بێ پارێزگاری مانەوە،بۆیە یەكێك لە داواكاریەكانی كورد گۆڕینی هێلی (36) بۆ هێڵی (34و35)بوو بەڵام جێبەجێ نەكرا.

دواتر ڕژێمی بەعس دەست پێشخەری ئەنجامدانی دانوستاندنی لەگەل بەرەی كوردستانی خستە ڕوو لە پێناو چارەسەركردنی كێشەكان كە بریتیبوون لە:بەرەوپێشبردنی ئەزموونی حوكمی زاتی و چارەسەركردنی زروفی ناكاو (أستپنائی)و چەسپاندنی ئاسایش و جێبەجێكردنی یاسا،بۆیە زنجیرەیەك كۆبوونەوە ئەنجامدران بەڵام بێ ئەنجام كۆتایی هات.

دوای فەشەل هینانی گفتوگۆ ڕژێمی بەعس لە 23/10/1991 دام ودەزگاكانی بۆ باشوری هێلی (36) كێشایەوە،تیایدا بوە هۆی دروستبوونی بۆشایی یاسایی و ئیداری لە ناوچەكە،بۆیە بەرەی كوردستانی ئەوكات وەكو نوێنەری گەلی كورد مومارەسەی حوكمی ئەمری واقع(Defacto)ی ئەكرد،بۆ پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییانە لە 8/4/1992 بە پێیی بنەمای(توجد السلگە توجد المسۆولیە)،یاسای ژمارە (1) و(2) دەركرد بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی،بۆیە بۆ یەكەمجار لە مێژودا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نیشتیمانی كوردستان ئەنجامدرا لە 19/5/1992 ئەنجامدرا،وە لە 5/7/1992 كابینەی حكومەتی هەرێم لە دایك بوو،تیایدا دەسەڵاتی هەرێم لە ئەمری واقع(Defacto) وە بوە قانونی (Dejure،) دواتر بە پشت بەستن بە ماددەی(56) لە بڕگەی (2)ی یاسای ژمارە (1)ی 1992 پەرلەمانی كوردستان مەرجەعی باڵای گەلی كوردستانە لە پرسە چارەنووس سازەكاندا وە پەیوەندی نێوان هەرێم و ناوەند دیاری ئەكات،بۆیە لەسەر بنەمای ئەم یاسایە لە 4/10/1992 بە بڕیاری ژمارە (22) لە دانیشتنی ژمارە (38) جاڕی بەیان نامەی فیدڕالی بە شێوەی تاكلایەنە ڕاگەیاند لە چواچێوەی عێراقدا تا ئەوكاتەی حكومەتی ناوەند وەڵام ئەداتەوە،جگە لەمەش یاسای ژمارە (1)ی 2005 و پڕۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستانیش مەڕجەع بوونی پەرلەمانیان پشت ڕاست كردەوە،ئەم فیدڕالیەتەش بەشێوەی یەكلایەنە مایەوە تاكو دوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس تەنیا لەسەر ئاستی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی بۆ عێراقی داهاتوو پێشوازی لێكرا.

دوای ڕوخانی بەعس یاسای بەڕێوە بردنی دەوڵەت لە قۆناغی گواستنەوە (2004) دانی نا بە هەرێمی كوردستان بۆ پێش (19/3/2003)، وە سیستمی فیدڕالی لە عێراق لەسەر بنەمای مێژووی جوگرافی پەسند كرا،وە ماددەی (58) تیایدا بۆ گەڕانەوەی خاكی كوردستان بۆ سەر هەرێم چەسپێنرا،دواتر جێبەجی نەكرا،پاشان دەرچونی دەستووری(2005)،كە لەماددەی (1) دا دانی نا بە سیستمی فێدراڵی و پەرلەمانی لە عێراق دواتریش دانی نا بە هەرێمی كوردستان وەكو هەرێمێكی فیدڕالی بە پێ ی ماددەی (117)، وە چارەسەری سنووری كوردستانی لە ماددەی (140)دا كردوە تاكو ئێستا جێبەجێ نەكراوە لە ڕووی یاساییەوە.

#ره‌گه‌زه‌كانی راگه‌یاندنی ناوچه‌ی دژه‌فڕین:

* پاساوه‌كانی راگه‌یاندنی ناوچه‌ی دژه‌فڕین:
له‌ سه‌ره‌تای مانگی ئه‌پریل/ نیسانی ساڵی 1991 فه‌ره‌نسا پڕۆژه‌ بڕیارێكی پێشكه‌ش به‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تی كرد و تێیدا داوای لێ كرد، كۆمه‌ڵكوژییه‌كانی عێراق له‌ دژی گه‌لی كورد ئیدانه‌ بكات، كه‌ به‌ هۆی راپه‌ڕینه‌كه‌یان له‌ سه‌روبه‌ندی جه‌نگی كه‌نداو له‌ باكووری ئه‌و وڵاته‌ (هه‌رێمی كوردستان) گه‌لی كورد راپه‌ڕینی ئه‌نجامدا، ئه‌مه‌ش بووه‌ هۆی ده‌ركردنی بڕیاری ژماره‌ 688 له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌وه‌ له‌ 5ی هه‌مان مانگ و داوای له‌ عێراق كرد، ده‌ست له‌ كوشتنی كورد هه‌ڵگرێت و رێز له‌ مافه‌كانی مرۆڤ بگرێت. داواشی له‌ رێكخراو و ده‌سته‌كانی فریاگوزاری سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان كرد، به‌هانای پێداویستی په‌نابه‌رانی كورده‌وه‌ بچن، كه‌ به‌هۆی سه‌ركوتكارییه‌كانی رژێمی به‌عس، نزیكه‌ی یه‌ك ملیۆن كوردی باشووری كوردستان روویان له‌ وڵاتانی ئێران و توركیا كرد و كه‌مپه‌كانیان له‌و دوو وڵاته‌وه‌ له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كانه‌وه‌ سه‌رپه‌رشتی ده‌كران، هه‌روه‌ك داوای له‌ عێراقیش كرد، رێگه‌ به‌ ده‌سته‌ و رێكخراوه‌ مرۆییه‌كانی سه‌ر به‌ نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان بدات و ئازادی ته‌واویان بۆ فه‌راهه‌م بكات، تاوه‌كو بتوانن هاوكارییه‌كانیان بگه‌یه‌ننه‌ هه‌ر كه‌سێكی پێویست له‌ هه‌ر شوێنێكی ئه‌و وڵاته‌.

هه‌رچه‌نده‌ دوای هه‌مواركردنه‌وه‌ی بڕیاره‌كه‌ و زیادكردنی بڕگه‌ی "نابێت به‌هیچ شێوه‌یه‌ك ده‌ست له‌كاروباری ناوخۆی عێراق وه‌ربدرێت" بڕیاره‌كه‌ هیچ بنه‌مایه‌كی نایاسایی تێدا نه‌ما، به‌ڵام عێراق بڕیاره‌كه‌ی ره‌تكرده‌وه‌ و به‌ ده‌ستوه‌ردانێكی زه‌ق له‌ كاروباری ناوخۆی وڵاته‌كه‌ی ناوبرد.


- سه‌پاندنی دژه‌فڕین له‌ باكوور (هه‌رێمی كوردستان):
راسته‌وخۆ دوای ده‌رچوونی ئه‌و بڕیاره‌ له‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌وه‌، هه‌ریه‌ك له‌ فه‌ره‌نسا، به‌ریتانی و ئه‌مه‌ریكا له‌ماوه‌ی نێوان 17 بۆ 23ی ئه‌پریل/ نیسانی ساڵی 1991 به‌ زه‌بری هێز ناوچه‌ی ئارامیان به‌ قووڵایی 15 كیلۆمه‌تر له‌ باكووری عێراق (هه‌رێمی كوردستان) له‌سه‌ر سنووری توركیا و، له‌ دۆڵی رووباری دیجله‌ش به‌ قووڵایی 40 كیلۆمه‌تر و درێژی 60 كیلۆمه‌تر له‌سه‌ر سنووره‌وه‌ به‌ رووبه‌ری 2 هه‌زار و 400 كیلۆمه‌تری چوارگۆشه‌ راگه‌یاند. هه‌روه‌ك فڕینی عێراقیی له‌و ناوچه‌یه‌ له‌ بازنه‌ی پانی هێڵی 36ی باكووره‌وه‌ قه‌ده‌غه‌ كرد و فڕۆكه‌كانی چاودێریكردنی دژه‌فڕین له‌ بنكه‌ی سه‌ربازیی ئینجه‌رلیكه‌وه‌ له‌ توركیا جێگیركرد. واشنتنیش دووپاتیكرده‌وه‌، راگه‌یاندنی ناوچه‌ی ئارام بۆ ماوه‌یه‌كی كاتییه‌ و هه‌ركاتێك په‌نابه‌رانی كورد گه‌ڕانه‌وه‌ سه‌ر زێدی خۆیان، قه‌ده‌غه‌كه‌ش كۆتایی دێت، هه‌رچه‌ند به‌غدا ئه‌و بڕیاره‌ی به‌ راگه‌یاندنی جه‌نگێكی دیكه‌ دژ به‌خۆی وه‌سفكرد و له‌ڕێگه‌ی ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه‌وه‌ هه‌وڵیدا، ئه‌م هه‌نگاوه‌ به‌ ده‌رچوون له‌ یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان هه‌ژمار بكرێت، به‌ڵام واشنتن تانه‌گرتنه‌كه‌ی عێراقی ره‌تكرده‌وه‌.

#نه‌وشیروان مسته‌فا چۆن باسی بڕیاری 688 ده‌كات؟
ده‌قی به‌شێكه‌ له‌ زنجیره‌ نوسینی مفاوه‌زاتی به‌ره‌ی كوردستانی له‌گه‌ڵ رژێمی به‌عس:

ئەنجومەنی ئاسایشی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان بڕیاری ژمارە 688 (1991) ی بۆ پاراستنی كورد دەركرد كە لە مێژوی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكاندا ئەوە یەكەم جار بو بڕیارێكی لەو بابەتە دەربكات چونكە بە شكاندنی سەروەری و دەستێوەردانی كاروباری ناوخۆی دەوڵەتان دائەنرا.

سەركردایەتی كورد لە ژێر قورسایی هەرەسی راپەڕین و كۆچی ملیۆنی گەلەكەی دا لەو رۆژەدا وەها شپرزە بوبو گرنگی ئەم بڕیارەی نەزانی و، لە دەرەوەش دەزگایەكی دیپلۆماسی ئەوتۆی نەبو نرخی ئەم بڕیارە بزانێ و سەركردایەتی بەرەی كوردستانی لێ ئاگادار بكا و، دوراییەكانی بۆ رون بكاتەوە. لە كاتی دروستكردنی بەرەی كوردستانی دا بڕیار درا بو نوێنەرایەتی بەرەی كوردستانی لە وڵاتانی دنیا یەك بخرێ بۆ ئەوەی ببێتە ناوكی دەزگایەكی دیپلۆماسی. بەڵام ئەم بڕیارە هەرگیز جێبەجێ نەكرا. من، لەو كاتەدا كە لە هەمویان كەمتر باری كەوتوی روداوەكانم لە سەرشان بو زۆرتر هەلی گوێگرتنم هەبو لە رادیۆ و ئەمتوانی سۆراخی هەواڵەكان بكەم، تا درەنگ دەقی ئەم بڕیارەم نەدی بو و، نەمئەزانی ناوەرۆكەكەی چیە و چۆنە و كورد چۆن ئەتوانێ بە كاری بهێنێ.
لافاوی بەردەوامی هەڵاتوانی كورد بەرەو سنورە دەوڵەتیەكانی ئێران و توركیا و، چونی سەدان هەزار كەس بۆ ناو خاكی ئەو دو وڵاتە و گیرخواردنی سەدان هەزاری تر لە سەر سنورەكان بوبونە كێشەی راسەقینەی مرۆڤایەتی بۆ توركیا و ئێران كە هاوسنوری كوردستان بون و، ئەترسان بگۆڕێ بۆ‌ كێشەی سیاسی و‌ سەرەنجام بۆ مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی‌یان. لێشاوی پەنابەران ئەوەندە زۆر و ئەوەندە كتوپڕ و خێرا بو، لە توانای ئەو دو دەوڵەتەدا نەبو بە ئاسانی چارەیان بكا و، پێویستیەكانیان لە خزمەتی داڵدەدان و خۆراك و تەندروسی دابین بكەن.
نوێنەری توركیا لای رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان لە 2 ی نیسان دا و نوێنەری ئێران لە 3 و 4 ی نیسان دا و نوێنەری فەرەنسە لە 4 ی نیسان دا نامەیان ئاڕاستەی رێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكان كردوە، سەرنجیان راكێشاوە بۆ ئەو كارەساتە مرۆڤایەتیە.

لە 5 ی نیسانی 1991 دا ئەنجومەنی ئاسایش بە لە بەر چاو گرتنی تێبینیەكانی لەو نامانەدا نوسرابون پرۆژەی بڕیارێكی پەسەند كرد كە ئەمەریكا و بەریتانیا و فەرەنسا ئامادەیان كرد بو، بە ناوی بڕیاری ژمارە 988 (1991) ەوە چوە مێژوی رێكخراوەكەوە. بڕیاری 688 (1991) ی رۆژی 5 ی نیسان/ ئەپریلی 1991
#ئەنجومەنی ئاسایش
بە لە بەر چاو گرتنی ئەركەكانی و ئۆباڵەكانی
بە پێ‌ی پەیمانی نەتەوە یەكگرتوەكان سەبارەت بە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی ناودەوڵەتی
نیشانە بە بەندەكانی بڕگەی 7 ی مادەی 2 ی پەیمانەكە
سەخت نیگەرانە لە سەركوتكردنی دانیشتوانی مەدەنی عیراق لە زۆر شوێنی عیراق دا، كە تازەترینیان لە ناوچە كوردنشینەكان دایە و، بۆتە هۆی لێشاوی گەورەی پەنابەران بەرەو وە بۆ ناو سنورە ناودەوڵەتیەكان و بەزاندنی سنور، كە هەڕەشە لە ئاشتی و ئاسایشی ناودەوڵەتی ئەكا،
بە قوڵی ناڕەحەتە لەو ئازارە زۆرەی خەڵك لەوێ توشی بون، بە تێبینی كردنی‌ نامەكانی نوێنەرانی توركیا و فەرەنسا بۆ نەتەوە یەكرتوەكان لە رۆژانی 2 ی ئەپریلی 1991 و 4 ی ئەپریلی 1991 دا،
هەروەها بە تێبینی كردنی نامەكانی نوێنەری هەمیشەیی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ نەتەوە یەكگرتوەكان لە رۆژانی 2 و 4 ی نیسان/ ئەپریلی 1991،
پابەندیی هەمو دەوڵەتانی ئەندام دوپات ئەكاتەوە بەرامبەر سەروەری و، یەكێتی ئەرزیی و، سەربەخۆیی سیاسی عیراق و هەمو دەوڵەتانی ناوچەكە
بە لە بەر چاو گرتنی راپۆرتی سكرتێری گشتی لە 20 ی مارتی 1991 دا
1. سەركوتكردنی دانیشتوانی مەدەنی لە زۆر شوێنی عیراق، لەوانە تازەترینیان لە ناوچە كوردنشینەكان دا، كە ئەنجامەكانی هەڕەشە ئەكا لە ئاشتی و ئاسایشی ناودەوڵەتی لە ناوچەكەدا، تاوانبار ئەكا.
2. داوا لە عیراق ئەكا دەسبەجێ وەكو بەشداریەك لە رەواندنەوەی هەڕەشە لە ئاشتی و ئاسایشی ناودەوڵەتی لە ناوچەكەدا كۆتایی بەم سەركوتكردنە بهێنێ و هیوا دەرببڕێ لە هەمان بواردا گفتوگۆیەكی كراوە بكرێ بۆ دابینكردنی رێز لێ گیرانی مافی مرۆڤیی و سیاسی هەمو هاووڵاتی‌یانی عیراق.
3. پێدا ئەگرێ لە سەر ئەوەی عیراق دەسبەجێ رێگە بدا بە گەیشتنی رێكخراوی مرۆڤایەتی ناودەوڵەتی بۆ هەمو ئەوانەی پێویستی‌یان بە یارمەتی هەیە لە هەمو شوێنێكی عیراق دا كارئاسانی بۆ كارەكانیان بكا
4. داوا لە سكرتێری گشتی ئەكا تەقەلای مرۆڤپەروەرانە درێژە پێ بدا لە عیراق، دەسبەجێ ئەگەر پێویستی كرد دەستەیەكی تر بنێرێ بۆ ناوچەكە بۆ ئامادەكردنی راپۆرتێ لە سەر مەینەتی دانیشتوانی مەدەنی عیراق بە تایبەتی دانیشتوانی كورد، كە توشی هەمو جۆرە شێوەیەكی سەركوتكردن بون لە لایەن دەسەڵاتی عیراقەوە.
5. داوا لە سكرتێری گشتی ئەكا بە هەمو ئەو داهاتەی لە بەردەستی دایە لەوانە داهاتی ئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتوەكانی پێوەندیدار، بە خێرایی پێویستیە ئیستاییەكانی پەنابەران و دانیشتوانی عیراقی ئاوارە دابین بكا.
6. بانگ لە هەمو دەوڵەتانی ئەندام و هەمو رێكخراوە مرۆڤیەكان ئەكا كە بەشداری بكەن لەم هەوڵی فریاكەوتنی مرۆڤە.
7. داوا لە عیراق ئەكا هاوكاری سكرتێری گشتی بكا بۆ جێبەجێ كردنی ئەم مەبەستانە
8. بڕیارە ئەم پرسە لە بەر چاو بمێنێ.
(بۆ خوێندنەوەی‌ ئەو بڕیارە بە زمانی‌ ئینگلیزی‌ و عەرەبی‌ سەردانی‌ ئەم ئەدرەسانە بكەن:
http://www.fas.org/news/un/iraq/sres/sres0688.htm
http://www.moqawama.org/__print.php?filename
لە دانیشتنی 2982 دا بە زۆرایەتی 10 دەنگ بەرامبەر 3 دەنگ (زیمبابۆی و كوبا و یەمەن) و بێدەنگی 2 ئەندام (چین و هیند) بڕیار درا.

 

كۆچی بە كۆمەڵ چەندین روداوی تری بە دوای خۆی دا هێنا
- گفتوگۆی كورد – بەعس.
- بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش بۆ دامەزراندنی پەناگای ئەمین بۆ كورد لە بەشێكی كوردستان دا.
- كێشانەوەی داوودەزگای حكومەتی، حیزبی، ئەمنی و جەنگیی... دەسەڵاتی بەعس لە ناوچەی ئۆتۆنۆمی، وەكو خۆیان ناویان لێ نابو.
ئەم روداوانە سەرەتای قۆناغێكی نوێ بون لە جوڵانەوەی نەتەوەیی كوردا.
بەهاری 1991 وەرزێكی نائاسایی تەڕ بو. رەهێڵەی باران خۆشی نەئەكردەوە. نوا و خۆراك دو كێشەی گەورە بون. جەیشی عیراقی بەردەوام بو لە پەلاماری ئاسمانی و زەمینی دا. روداوەكان زۆر بە خێرایی ئەهاتن. سەركردایەتی كورد، بە سەرانی هەمو حیزبەكانی بەرەی كوردستانیەوە، فریای لێكدانەوە و پلانی بەرامبەر نەئەكەوتن. راپەڕین لە سەركەوتنێكی گەورەوە بو بە كارەساتێكی مرۆڤایەتی گەورە. سەدان هەزار كەس شار و ئۆردوگاكانیان چۆڵ كرد و لە بەر ئەوەی دێهات هەموی وێران بو نان و نوا دەس نەئەكەوت رویان كردە سنورەكانی ئێران و توركیا.
رۆژنامەوانەكان هێشتا لە كوردستان بون شایەتی تێشكانی راپەڕین و كۆچی بە كۆمەڵی خەڵك بون. بە چەشنێك هەواڵەكانیان لە دەزگاكانی راگەیاندنەوە، لە رۆژنامە و رادیۆ و تەلەفزیۆنەوە، بڵاو ئەكردەوە بەزەیی رای گشتی جیهانی بە جۆرێ بزواند گوشار بۆ حكومەتەكانیان ببەن فریای كورد بكەون. لە ناو ئەو رۆژنامەوانانەدا كە رۆڵی گرنگیان لەم بارەیەوە بینی: جۆناسان رانداڵ لە رۆژنامەی واشنتۆن پۆست و چارلس گلاس لە كەناڵێكی تەلەفزیۆنی ئەمەریكی و جیم مۆیەر پەیامنێری بی بی سی.
رێكخراوی «پزیشكانی بێ سنور» كە چەند كەسێكیان هاتبونە كوردستان، ئەوانیش رۆڵێكی كاریگەریان هەبو بۆ ناساندنی مەینەتیی ئاوارەكان بە دنیا.
كوردەكانی دەرەوەی وڵات لە هەندێ وڵاتی ئەوروپی خۆپیشاندانیان ساز كرد و لە هەندێ جێ پەلاماری سەفارەتی عیراقیان دا و داگیریان كرد.