شۆڕش لە یەك خولەك دا
8/27/2023 10:47:00 AM
هەندرێن شێخ راغب
ئەم وتارە بۆ بەڕێز: مامۆستا شێخ عەلی تاهیر، لە مزگەوتی حاجی بارۆ گەردی
-هەولێر، وتاری هەینی مامۆستای بەڕێز ژمارە( 254 ) بوو كە ماوەكەی یەك خولەك بوو.
كردەی گۆڕانكاری و شۆڕش
لە سەرزەمینی ئێمە قسەو لێ وردبونەوەی زۆری دەوێت، لەم رۆژهەڵاتەی ئێمە بە
كوردستانیشەوە، ریشەی تێگەیشتنێك زاڵە بەسەر زۆربەی هەرە زۆری كۆمەڵگاكان كە هەمیشە
بە كردەی توندوتیژو هێزو جەنگاوەرو شۆڕشی سەرتاسەری نەبێت، ئەوا دەسەڵات یان سیستەم
ناگۆڕدرێت؟ جەورو ستەم و بەكارهێنانی هێز لەلایەن دەسەڵاتەوە ئەم تێگەیشتنەی تەواو
چەسپاندووە لە زهنی تاك بەتاكی ئەم رۆژهەڵاتەی ئێمە بە كوردستانیشەوە!. لەبەرئەوەی
ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات و دیموكراسی و كۆمەڵی مەدەنی نەبووە، یان زۆر لاوازە،ئەمە
وایكردووە یەك پێناسەو یەك ساید ببینین بۆ كردەی شۆڕش و گۆڕانكاری. بەڵام كاتێك لەسەر
چەمكی مەدەنی و شۆڕشی مەدەنی و ئاشتیانە بوەستین و باش دەستی بۆ ببەین، ئەوا دەتوانین
شۆڕشی مەزن بەرپا بكەین، بەبێ ئەوەی نەك یەك مرۆڤ بەڵكو یەك چۆلەكەش خوێنی لێ بێت.
لێرەدا دوو نمونەی جیاواز
لەسەر كردەی گۆڕانكاری و شۆڕش بەراورد دەكەم، دیارە چەندین جۆرو شێوازی دیكە هەن بۆ
شۆڕش و گۆڕانكاری بەڵام ئێمە لەم بابەتە زۆر بڵاو نابین و ئامانجمان شرۆڤەكردنی هەموو
ئەم چەمكانە نیە، تەنها دەمانەوێت لەسەر ئامانجێكی مەدەنی قسە بكەین كە رۆژانی
رابردوو لە كوردستان رووی داو بەداخەوە كەمترین قسەی لەسەر كرا.
نمونەی یەكەم: ئەم مۆدێلەیە
كە غاندی یان گاندی لە هندستان دژی ئینگلیزەكان پەیڕەوی كرد، پیاوێكی لاوازی پێست
وشك بوویەوەی بچكۆلە، بە كراسێكی سپی نیمچە روتەوە بەسەر جەستە لاوازەكەیەوە، بەبێ
چەك و جبەخانەی قورس، بەرامبەر داگیركەرە ئینگلیزەكان شۆڕشێكی مەدەنی بەرپا كردو
دواجار سەركەوت. بەداخەوە لە رۆشنبیری و پەروەردەی سیاسی و خەباتدا ئەم كولتورەی
غاندی لای ئێمە گەشەی نەكردوو لەگەڵ غاندی بووە مێژوو. نمونەیەك نەبووە بۆ دووبارە
كردنەوە، ئەگەر هەوڵی لەم جۆرەش هەبووبێت ئاسان كۆنتڕۆڵ كراوە.
نمونەی دووەم: داستانی
كاوەی ئاسنگەرە. ئێمە هەر لە منداڵیەوە بە ئازایەتی و بەهێزی و چەكوش وەشاندنە بەهێزەكەی
كاوەی ئاسنگەر گۆش كراوین كە چۆن سەری زوحاكی زاڵمی پان كردەوەو شۆڕشی هەڵگیرساندو
سیستەمی گۆڕی. زهنیەتێك دروست بووە كە هەمیشە دەسەڵات وێنەی بەهێزو ستەم و دەسەڵاتێكی
سەركوتكاری هەیە، مادام دەسەڵاتە كەواتە ناسك نیەو خاوەن هونەرو جوانی نیەو بەس دەزانێت
بكوژێت و ببڕێت و ببات. پەروەردەی سیاسی و تێكۆشانی ئێمە ریشەكەی لەسەر چەكوشەكەی
كاوەی ئاسنگەر دروست بووە. ئێمە بۆ كردەی گۆڕانكاری و شۆڕش بەردەوام وێنای كەسێكی
بەهێزو خاوەن نفوزو خاوەن خێڵ و هەزاران جەنگاوەر دەكەین، كە دێت و میللەت لەدەست
دەسەڵاتی زاڵم رزگار دەكات. دڕندەیی داگیركەرانی كوردستان بەرامبەر مافەكانی گەلی
كورد وایكردووە وێنەی كاوەی ئاسنگەر لە بیروبۆچون و رۆشنبیری و ئەدەبیاتی ئێمەدا تەواو
تۆخ بێتەوە. شیعرو شانامەی ئێمە ئەوەیە هەڵمەت بەرین و دوژمن بكوژین و لەناوی بەرین.
لەراستیدا ئەم وێناكردنە
لەسەردەمی ئێستا بە قوڵی گۆڕاوە، بەهۆی ئامرازەكانی سۆسیال میدیاو راگەیاندن و
كرانەوەی دنیا بەسەریەكدا، وایكردووە ئاسان رای گشتی دروست بێت . بۆ نمونە ئێستا سۆسیال
میدیا دەتوانێت لەسەر بابەتێك رای گشتی دروست بكات و حكومەت ناچار بكات بڕیار بدات
یان گۆڕانكاری لە بڕیارەكەی بكات؟ ئەی ئەمە شۆڕش نیە؟ ئەی شۆڕش مانای گۆڕانكاری نیە؟
كاتێك هەڵمەتێكی سۆسیال میدیا دەست پێ دەكەیت لەسەر بابەتێك، حكومەت ناچار دەكەیت
پاشگەز بێتەوە، ئەمە شۆڕشە بۆ خۆی. ئێمە لە هەرێمی كوردستان بەهۆی قۆرغكاری حیزبە
سیاسیەكان لەسەر چەمكی كۆمەڵی مەدەنی، بێبەش بووینە لە گەشەی خەباتی مەدەنی و یاخی
بوونی مەدەنی. ئاراستەكاری ئەم خەباتە حیزبە سیاسیەكان بوونە، بۆیە وەك خۆی خەباتی
مەدەنی ناناسین.
ئەگینا كردەی مەدەنی ئەمڕۆ لە خەباتی چەكداری و بەرپاكردنی توندوتیژی
زۆر گرنگترە بۆ گۆڕانكاری لە هەناوی دەوڵەت یان كۆمەڵگا، هەرچەندە توندوتیژیەكانی
بەهاری عەرەبی و روداوەكانی ناو دەوڵەتانی عەرەبی، پاشەكشەی كرد بە چەمكی گۆڕانكاری
ئاشتیانەی مەدەنی و جارێكی دیكە هێز بووە سەنتەری گۆڕانكاری و مانەوە. بەڵام هۆكارە
هەرە بنەڕەتیەكەی ئەوەیە لە بیركردنەوەو دامەزراوەی ئەم ناوچەیە خەباتی مەدەنی
كولتورێكی دەوڵەمەندو چەسپاوی نیە بۆیە ئاسان دەتوانرێت هێز جێگای بگرێتەوە.
لەسەر خەباتی مەدەنی بانمونەیەك بهێنینەوە: لەوڵاتی ئەرجەنتین نرخی
هێلكە كەمێك بەرزبوویەوە. هەموو گەلی ئەرجەنتین مانی گرت لە كڕین و خواردنی هێلكە.
نە خوێن رژا، نە پەلاماری هیچ حیزب و بیناو بازاڕو شەقام و كەسێك درا، خەڵك لە
ماركێت و بازاڕەكان هێلكەی نەدەكڕی. وای لێهات حكومەت ناچار بوو بیهێنێتەوە سەر
نرخەكەی پێشووی. خەڵك گوتیان هێشتا نایكڕین هەتا ئەم وەجبەیە لە هێلكە كە گران
كرابوو بۆگەن نەكات. دواتر كەناڵی راگەیاندن لەناو خەڵك لەم بارەیەوە دیمانەی لەگەڵ
هاوڵاتیان ئەنجام دەدا، دەی پرسی هێلكە ئەوەی ئەهێنا ئێوە لە هەموو وڵات بایكۆتی كڕینی
بكەن؟ هاوڵاتیان دەیانگوت: بابەتەكە هێلكە نیە، بەڵكو ئەگەر دەنگمان نەكردبوایە،
حكومەت بەنزین، كارەبا، ئاو، خزمەتگوزاری تەندروستی و پەروەردەو شتەكانی دیكەی هەمووی
گران دەكردو باجی زۆری زیاد دەكرد، بۆیە لە نرخی هێلكەوە رێگامان لێگرت. تۆ سەیر
بكە نە چەك بەكارهات، نە خوێن رژا، نە دژایەتی هیچ سەرۆك و حكومەت و وەزیرێك كرا،
نە هیچ باڵاخانەیەك سوتا، بە جوانی پەیامەكەیان گەیاند. ئێمە بۆ هەر قەیرانێك ئەگەر
لە تەواوی كوردستان شێوازی خەباتی مەدەنی تاقی بكەینەوە بێگومان ئەنجامی دەبێت، بۆ
نمونە نرخی بەنزین گران دەبێت، هەموو هەرێمی كوردستان بەشی هەرە زۆری بۆ ماوەی یەك
هەفتە ئۆتۆمبێلەكەی لەماڵەوە رابگرێت و دەوام و كار نەكات، وەك كەرەنتین، بەبێ ئەوەی
جنێو بە هیچ كەس و لایەن و دەسەڵاتێك بدات، بەبێ ئەوەی پەلاماری هیچ باڵاخانەیەك
بدات، یان حیزب و بارەگاو لایەنێك، ئەوا بەنزینخانەكان و دەزگاكان ناچارن نرخەكەی
جێگیر بكەن و هەرزانی بكەن. بۆ دەیان قەیران و خزمەتگوزاری راستە، بۆ نمونە نرخی یەك
كیلۆی گۆشت ئێستا لە كوردستان بەرزبۆتەوەو زۆرە. ئەگەر بۆ ماوەی یەك مانگ كەس گۆشت نەكڕێت، دڵنیابن نرخەكەی دادەبەزێت،
بە مانگێك نەخواردنی گۆشت كەس لەبرسان نامرێت؟. بۆیە خەباتی مەدەنی زۆر گرنگە گەشەی
پێبدەین و گۆڕانكاری گەورەی پێ دەكەین بەبێ ئەوەی هانا بۆ توندوتیژی و چەك و خوێن
بەرین. نمونەی زیندووی ئەم بابەتە لەم رۆژانە لە كوردستان روویدا، لە مزگەوتێكی هەولێر
مامۆستایەكی ئاینی بۆ ماوەی یەك خولەك وتاری هەینی پێشكەش كرد. پەیامەكە گەیشت، ملیۆن
كەس بینی لەكەناڵەكانی راگەیاندن و سۆسیال میدیا، دەسەڵاتدارانی كارەباش بینیان. ئەمە
شۆڕش بوو. كە دەبوو زۆرترین كاردانەوەو قسەی لەسەر كرابوایە. خودی ئەم وتارەم لەسەر
هەڵوێستی ئەم مامۆستایە ئاینییە نوسی. گرنگە ئەم كولتورە لە خەباتی مەدەنی بكەینە
نەریتی خەبات و بەردەوامی كارەكانمان، بەمجۆرە دەتوانین سندوقەكانی دەنگدانیش بكەینە
سەنگەری گۆڕانكاری و رووبەڕبوونەوەی ستەمكاری وناعەدالەتی. ئەم مامۆستایە ئاینیە لەماوەی
یەك خولەك پەیامەكەی گەیاند، ئەگەر هەزار كەس بۆ بەردەم وەزارەتی كارەبا خۆپیشاندانیان
كردبوایە، هەر ئەوەندە كاریگەری دەبوو، دیارە لە بەهاو گرنگی خۆپیشاندان كەم ناكەمەوە،
بەڵكو باس لە شێوازی خەباتی مەدەنی دەكەم، بۆ نمونە ئەگەر ئەم مامۆستا ئاینییە بۆ
ماوەی یەك كاتژمێر لە وتاری هەینی باسی كەمی كارەباو شكستی كەرتی كارەبای كردبوایە،
نەدەبووە بابەت و رای گشتی. بەڵام لەبەرئەوەی تەنها لەیەك خولەك وتارەكەی كۆتایی پێ
هێناو تەنها گوتی: لەبەرئەوەی سی ساڵە حكومەت شكستی هێناوە لە چارەسەری كەرتی كارەبا،
ئەوا بمبورن لەكاردانەوەی ئەمە وتارەكەم پێشكەش ناكەم. ئەم یەك خولەكە بووە رۆژەڤ
و گەیشتە پانتایی رای گشتی. كەواتە گرنگە هۆشیاربین بە شێوازەكانی خەباتی مەدەنی بەتایبەت
كە ئێستا سۆسیال میدیاو راگەیاندن ئامادەیی گەورەو بەهێزیان هەیە.