وشەسازیی (وەبەرهێنانی زمانەوانیی لە کۆڕۆنادا)
3/14/2020 6:32:00 PM
ئارام قادر سابیر
چلگیر، چلگیریی و چلگە
لەبەرئەوەی وشەی کەرەنتین یان کوارەنتین، لە بنەڕەتدا سێ واتا و دۆخی لە خۆیدا هەڵگرتووە کە وەک سێ ڕەگەز بوونیان هەیە.
یەکەم: لە ڕووی زەمەنەوە چل ڕۆژ دەخایەنێت کە لە کۆنەوە ژمارە چل پێوەر و حساباتێکی لە زۆر بابەتی سروشتی و مرۆییدا هەبووە، ئاماژەی وەرزەکان، ئاژەڵ و پەلەوەر و ڕووەک، منداڵبوون و مەرگ، ئەفسانەکان، ئایینی، هتد ...
دووەم: لە ڕووی دۆخەوە کەنارگیری و دابڕینە. ئەو شوێنەش کە کەنارگیرییەکەی تێدا دەکرێت، دەشێ بە (چلگە) ناوزەد بکرێ.
سێیەم: بۆ مرۆڤ و تەندروستییە. دەشێ لە جۆرەکانی دیکە چل و چلە جیابکرێتەوە.
کەواتە لە زمانی کوردیشدا دەبێ وشەکە لەباری مانا و تێگەیشتنەوە توانستی بەرامبەری لەگەڵ کوارەنتین هەبێت.
بۆ نمونە لە وشەی (هاوێر) هیچ کام لەو ڕەگەزانە نین، چونکە بۆ جیاکردنەوەی ئاژەڵە (مەڕوماڵات) لە کاتی زان و دۆشین و ...هتد.
لەبەرئەوە، بڕوام وایە وشەی (چلگیر) یان (چلگیریی) دەشێ واتا بدات و لەسەر زاریش ڕەوان و خۆشگۆیە. کە واتای چل ڕۆژ کەنارگیریی و گۆشەگیریی و خۆدابڕین دەدات بە مەبەستی تەندروستی مرۆڤ، چل ڕۆژ + کەنارگیریی. هەروەها بە شوێنی کەنارگیرییەکە بگوترێت (چلگە).
پێشتریش لە چل گەردان و مشتەقاتی ترمان هەبووە: چلە، چلچرا، چلچلە، چلەی ماتەمینی، چلەی چوار وەرزی ساڵ، چلەی مناڵبوون، شەوی چلە/یەڵدا، تەنانەت تەمەنی کامڵی لە چل ساڵی...
تەنانەت فارسیش زۆر وەبەرهێنانی تێدا کردووە.
بە گشتی، چلگیریی بریتییە لە چلگیر-کردنی کەسێک یان کەسانێک یان زیندەوەرانێک لە چلگەیەک کە گومانی توشبوون یان تووشبوون بە نەخۆشییەکی درمی و گوازراوەیان لێدەکرێت. ئەمەش هەمان نمونەی سێوەکانی دیکارتی فەیلەسوفە، کاتێک پێیوابوو بۆ دیاریکردنی بیرۆکە ڕاست و دروستەکان دەبێ هەموو بیرۆکەکانی ئەقڵ و هۆش بە چەند هەنگاوێکی میتۆدیی لێک جیا بکەینەوە، دواتر دروستەکان بخەینەوە جێگەی خۆیان و هەڵەکانیش لە دەرەوەی ئەقڵ و هۆش دەهێڵینەوە، چونکە سێوێکی ساغ ناتوانێ سێوێکی ڕزیو چاک بکاتەوە، بەڵام سێوێکی ڕزیو دەتوانێ ئەوانی دی داڕزێنێ.
جیاوازییەکی کەم ئەگەر هەبێت، مرۆڤ بۆ فڕێدان شیاو نییە، چونکە هایدیگەر وتەنی دووجار فڕێدراوە! بەڵام میوەی ڕزیو دەشێ فڕێدرێت، بە گشتی نابێ ساغ و ناساغ تێکەڵی و بەرکەوتنیان هەبێت، هەرچەندە ئەمە بۆ نەخۆشی درمە نەک هەموو نەخۆشیەکانی تر وەک ئەوەی عەقڵانیەتی ئامرازیی و مۆدێرن ئەنجامیداوە بە شێوەیەکی گشتگیر و جیاکارییەکی توند لە نێوان عەقڵانیەت و نا-عەقڵانیەتدا.