کۆرۆنا لەنێوان فاکت و فەنتازیادا
4/9/2020 9:29:00 PM
نەوزاد جەمال
نەپزیشک و نەبایۆلۆجیستم تارەهەندی زانستیی نەخۆشیەکە باسبکەم. ئەگەرچی تائێستە زاناو پسپۆرێ تایبەت بە کۆرۆنا نییە. شارازەیانی نەخۆشیە درمەکان-پەتاناسی(ئێپدیمیلۆجی) تەنها باسی چۆنیەتی بڵاوبوونەوەو خۆپارێزیی، نەک چارەسەرو پێکوتە یان هۆکاری بنەڕەتی سەرهەڵدان بکەن. لەکاتێکدا ڤایرۆسەکە دەکرێت بە'ڤایرۆسی زیرەک' ناوببرێ. چونکە، چەندان قۆناخ و فۆرمی گۆڕیوەو هەردەم لەگەشەبەخۆداندایە.
هەر بۆیە لەسەرەتاوە دوودڵبووم لەبارەیەوە بنووسم. لەکاتێکدا تۆڕەکان و میدیاکان بەراستوچەپ قەوانێکیان دووبارەیان خستۆتەسەر کە دەنگی زاناو نەزان، شارەزاو فاڵچی تێکەڵبووە. ئەوەندە شتی ناماقوڵ دەوروژێنرێت کە مرۆڤ بە کۆرۆناکە تەواو دڵخۆش بێت!
شاراوەنییە، تەنگانەو نەهامەتی و کارەساتەکان ژیان هێندە تەنکدەکەنەوە کە بەجۆرێ مرۆڤ تەنها بیر لەرێگەکانی خۆرزگارکردن و خۆهێشتنەوە بەزیندوبوویی بکاتەوە. توانای ژیری بخاتە خزمەت هێزی هەستەخۆڕسکەکانی وەک ترس لەمەرگ و تیاچوونەوە. ئیدی، جەنگان لەپێناو مانەوەدا، رەوایەتی بەهەموو جۆرەقسەکردن و دەربڕینێک دەدات. بەڵام بەشێکی دەربڕینەکان پڕن لەخورافەی ئایینی و سیاسی و میدیایی.
وەنەبێ، یەکەمجاریش بێت مرۆڤایەتی تووشی دەردێکی کوشندەدابێتەوە. بەڵام، مرۆڤ واهەستدەکات تێکڕای جیهان و گۆی زەوی هاتۆتەوەیەک و شوێنێک لەویتر سەلامترنییە تاوەکو بۆی هەڵبێت. کۆرۆنا یەک بەیەکمانی، رووبەڕوو لەگەڵ مەرگدا داناوە. لەولاشەوە، دۆخی تۆقاندن لەگوتاری دەوڵەت و سەرکردەکاندا رەنگدەداتەوەو بانگەشەی جەنگ لەبەرامبەر پەتایەکی جیهانگیرو کوشندەدا دەکات. دوژمنەنادیارەکە، پاساوی باشە کە باری نائاسایی رابگەینرێت. رەوشی هاونێشتمانیان خستەنێو ریتۆریکی جەنگی مان و نەمانەوە. کەرەنتینە لەمیکانیزمی خۆپارێزییەوە، دەبێتە ئامرازێکی کارا بۆ دوورخستنەوەی تاکەکان لەیەکترو دواجار کۆنترۆڵکردنیان. ئەگەر بەزمانی 'هانا ئارێندت' بدوێین، دەسەڵاتی گشتگیر-تۆتالیتێر- بەو دابڕین و تاکتاکردنەی مرۆڤەکان، پایەکانی پتر قایمدەکات. بۆیە دەبێت بپرسین: لەپشت ئەم هەڵاو ترسسازیەی دۆخی ناکاودا چیدەگوزەرێ؟
کاتێک کۆرۆنا سیستمی ئابوری و رژێمەکان بەچۆکادێنێت، بێبازاری، بێکاری گەورەش دەخاتەوە. چەندان کۆمپانیا دەوڵەمەندترو هەزارانیتر مایەپووچ دەکات. هەرێمی کوردستانیش کە ژێرخانی ئابوری ناجێگیرو پتەونییە دەخاتەبەر هەڕەشەیەکی بوونەکییەوە. ئەمە ئەو رەهەندەیە کە لەمیدیاکاندا وونە. بەبڵاوکردنەوەی ترسودڵەوڕاوکێ هەرچی خۆراکی کۆن و ماوەبەسەرچوو لەگەنجینەکاندا هەفتەی یەکەم سەرفبوون. هەروەها، کۆرۆنا بەتەنگی داپۆشینی کێشە بنەڕەتیەکانی وەک ئێران و چەندان رژێمیترەوە چوو. وەکچۆن حکومەتی هەرێمیش، بەهانەی لەدواخستنی مووچەدا دەستکەوت. بەڵام، قەیرانەکان بۆ دەوڵەتەلاوازەکانی وەک ئێراق کارەساتبارتردەبن.
سەرەڕای ئەمانە، بەلامەوە گرنگە چۆن خەڵکی لێکدانەوەو بیر لەنەخۆشی و هۆکاری سەرهەڵدانی دەکاتەوە. پەرچەکردارو رەفتارەکانی چیلێدێت؟ نازانم ئاخۆ کۆرۆنا بەرهەمی گێلایەتی مرۆڤە یان نا، وەلێ گێلایەتی مەترسیدارترە لەکۆرۆنا، وەکچۆن تۆقان لەڤایرۆسەکە لەنەخۆشیەکە مەترسیدارترە. لەسەروەختی تەشەنەکردنی کۆرۆنادا، گەوجی مرۆڤایەتی بووە ئاوێنەیەکی دەرخەری راستیەکان.
گەوجێتی لەدەستنیشانکردنی هۆکاری سەرهەڵدان و تەشەنەسەندن و چارەسەردا، ئەوەندە سەیرە مەگەر فیلمی سینەمایی بەرجەستەی بکات. ئاخر چی لەوەگێلترو ناماقوڵترە، باس لە سوودو تەنانەت سوپاسی ڤایرۆسێکی کوشندەو ئازاربەخش بکرێ؟ یان بووترێ بەهۆیەوە خەرجی کەمبۆتەوە، ئاووهەوا کەمتر پیسدەبێ، ڤایرۆسەکە پیرو گەنج دەوڵەمەندو هەژارو دەسەڵاتدار وبێدەسەڵاتیش دەگرێتەوە. یان رێژەی تاوان و رووداوی هاتوچۆ کەمبۆتەوەو یان فێری خۆڕاگری و کاری ماڵ و پەیوەندی خێزانی هتد... ئەفسوس، مرۆڤ چ گێلە کە بەم لێکدانەوانە دڵی خۆی بداتەوە.
جگەلەوەش زانیاری نادروست و پشتڕاستنەکراوە بە فاکت، لەمیدیاکاندا گومان لە دۆخەکە بەهێزتردەکات. ئەوەندە کرۆنا بەوجۆرەی کە مەبەستە نیشاندراوە کەداعشیەکان خۆیانی لێبپارێزن. تیرۆری کرۆنا لەداعش خێراتر سیستمی جیهانی و ئاسایشی تەندروستی پەکخست. بەڵام، لەپشت ئەو هەموو هەواڵ و کاردانەوانەوە، راستی جەنگی ئابوری/سەربازی هەیە. سیستمێکی سەرمایەداری لەدادۆشینی جیهاندا قوربانی بە چارەنووسی مرۆڤایەتیش دەدات، دەرفەت لەم پەتایە بۆ هەڵسانەوە وەردەگرێتەوە.
لەسەر ئاستی خەڵکیش، نەزانی و نەفامی لەدەستنیشانکردنی هۆکارەکاندا، مایەی پرسیارە. کاتێک زانست نەبووە کولتور، باوەڕی خورافی و ئایین وەڵامی نالۆجیکی پرسیارەکان دەدەنەوە. بەهۆی کۆرۆناوە خەڵکانێ کۆمەڵەباوەڕێکیان لەباوڵەکانی مێژوو دەرهێنایەوە بەووتنی 'تۆڵەی خودایە لە لاساری مرۆڤ'! یان هەندێک تێوری پلانگێڕی سەدەکانی ناوەراستیان تازەکردوەوە، جارێک ئیسرائیل و جارێ ئەمریکا تاوانبارکرا، دواتر چین. بڵاوکردنەوەی دەنگۆی رشتنی گازی سارین یان بڵاوبوونەوەی ڤایرۆس لەڕێی شەپۆلی(5G)و هتد...
لەم ساتانەدا، دەردەکەوت مرۆڤ ئەوەندەی وێڵی خورافەو گێڕانەوەی ناواقیعییە، هێندە باکی بەزانست نییە. هۆکارەکەش بەڕای 'سپینۆزا'ی فەیلەسوف "چەندە مرۆڤ کەمتر دەربارەی سروشت بزانێت، هێندە پتر بەئاسانی شوێن زۆرترین بیرۆکەی خەیاڵباوەکان دەکەوێت".
لەم زۆنگاوو لێڵاییەدا، خەسڵەتێکی تری سەردەمی پاش-راستی دەردەکەوێت. سەرەڕای ئامرازە زۆرەکانی راگەیاندن و زانیاریی، جەهلێکی نوێ لەبەرگی ترسدا برەوی پێدەدرێت. ئەوە لەخزمەتی هەندێک کۆمپانیاو رێکخراوی زەبەلاحی دەرمان و پزیشکی قازانجویستدایە. جەنگی ڤاکسین کەوتەرسەڕێ و چین هەڕەشەی کۆرۆنا لەسەر ئابوریەکەی بەدۆزینەوەی پێکوتەو دەرمان بۆ سەرکەوتنی ئابوری دەگۆڕێت. لەبەرامبەردا فەرەنساو ئەمریکاو ئەڵمانیاو دەوڵەتانیتر رکابەری سەرسەختن. رێکخراوی تەندروستی جیهانی لەسێبەری کۆمپانیاکان و دەسەڵاتە گەورەکاندا سپۆنسەری جەنگێکی پڕوپاگەندەو زانیاری نادروست دەدەن. جگەلە جەنگی پڕوپاگەندە لە 'سایبەر'(ئینتەرنێت)دا بەتایبەت ئەو دەوڵەتانەی لەهەوڵی لێدانی یەکترن، ئەم دۆخە باشترین دەرفەتە بۆ بڵاوکردنەوەی چەواشەکاری.
هەموو ئەمانەو زۆر راستیتریش لە ڤایرۆسەکە بێزارکەرترو وەڕسکەرترن. لەئاسۆدا وەڵامەکان ناڕوون و ئەنجامەکان نادیارو بڕیارەکانیش دژیەکن. وەک 'واڵتەر بنیامین' دەڵێ: "ئێمە بێزارین، کاتێ کە نازانین چاوەروانی چیدەکەین".