كازمی دەتوانێت چی بكاوت و چی نەكات بۆ ھەرێم!
9/15/2020 7:41:00 PM
د نەوزاد ھێتوتی
لە دوای 2003 زۆربەی بەرپرسانی بەغدا، دوای گەیشتن بە دەسەڵات هەموو هەوڵەكانی خۆیان بۆ پەراوێزخستنی كورد خستووەتە گەڕ و بە پاساوی فرەجۆر، خۆیان لە دۆزینەوەی چارەسەری راستەقینە بۆ پرسە گرنگ و هەستیارەكانی وەكو پێشمەرگە، نەوت و گاز، پڕسی كەركوك وناوچە دابراوەكان، گەڕانەوە بۆ تەوافوق، هاوسەنگی و هاوبەشی و رێزگرتن لە پرەنسیپەكانی سیستمی فیدراڵی و دیموكراسی، دزیوەتەوە. تەنانەت كار گەیشتووەتە ئەوەی كەسانی وەك عەبادی هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی كیانی سیاسی هەرێمی كوردستان بدەن. بۆیە لە دوای ھاتنی كازمی بۆ سەر دەسەلات، دیسان لە شەقامی كوردی زۆر پڕسیار دەورۆژینرێت سەبارەت بەوەی كە ئایا كازمی دەتوانێت بە شێوەیەكی جیاوازتر لە سەرۆكوەزیران پێشخووی مامەلە لە گەل ھەرێم بكات یان درێژە پێدەری سیاسەتی ئەوان دەبێت؟ ئایا كازمی دەتوانێت كێشەكانی لە گەل ھەرێم وەك خۆی ئاماژەی پێدەكات بە گوێرەی دەستوور و یاسا چارەسەر بكات یان ئەمە تەنیا ڕیكلامەكی سیاسییە ؟ ئایا چاوەروانی ئەوە لە كازمی دەكرێت كە لە دەروەی بازنەی سیاسەتی ھێزە سیاسییەكان و شەقامی عەرەبی كار بۆ ئاسایی كردنی پەیوەندی نێوان ھەرێم و بەغدا بكات؟ ئایا ھەر لە بنەرەتدا كازمی بەو پێگە لاوازەی كە ئێستا ھەیە دەتوانێت ببیتە فردیارەسێك بۆ درووستكردنی جورێك لە ئاشتەوایی و كۆكردنەوەی ئەو ھەموو ئەجەندە و سیاسەتە لێك جیاوازانەی كە ھێزە سیاسییەكانی عیراق و دەرەكی ھەیانە ؟
دەبێت ئەو راستییە بزانێن كە كازمی لە ئەنجامی سەرھەڵدانی خۆپێشاندانەكانی عیراق، ناكوكی نێوان ناومالی شيعە و بە پاڵپشتی سەرەكی ئەمریكا ھاتووەتە سەر دەسەلات. لێرەدا، ھاتنی كازمی بۆ سەر دەسەلات لە روانگەی ھێزە شیعەكانەووە بو سێ بەمەستی سەرەكی بووە، ئەنجامدانی چاكسازی ودژایەكی كردنی گەندەلی، ھەۆلدان بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژارتنی پێشوەختە، گەرانەوەی سەقامگیری و ئاسایشی بۆ ناوچە شیعەكان كە بە ھۆی خوپيشاندانەكانەوە توشی ناسەقامگیری زۆر بوون. بە تایبەت لایەنە شيعەكان پێیان وابوو ھاتنی كازمی دەكرێت ببێتە فاكتەرێك بۆ نەھێلان یان خود خاوكردنەوەی خۆپیشاندانەكان كە مەترسی گەورەیان لە سەر پێگە و دەسەلاتیان درووست كردبوو. ھەروەھا بەشێك لە شعیەكان داوایان لە كازمی كرد بوو كار بكات بۆ دەركردنی ھێزەكانی ئەمریكا لە عیراق. لە لایەكی تریشەوە، مەبەستی ئەمریكا لە پاڵپشتی كردنی كازمی ئەوەیە كە لە رێگەی كازمییەوە بتوانێت سنوورێك بۆ ھەژموون و بالادەستی ئێران دابێنێت.
ئێستا ئەوەی دیارە لە نێوان ئەو ھەموو بەرنامە وئەجندە ناكوكانەدا، كازمی لە بەرنامەكانی ھێزە شيعەكانی نزیك لە ئێران لایداووە و زیاتر كەتووتە ژێر كارێگەری سیاسەتی ئەمریكا. لەم رووەوەشەوە، ئەمریكا بە ھەموو شێوەیەك پاڵپشتی كازمی دەكات بۆ ئەوەی پێگەكەی لە عیراقدا بەھێز بكات. بە شێوەیەك بتوانێت لە ھەڵبژارتنەكانی ھاداتوودا دووبارە سەركەوتن بە دەست بھێنێت. دیار ئەمریكا لە رێگەی كازمییەوە دەیەوێت تارادەیەك عیراقێكی بەھێز درووست بكات و لە ئێران دووربخاتەوە. میلیشیا شیعەكان ھەڵبوەشێنێت یان خود بكاتە بەشێك لە سوپای عیراق. ھەورەھا، سوپای عیراق بەھێزی بكات بە شێوەیەك بتوانێت سیادە و سەروەی عیراق بپارێزێت و رووبەرووی داعش ببیتەووە. ھەروەھا، ھانی عیراق دەدات كە لە سەر ئاستی دەرەكی سیاسەتەكانی بە ئاراستەی راست كردنەوەی ھاوسەنگی بێت لە بەرژەوەندی ئەمریكا و دەولەتانی عەرەبی سوونی. ھەر بویەش، لە كاتی سەرەدانەكەیدا كازمیدا بۆ واشینتون ئەمریكا داوای لێكردووە كە زیاتر لە دەۆلەتە عەرەبەكان نزیك ببێتەوە و لە رووی ھەناردەكردنی وزەوە پشتییان پی ببەستێت.
بەلام ئەمریكاش خۆیی باش دەزانێت كازمی ناتوانێت ئەوھەموو داواكارییە بەتایبەت لەم فەترەی فەرمانرەوایدا پراكتیزە بكات. ھەر بوویەش ئەمریكا دەیەوێت دەرفەتی زیاتر بدات بە كازمی و ھەۆل دەدات لەم گەرەی سەرۆكوەزێراندا پێگەكەی بەھێز بكات، بۆ ئەوەی لە ھەڵبژارتنەكانی داھاتوودا دەنگی باشتر بھێنێت. ئەو كات كار بكات بۆ جێبەجێ كردنی داواكارییە گرنگەكانی ئەمریكا. ئەگەر چی ھیچ گرنتییەك نییە كازمی بتوانێت ئەو دەنگە باشە لە ھەڵبژارتنەكاندا بھێنێت. ئاشكرایە ئێستا كازمی كەسێكی لاوازە و تەنیا بەشێكی ھێزە سەربازییەكانی لەبەردەستە. لەبەرامبەردا، ئێران وگروپە میلیشیاكان ھەژموون و پێگەی گەورە و بەھێزیان ھەیە لە رووی سیاسی، ئابووری و سەربازیییەوە و ھەموو چومكە گرنگەكانی دەسەلات لە عیراق كۆنترۆل كردووە. ئەمە لە كاتێكدایە كە كازمی نە پارتێكی سیاسی ھەیە و نە كوتلەیەكی لە ناو پەلەمانی عیراقدا ھەیە. بۆیە زۆر ھەلەیە چاوەروانی ئەوە بكرێت كە لەم حكومەتەدا، كازمی دەتوانێت كارێكی گەورە بكات تاكو ھەڵبژارتنەكانی داھاتوو. ھەر بۆیەش تاكە كاری كە كازمی مەبەستیەتی بكات ئەوەیە كە خۆی بۆ ھەڵبژارتنەكانی داھاتوو ئامادە بكات و وا پێشان بدات كەسێكی بەھێزە و دەتوانێت ببێتە جێگەی متمانەی شەقامی عرەبی و تەنانەت ئەمریكاش.
كەواتە پرسیار ئەوەیە ئەگەر دەۆلەتێكی وەك ئەمریكا، وێرای ئەو ھەموو ئەمراز و میكانیزمەی كە بۆ گوشار خستنە سەر كازمی و تەنانەت عیراقیش لە بەردەستە، نەتوانێت لەم فەترەی راگۆزەری فەرمانرەوایدا، كازمی ناچار بكات داواكارییەكانی ئەمریكا جێبەجێ بكات. ئەی سەركردەكانی كورد چوون دەتوانن وا لە كازمی بكەن لە حكومەتی ئێستادا ھەموو داواكارییەكانیان پراكتیزە بكات یان چاوەرێ ئەوە لێبكەن كە ھەموو كێشەكانی نێوان ھەرێم و بەغدا چارەسەر دەكات؟ ھەرێم بە كامە ئەمراز و میكانیزمەووە دەتوانێت وا بكات كازمی ھەموو داواكارییەكانی پراكتیزە بكات؟ بە دلنیاییەوە لەم فەترەی فەرمانرەواییدا نابێت چاوەروانییەكانمان لە كازمی زۆر بن چونكە نە پێ دەكرێت و نە ئامادەیە ھەموو داواكارییەكانمان جێبەجێ بكات. ئەوەی كازمی دەتوانێت بكات ھەر ئەوەیە برێك بودجە بۆ ھەرێم بنیرێت بۆ ئەوەی حكۆمەت مووچەی فرەمانبەرانی بدات. لەوانەشە ئەگەر گوشارێكی زۆر لە سەر كازمی ھەبێت رێگە بدات لە ناوچە ناكوكەكان ھێزی ھاوبەش ھەبێت، بەلام دڵنیا نیم بتوانێت ئەمەش بكات. ھەر ئەمەش وایكردووە سەرەرای نەرمی نواندنی كورد، كازمی وەك پێوێست بەدەنگ داخازییەكانی كوردەوە نەھێت.
لێردا، راستییەك ھەیە ئەوەیش ئەوەیە كە دەسەلاتدارانی بەغدا لە جێگەی ئەوەی ھەولی پراكتیزە كردنی بەندەكانی دەستوور بدەن. بە تایبەت ئەوەی پەیوەندی مافە دەستوورییەكانی ھەرێمەوە ھەیە، زۆربەی پرسەكانی بە سیاسی كردووە و وەك كارتێك دژی ھەرێم بەكار دەھێنن. بەغدا دەمێكە راھاتووە لە سەر ئەوەی كە پرسی بودجە و مووچە وەك كارتێكی سیاسی دژی ھەرێم و ھێزە سیاسییەكانی بەكار بھینێت. ئەوەی حكومەتی كازمیش باسی دەكات سەبارەت پەیوەست كردنی مەسەلەی دەروازە سنوورییەكان بەرامبەر بە رەوانە كردنی بەشێكی كەمی بووچەی ھەرێم و مووچەی فەرمانبەران گەمەیەكی سیاسییە لەم گەمەیدا زیاتر لە ئامانجێكی ھەیە. لەلایەك كازمی چاوی لە پوستی سەرۆك وەزیرانە لە ھەڵبژارتنەكانی ئایندەدا. بۆیە ئەو ھەول دەدات بە شێوەیەك سیاسەت بكات كە زیان لە پێگەكەی نەدات چ لەسەر ئاستی عیراق و چ لەسەر ئاستی ھەرێم. بۆیە كازمی نایەوێت بەشە بودجەی ھەرێم بەبێ ئەوەی شتیك وەربگرێت رەوانە بكات.
چونكە ئەوكات لەلایەن نەیارەكانییەوە بەتایبەت ھێزە شیعەكان ڕووبەرووی رخنە دەبێتەووە. بەتایبەت ماوەیەكە كازمی لە سەر ئاستی عیراق دەستی بە جولە كردن كردووە دژی ھێزە میلیشیاكان و ھەروەھا ھێزی رەوانەی دەروازە سنوورییەكان كردووە بۆ رێگری كردن لە گەندەلی و دزینی داھاتی خالە گومركییەكان. بۆیە كازمی ھەم بۆ ئەوەی خۆی لە رخنەی لایەنە ركابەرەكانی رزگار بكات و ھەم بۆ ئەوەی خۆی وەك كەسێكی بەھێز پیشان بدات ئامادە نییە بێ بەرامبەر مووچە رەوانەی ھەرێم بكات. بە ھەمان ئاراستەش، لە میانەی سەرەدانەكەیادا بۆ كوردستان، كازمی سەرەدانی دەروازە سنووریەكانی ھەرێمی كرد لە ئێراھیم خەلیل و باشماخ. دیارە لێرەدا دیسان كازمی كۆمەلیك مەسێجی بۆ ناوخۆی و دەروەی عیراق نارد كە بریتی بوون لەوەی كە عیراق دەۆلەتێكی یەكگرتوو وخودان سیادەیە و بە گۆێرەی دەستوور لە خالە سنوورییەكان، ھەرێم و بەغدا دەسەلاتی ھاوبەشیان لە رووی گۆمركییەوە ھەیە و ئەوەی كازمی لە بەسرا دەكات دەتوانێت لە كوردستانیش بكات. بەھەمان ئاراستەش كازمی مەبەستی بوو مەسیجەك بۆ ناوخۆو و دەرەوەی عیراق ئاراستە بكات ئەویش ئەوەیە كە عیراق یەك پارچەیە لە زاخو تا دەگاتە فاو و یەكێتی خاكی عیراق ھێلی سوورە. خالی سێیەمیش كازمی زۆر مەبەستی بوو كە پێشانی راكابەرەكانی بدات كە ئامادە نییە بۆ مەرامی سیاسی، سازش بۆ ھەرێم بكات و تەنانەت ئەوەی ئەو كردوویەتی ھیچ سەرۆكوەزیرانێكی عیراق لە 2003 نەكردووە.
لە لایەكی تریشەوە، سەرەدانی كازمی بۆ كوردستان، چەندین دووسێی گرنگی لە گەل ھەرێم باس كردووە لەوانە كێشە ناكوكەكانی كانی نێوان ھەرێم و بەغدا، پرسی ھەڵبژارتنەكانی پێشووەختە و ئەگەری پاڵپشتی كورد بۆ كازمی لە گەری دووەمی ھەڵبژارتنەكاندا. لێرەدا، دیارە كازمی لە گەل ئەوەدا نییە پەیوەندییەكانی لە گەل ھەرێم تێك بدات. چونكە پێویستی بە پاڵپشتی كورد ھەیە بۆ بەھێز كردنی پێگەكەی لە بەغدا وتەنانەت بەبێ فاكتەری كورد سەختە دووبارە پوستی سەرۆك وەزیران وەربگرێت. كەواتە كازمی لە دوای پرۆسەی ھەلبژارتنەكان زیاتر پێوێستی بە كورد دەبێت. ھەر ئەمەش وایكردووە كازمی نایەوێت كورد لە خۆی نێگەران بكات. بەلام لە ھەمان كاتیشدا، نایەوێت شتێكی وا بكات ببێتە خالای لاواز كازمی و لەلایەن نەیارەكانییەوە سوودی لێوەربگێرێت. بەتایبەت زۆربەی ھێزە شیعەكانی سەر بە ئێران پرۆپاگەندەی زۆر لە دژی كازمی دەكەن وھەموو ھەولێك دەدەن دووبارە كازمی پوستی سەرۆكوەزێران وەرنەگرێت. بە كورتی، لە دوای ھەڵبژارتنەكان لەوانەیە كازمی ئەگەر دەنگی باشی ھێنا زیاتر ئامدە دەبێت مروونە پێشان بدات سەبارەت چارەسەری بەشێك لە كێشەكانی نێوان ھەرێم بەغدا. بەلام بە دلنیاییەوە ھیچ سەرۆكوەزێرانێك ئامادە نییە و نابێت ھەموو كیشەكانی نێوان ھەرێم و بەغدا بە پی دەستوور چارەسەر بكات لەوانەش بەندی 140.