726وتار

بایكۆت بۆ ئەوان ژەهرەو بۆ خۆشمان هەنگوین

11/9/2019 3:54:00 PM

عەبدولڕەحمان عەلی ڕەزا

ماوەیەكە لەبەرامبەر ئەو هێرش‌و جینۆسایدەی بەرامبەر خەڵك‌و خاكی ڕۆژئاوای كوردستان دەكرێت لەلایەن توركیاوە، بەشێكی بەرچاو لە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان دژی ئەو تاوانكارییەو وەك چەكێكی كاریگەر هەستاون بەئەنجامدانی شۆڕشێكی سپی كە خۆی دەبینێتەوە لە بایكۆتكردن‌و بەكارنەهێنانی كاڵاو شمەكی ئەو وڵاتە .

هەرێمی كوردستان ئێستا بۆتە شوێنێك بۆ ساغكردنەوەی كاڵاو شمەكی وڵاتانی دنیا بەگشتیی‌و توركیا بەتایبەتی ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە باشوری كوردستان هەرێمێكی تەواو بەكاربەرین.

ئاڵوگۆڕی بازرگانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ 15 وڵاتدا چڕبۆتەوە، لەنێو ئەو پازدە وڵاتەشدا بەڕێژەی ۷۲٪ی ئاڵوگۆڕەكە لەگەڵ چوار وڵاتدایە بەڕێژەی جیاواز كە بەمشێوەیە، توركیا بەڕێژەی ۳۷٫۲٪، چین بەڕێژەی ۱٥٫۳٪، ئێران بەڕێژەی ۱۲٫٥٪ و كۆریای باشوریش بەڕێژەی ٦٫۸%.

لێرەوە دەردەكەوێت كە وڵاتی توركیا پلەی یەكەمی لە ریزبەندیەكەدا گرتووە لە هەناردەی وڵاتەكەی بۆ هەرێمی كوردستان، ئەمە جگەلەوەی كە دوای وڵاتی ئەڵمانیا هەرێم دووەمین شوێنە كە زۆرترین بەرهەمی توركی بۆ هەناردە دەكرێت.

لە شوباتی ۲۰۱٥دا وەك لیژنەی بازرگانی‌ومافی بەكاربەر لە پەرلەمانی كوردستان، سەردانێكی وڵاتی توركیامان كرد بۆ زانینی شێوازی بەرهەم‌و هەناردەی ئەو وڵاتە، یەكەم كۆبونەوەمان لەگەڵ دكتۆر محەمەد قارابای بوو كە بەڕێوەبەری گشتیی چاودێری تەندروستی‌و خۆراك بوو لە وەزارەتی ئابوری توركیا، ئەو بەڕاشكاوی وتی: “لەساڵی ۲۰۱٤دا ئەو كاڵاو شمەك‌و خۆراكانەی كە لە توركیاوە هەناردەی عێراق كراون بایی ۱۱ ملیار دۆلار بووەو لەو ڕێژەش لە ۹۸٪ی بۆ هەرێمی كوردستان بووە، هەروەها ئاڵتون كایا، سەرۆكی یەكێتی هەناردەكارانی ئەوسای شاری غازی عەنتاب كە شارێكی پیشەسازی‌و پڕكارگەی جۆراوجۆری وڵاتی توركیایە بەڕوونی پێی وتین: “لە 60%ی بەرهەمی كارگەكانی شارەكە بۆ هەرێمی كوردستان ڕەوانە دەكرێت” .

لێدوانی ئەو دوو بەرپرسەی توركیا كورت‌و پوخت پێی وتین كە هەرێمی كوردستان بازاڕێكی گەورەو بەهێزی ساغكردنەوەی بەرهەمەكانی توركیایە، بۆیە بەدڵنیاییەوە گەر پڕۆسەی بایكۆتكردنی كاڵاو شمەكی توركی گشتگیر بكرێت‌و هەمووان ببینە پاڵپشتی ئەوا دەتوانرێت گورزێكی كوشندە بدرێت لە ئابووری ئەو وڵاتەو تەنانەت گۆڕانكاری لەو سیاسەتە قێزەونەی كە ئێستا گرتویەتیەبەر، چونكە سەركەوتنی پڕۆسەی بایكۆتكردنەكە ڕەنگدانەوەی تەواوی دەبێت لەسەر كارگەو بەرهەمهێنان‌و بازرگانانی ئەو وڵاتەو لەدەستدانی هەزاران هەلی كاركردن‌و لەوێشەوە دەنگی ناڕەزایی بەرزدەبێتەوە چونكە لەو وڵاتەدا زیاتر لە شەست هەزار كارگەی جۆراوجۆر بوونیان هەیە.

ئەوەی لەم نێوەندەدا بێدەنگی هەڵبژاردووەو خۆی كردۆتە كەڕەی شەربەت حكومەت‌و بەرپرسەكانیەتی، كە بەئاسانی‌و تەنیا بەدەركردنی بڕیارێك دەتوانێت ببێتە بەهێزترین پاڵپشتی بەرەی هەڵمەتی بایكۆتی كاڵاو شمەكی توركی، ئەویش زیادكردنی باج‌و ڕەسمی گومرگییە لەسەر كاڵاو شمەكی ئەو وڵاتە، كە بەدڵنیاییەوە حكومەتی توركیا بەدەركردنی بڕیارێكی لەوشێوەیە ڕاستەوخۆ هاواری لێ بەرز دەبێتەوە، چونكە لە ساڵی ۲۰۱٥دا كە تەنیا بەرهەمی كشتوكاڵی هاوردە لەكاتی پێگەیشتن‌و بوونی بەرهەمی خۆماڵیدا بڕێك باج خرایەسەری جگە لەوەی لە ۲۸٪ هاوردەی بەروبومی كشتوكاڵی بۆ هەرێم لەو ساڵەدا كەمیكرد، سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران‌و بازرگانان‌و وەبەرهێنەرانی توركیای هێنایە دەنگ‌و داوای لابردنی ئەو باجەیان دەكرد لەسەر بەرهەمەكانیان لەبەرپرسانی باڵاو پەیوەندیداری هەرێم، بەڕەسمی یەكێتی هەناردەكارانی ئەو وڵاتە ناڕەزایی‌و نیگەرانی خۆیانیان بەئێمە گەیاند لەو سەردانەماندا.

ڕاستە بایكۆتكردنی هەموو كاڵاو شمەكێكی توركی بەخێرایی‌و سەد دەرسەد كارێكی هەروا سانا نیەو قورسە‌و كاتیشی پێویستە چونكە خۆمان خاوەنی ژێرخانێكی ئێجگار وێرانین لەو ڕوەوە، بەڵام هێندەش زەحمەت نیەو دۆشدا بمێنین لەئاستیدا بەڵكو پێویستی بەپلان‌و میكانیزمی گونجاو ئەڵتەرناتیفی باشتر‌و جێگرەوە هەیە گەر ویستەكە ڕاستەقینە بێت‌و بەردەوامی هەبێت.

جا بۆئەوەی بەرەی بایكۆت بەهێزترو فراوانتر بێت پێویستە لەلایەن كۆی هاوڵاتیان بەگشتیی‌و بازرگانان بەتایبەتی پشتگیری‌و پشتیوانی هەڵمەت‌و پڕۆسەكە بكرێت، هەروەها زۆر گرنگەو پێویستیشە لەلایەن جوتیارانی كوردستان‌و خاوەن كارگەكان كە كەرەستەی خاوی خۆماڵی بەكاردەهێنن پشتیوانێكی بەهێزی بەرەی بایكۆت بن، چونكە گرنگی‌و بەها دەگەڕێنرێتەوە بۆ بەرهەم‌و بەروبومی خۆماڵی چ كشتوكاڵی بێت یاخود پیشەسازی، بەواتایەكی تر سەركەوتنی پڕۆسەكە ژەهرێكە بۆئەوان _وڵاتی هەناردەكار_ بۆبەرهەمی خۆماڵیش هەنگوینێكی نایابە، كەبەداخەوە هاوردەكردنی هەموو ئەو جۆرە كاڵاو شمەكانەی كەپێداویستی ڕۆژانەن بونەتە میكرۆب‌و شێرپەنجەی ئامادە بۆ لەناوچون‌و پوكانەوەی بەرهەم‌و بەروبومی ناوخۆو خۆماڵی.

بەپێی ستانداردی نێودەوڵەتی نابێت هاوردەی كاڵاو شمەك لە ۳۰٪ تێپەڕ بكات، بەڵام هەرێمی كوردستان دوو هێندە‌و سێ هێندە زیاتریش لەو ڕێژەی تێپەڕاندوە، بەجۆرێك هاوردەی بەروبومی كشتوكاڵی تێیدا ۸۰٪یەو پێداویستیەكانی تری ڕۆژانە لە وێنەی برنج، نۆك، نیسك، ڕۆن، شەكرو چاو. هتد لە ۹٥٪و زیاتریشە.

توركیایەك زیاتر لە ۳۷٪ی پشكی هەموو كاڵاو شمەكە هاوردەكراوەكانی ناو هەرێمی هەبێت، ئەوا بە بایكۆتكردنی كاڵاو شمەكەكانی لەلایەن هاوڵاتیانەوە كوشتن‌و داڕوخانێكی شێنەیی‌و لەسەرخۆی وڵاتی هەناردەكارە لەڕووی ئابورییەوە.

پێویستە ئەم هەڵمەتی بایكۆتكردنە ببێتە هەلێكی ئاڵتونی‌و بەخۆداچونەوەیەكی باش بۆ گێڕانەوەی بەها بۆ كاڵاو بەرهەمە خۆماڵییەكان كە لەڕووی تەندروستی‌و كوالێتیەوە چەندین هێندە لەپێشترە لەكاڵاو شمەكی هاوردەكراو.

دەوڵەتێك خاكت داگیر بكات، چەكی قەدەغەكراوت بەسەردا تاقیبكاتەوە، بە ئاگرو ئاسن مامەڵەت لەگەڵدا بكات، تێكۆشەرەكانت بەتیرۆریست لە قەڵەم بدات‌و یاری بە هەموو پیرۆزییەكانت بكات، ئایا شایانی ئەوە نیە تۆش بایكۆتی كڕینی كاڵاو شمەكەكانی بكەیت‌و زیانی گەورە بدەیت لەسەرخان‌و ژێرخانی ئابوورییەكەی وەك دەنگێكی ناڕازیی‌و هەڵوێستێكی نەتەوەیی‌و مرۆڤایەتی؟
بۆیە بڕیاری بایكۆتكردن‌و بەكارنەهێنانی كاڵاو شمەكی هاوردە توركی بێت یان وڵاتێكی تر تۆی هاوڵاتی دەیدەیت‌و كەسیش ناتوانێت ئەو مافەت لێ زەوت بكات .

* ئەندامی لیژنەی كشتوكاڵی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان