ئایا كازمی دەرفەتە یان مەترسییە بۆ ھەریم ؟
8/16/2020 6:26:00 PM
د نەوزاد ھێتوتی
دوای ئەوەی
گەشبینییەك ھاتە ئاراوە و ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچوون كە كێشەكانی نێوان ھەرێم بەغدا
بەرەو چارەسەری و رێككەوتن دەچن. بە
تایبەت دوای ئەوەی بەشیر حەداد جێگیری سەرۆكی
پەرلەمانی عیراق لە سەر لیستی پارتی باسی ئەوەی كرد كە ھەرێم و بەغدا رێككەوتوون و
تەنیا ئەوە ماوە رێككەوتنەكە واژۆ بكریت.
بەڵام لە 12 ئابی 2020 لە بەیاننامەیەكی لە ناكاو و بە پەلەدا حكومەتی ھەرێم ئاماژەی
بەوەی كرد كە دانوستاندنەكان گەیشونەتە بنبەست و بەغدا ئامادا نییە بە گوێری دەستوور
مامەڵە لە گەڵ ھەرێم بكات.
لە بەیاننامەكەی حكومەتی
ھەرێمدا به‌تایبه‌ت باسی ئەوە كراوە كە " هەرێم لە کاتێکدا هیچ بەربەست و
بیانوویەکی دەستووریی و قانونی و دارایی نەهێشتووەتەوە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن
لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵی لە پێناو دابینکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی
مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، بەجۆرێک کە هەموو مەرجەکانی حکومەتی فیدراڵی لە
چوارچێوەی دەستوور قبوڵ کردووە، بەڵام حکومەتی فیدراڵی زیاتر لە سێ مانگە ئامادە
نییە هیچ بڕە پارەیەک وەک مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بنێرێت".
لە بەرامبەریشدا
حكومەتی عیراق لە رێگەی وەزیری داراییەوە وەڵامی ھەرێمی دایەوە و ئاماژەی بەوەی
كرد كە حكومەتی بەغدا مروونەیەكی زۆری پیشانداوە بۆ چاسەرەسەركردنی كێشەكانی نێوان
ھەرێم و بەغدا. بەڵام ئەوە ھەولێرە پابەندی رێككەوتنەكە نەبووە.
بەیاننامەكەی وەزارەتی دارایی عیراق ئاماژەی
بەوەی كرد كە حكومەتی ناوەندی بە گوێرەی دەستوور مافی خۆیەتی چاودێری خالە سنووریی
و گومركییەكان بكات و چاودرێری ھەبێت بە ھاوبەشی لە گەل ھەرێم لە دەروازە سنوورییەكاندا.
دوای دوو رۆژ لە گرژییەكان تارادەیەك توانرا بارودوخەكە ئارام بكرێنەوە. دوای ئەوەی لە 15ی ئاب-دا لە رێگەی پەیوەندی تەلەفۆنییەوه رێككەوتنێك كرا
یان خود لێكتیگەیەشتنێك دروست بوو لە نێوان مەسرور بارزانی و مسته‌فا كازمیدا بۆ
چارەسەر كردنی ئەو كێشانەی لە نێوان ھەر
دوولادا ھەبوون. بە تایبەت ئەوەی پەیوەندی بە چۆنیەتی چاودێری كردنی خاڵە
سنورییەكانەوە ھەیە.
بە گوێرەی
رێككەوتنەكە عێراق 320 ملیار دینار وەکو بەشە بودجە بۆ هەرێمی
کوردستان بنێرێت. لەبەرامبەردا ھەرێم مانگانە رێژەی 50% خاڵە سنورییەكان رادەستی
بەغدا دەكات و ھەرێم رازی بووە بەوەی كە عیراق فەرمانبەرانی چاودێری دارایی بنێریتە
دەروازە سنورییەكانی ھەرێم.
دیارە لە دوای 2003
بەردەوام له‌سه‌ر زۆر پرس و مه‌له‌ف، كێشە لە نێوان ھەرێم بەغدا ھەبووە، لەوانەش:
* پرسی نەوت و گاز.
*بەندی 140 و كێشەی
ناوچە ناكوكەكان.
* پرسی پيشمەرگە.
* بەشه بوودجەی
ھەرێم
*پراكتیزە كردنی
راست و دروستی دەستووری عیراق.
* چۆنیەتی بەرێوەبردنی
دەروازە سنوورییەكانی ھەرێم.
بێگومان تاكو
ئێستاش واتە دوای نزێكەی 17 ساڵ ھیچ ھەنگاوێكی پراكتكی بە ئاراستەی چارەسەركردنی
ریشەیی ئەم مەلەفانە نەھاوێژراووە و تەنانەت ئێستا چارەسەری ھەندێك لەم پرسانە زۆر ئاڵوزتر و قورستر لێھاتوون.
بەڵام راستییەك ھەیە ئەوەیش ئەوەیە كە بەغدا لە
جێگەی ئەوەی ھەوڵی پراكتیزە كردنی
بەندەكانی دەستوور بدات. بە تایبەت ئەوەی
پەیوەندی مافە دەستوورییەكانی ھەرێمەوە ھەیە، زۆربەی پرسەكانی بە سیاسی كردووە و
وەك كارتێك دژی ھەرێم بەكار دەھێنیت.
بەغدا دەمێكە
راھاتووە لە سەر ئەوەی كە پرسی بودجە و مووچە وەك كارتێكی سیاسی دژی ھەرێم و ھێزە
سیاسییەكانی بەكار بھینێت.
ئەوەی حكومەتی
كازمی باسی دەكات سەبارەت پەیوەستكردنی
مەسەلەی دەروازە سنوورییەكان بەرامبەر بە رەوانە كردنی بەشێكی كەمی بووجەی ھەرێم و
مووچەی فەرمانبەران نادەستوورییە.
پڕسیاریش ئەوەیە چۆن دەكرێت بە مكانیزمی
نادەستووری ھەوڵی پراكتیزە كردنی دەستوور بدەیت.
لەلایەكی تریشەوە خۆ كێشەكانی نێوان ھەرێم بەغدا
تەنیا پرسی دەروازە سنووریەكان نییە. وەك ئاماژەمان پێكرد دەیان كێشەی تر ھەیە لە نێوان
ھەردوولادا دەبێت بە گوێری دەستوور
ھەموویان وەك یەك پاكێچ جێبەجی بكرین.
نەك بەغدا تەنیا چاوی
لەو مادە دەستووریانە بێت كە لە بەرژەوەندی ئەودان و ھەموو ئەو بەندانەش پەراوێز
بخات كە لە بەرژەوەندی ھەرێم دان.
ئەوەی راستی بیت
كازمی تەنیا كەس نییە لە بەغدا پرسی مووچە
و بووجە وەك كارتێكی سیاسی دژی ھەرێم بەكار دەھێنیت.
پێش ئەویش مالیكی لە 2014 بۆ یەكەمجار كارتی بووجه‌ی دژی ھەرێم بەكارھێنا بە بیانووی
ئەوەی ھەرێم نەوت رادەستی نەغدا ناكات. بەڵام لە ژێرەوە مالێكی دەیویست چەند مەرامێكی سیاسی دەستەبەر بكات.
ئەو كات مالیكی وایدەزانی
ئەگەر بودجەی ھەرێم ببرێت خەڵك دژی حكومەت خۆپیشاندان دەكەن و كوردستان ناسەقامگیر
دەبێت. خەڵكیش لە پرۆسەی ھەڵبژاردنەكانی
عیراقدا دەنگ بەو ھێزو لایانانە دەدەن كە لە مالێكییەوە نزیكن و ھاوپەیمانەكانی لە
كوردستان زۆرترین كورسی دەبەن. ئەمەش ھاوكار دەبێت بۆ ئەوەی مالیكی دووبارە ببیتە
سەرۆك وەزیران. بێگومان ئەوەی ئێستاش
كازمی دەیكات لە پەیوەستكردنی رەوانەكردنی
مووچەی فەرمانبەران بە دەروازە سنوورییەكان ھەمان گەمەی سیاسییە.
بەڵام دیارە كازمی
لەم گەمەیدا زیاتر لە ئامانجێكی ھەیە. لەلایەك كازمی چاوی لە پوستی سەرۆك وەزیرانە لە ھەڵبژاردنەكانی ئایندەدا. بۆیە ئەو ھەوڵ
دەدات بە شێوەیەك سیاسەت بكات كە زیان لە پێگەكەی نەدات چ لەسەر ئاستی عیراق و چ لەسەر ئاستی ھەرێم. بۆیە
كازمی نایەوێت بەشە بودجەی ھەرێم بەبێ ئەوەی شتیك وەربگرێت رەوانە بكات.
چونكە ئەوكات لەلایەن نەیارەكانیییەوە بەتایبەت ھێزە شیعەكان ڕووبەرووی ره‌خنە
دەبیتەوە و شەقام دژی دەجوڵێنن. بە بیانووی ئەوەی پارەی بەسرا بە كوردستان دەدات.
بەتایبەت ماوەیەكە كازمی لەسەر ئاستی عیراق
دەستی بە جوڵە كردن كردووە دژی ھێزە میلیشیاكان و ھەروەھا ھێزی رەوانەی دەروازە
سنوورییەكان كردوە بۆ رێگریكردن لە گەندەلی و دزینی داھاتی خالە گومركییەكان. بۆیە
كازمی ھەم بۆ ئەوەی خۆی لە ره‌خنەی لایەنە ركابەرەكانی رزگار بكات و ھەم بۆ ئەوەی
خۆی كەسێكی بەھێز پیشان بدات ئامادە نییە بێ بەرامبەر مووچە رەوانەی ھەرێم بكات.
لە ھەمان كاتیشدا
پێدەچیت كازمی لە گەل ئەوەدا نەبیت پەیوەندییەكانی لە گەل ھەرێم تێك بدات. چونكە
پێویستی بە پاڵپشتی كورد ھەیە بۆ بەھێز كردنی پێگەكەی لە بەغدا و تەنانەت بەبێ
فاكتەری كورد، سەختە دووبارە پوستی سەرۆك
وەزیران وەربگرێت.
بە تایبەت ئێستا
زۆربەی ھێزە شیعەكانی سەر بە ئیران دژی كازمین و بە پاڵپشتی ئیران ھەموو ھەولێك
دەدەن دووبارە كازمی ئەو پوستە وەرنەگرێت. بۆیە لێرەدا كازمی زیاتر ئامادە دەبێت
بۆ ئەوەی كێشەكانی نێوان ھەرێم بەغدا چارەسەر بكات نەك تەنیا ئەو رێككەوتنەی كراوە سەبارەت دەروازە
سنوورەییەكان. بەڵكو دەكرێت سەبارەت كێشەكانی تریش پێشڤەچوونی باش لە نێوان ھەر
دولادا دروست ببێت. بەڵام ئەمە پێویستی بە دیالۆگی چروپر و ھەمەلایەنە ھەیە لە
نێوان ھەولێر وبەغدا و ھەروەھا پێوێستی بەوە ھەیە كە ئەمریكا پاڵپشتی پرۆسەی
دانوستاندنەكان بكات.
ئەوەی جێگەی سەرنجە
ھەندێك لایەنی كوردی و ئەندام پەرلەمانەكانی كورد لە بەغدا، لە جێگەی ئەوەی
پاڵپشتی مافە دەستوورییەكانی ھەرێم بكەن و
گوشار دروست بكەن بۆ ئەوەی بەغدا پابەندی دەستوور بێت. ره‌خنەكانیان زیاتر
ئاراستەی ھەرێم دەكەن. تەنانەت ھەندێك لەوانە پرۆژەیان پێكەش كردووە بۆ ئەوەی بەغدا راستەوخو مووچە بداتە فەرمانبەرانی ھەرێم و مامەلە لە گەل ھەرێم
نەكات. بێگومان ئەم جۆرە ھەوڵانە لە چەند لایەكەوە زیان لە پێگەی ھەرێم دەدات.
وێرای ئەوەی ئەم جۆرە پرۆژانە نا دەستووریی و نایاسایین. لە
رووی سیاسیشەوە زیانی بۆ ھەرێم دەبێت.
یەكەم، دەبیتە ھۆی لاواز
كردنی پێگەی ھەرێم وگوشارەكانی بەغدا لە سەر حكومەتی ھەرێم زیاتر دەبن بۆ ئەوەی سازشی
زیاتر بكات لە مەلەفەكانی تر.
دووەم، بەمەستێكی
تر لەو ئەوەیە كە خەلكی كوردستان ئینتیما و متمانەیان بە خاك ھەرێمەكەیان نەمێنێت یان لاواز ببێت و زیاتر خەڵكی كوردستان به بەغداوە گرێ بدرین.
سییەم، ھاندانی
خەلكی كوردستان بوئەوەی له ھەڵبژاردنەكانی داھاتووی عیراقدا زیاتر دەنگ بە ھێزە
عیراقییەكان بدەن لەوەی بە پارتەكانی كوردستانی بدەن.