كاریگەری كەوتنی ئەفغانستان لەسەر عێراق و كوردستان
8/24/2021 7:36:00 PM
ئەحمەد هەورامی
دوای هێرشەكانی قاعیدە بۆٔسەر یٔەمریكا لە (11) سێپتەمبەری 2001دا گؤڕانكاری سیاسی گەورەی بەدوای خؤیدا هێنا، لەوانە كؤتای هێنان بە دەسەڵاتی تالیبان لە یٔەفغانستان و كەوتنی بەغدا لە (9ی نیسانی 2003)دا كؤتای هێنان بە دەسەڵاتی بەعسیەكان لە عێراقدا، ڕووخانی دەسەڵاتی تالیبان و بەعسییەكان پاساوی لەناوبردنی تیرؤر و پاراستنی یٔاشتی و یٔارامی و چەسپاندنی گەشەپێدانی دیموكراسی بوون لە ڕؤژهەڵاتی ناوەڕاست.
بەپێچەوانەوە دوای بیست ساڵ تالیبان بەهێزەوە گەڕایەوە كابول، چونكە تالیبان گوزارشت لە واقیعی سیاسی و كؤمەڵایەتی و كەلتوری یٔەفغانستان دەكات. پاشەكشەی هێزەكانی یٔەمریكا بەوەی حكومەتەكەی كابول نەیتوانی گەشە بە دیموكراسی بدات و پەرەسەندنی گەندەڵی گەیشتبووە ڕادەیەك یٔەمریكا هیچ متمانەیەكی بەو دەسەڵات نەمابوو كە زیاتر لە ترەلیؤنێك دؤلاری لەو وڵاتەدا خەرج كردبوو (300) هەزار سەربازی مەشق پێكردبوو، لەگەڵ یٔەوەشدا لەیٔەنجامی درێژە كێشانی شەڕ (38) هەزار مەدەنی كوژران. پاش كەوتنی كابول و گرتنە دەستی حوكم لەلایەن چەكدارەكانی تالیبانەوە شرؤڤەكاران پێیان وایە یٔەم گؤڕانكاریەخێرایە لە یٔەنجامی پلانی یٔەمریكاوە سەری هەڵداوە و هەندێكی تریش لایان وایە یٔەوە لاوازی و گەندەڵی و كامڵ نەبوونی دوای بیست ساڵی حكومەتی یٔەفغانستان بوو كەوای كرد گؤڕانكاریەكە ڕووبدات، هەركامیان بن هیچ لەو ڕاستییە كەم ناكاتەوە كە یٔەمریكا پاڵپشت و یٔاگاداری گؤڕانكاریەكە و یٔاسانكاری پڕؤسەكەش بووە.
یٔەوەی یٔەمریكا دەیەوێ لە دەسەڵاتی تالیبان ڕێگرتنە لە چالاكیەكانی داعش و قاعیدە، لەگەڵ شێوەی پەیوەندی بە وڵاتانی دراوسێیەوە. یٔەمریكا پرەنسیبی بەرژەوەندی هەیە، یٔەوەی گرنگە یٔەوەیە، یٔایا ڕووداوەكانی یٔەفغانستان نەخشەی ناوچەكە دادەڕێژرێتەوە؟ یان یٔاڵؤزی شەڕی ناوخؤ بە فؤرمێكی تر خؤی نوێ دەكاتەوە؟
یٔەگەر یٔەمریكا لە عێراق كشایەوە یٔەوەی لە یٔەفغانستان ڕوویدا لە عێراق دووبارە دەبێتەوە؟ نەخێر چونكە لە عێراقدا هێزێكی سەرتاسەری وەك تالیبان نیە كە بتوانێ تەواوی وڵات كؤنتڕؤڵ بكات، بەڵام یٔەگەری هەڵوەشانەوەی عێراق نزیكە. چونكە یٔەوەی یەكێتی خاكی عێراقی پاراستووە لە ساڵی (2003)وە تا یٔێستا یٔەمریكا و یٔێرانن، بەبێ هاوبەشی تاران و واشنتؤن هیچ هێزێك نیە عێراق لە هەڵوەشاندنەوە بپارێزێت. یٔەوەی یٔێستا لە عێراق بەدی دەكرێت خؤشەویستی عێراقیەكان بؤ عێراق نیە كە یەكپارچەیی وڵاتەكەی پاراستووە، بەڵكوهێزە یٔەقلیمی (یٔێران و توركیا) و زلهێزەكان (یٔەمریكا و بەریتانیا)یە عێراقیان بە یەكگرتووی هێشتؤتەوە.
یٔەوەی هەرێمی كوردستانی لە ساڵی (1992) وە تا یٔێستا هێشتووەتەوە هیچ پەیوەندیەكی بە یٔابووریەكی بەهێز و كێڵگەیەكی سیاسی بەهێز و سوپایەكی بەهێزەوە نیە كە هیچی لەمانەی نیە، یٔەوەی هەرێمی كوردستانی هێشتووەتەوە خواستی سیستمی جیهانی و بەشێك لە دەوڵەتانی سیستمی هەرێمایەتیە. یٔایا یٔەم گەرەنتنە بەسە بؤ مانەوەی لەسەر یٔاستی دوور مەودا؟ بێگومان نەخێرا، باشترین بەڵگە یٔەفغانستانە. ڕاستە هیچ یٔاماژەیەك نیە بؤ دەستبەرداربوونی دەوڵەتانی سیستمی جیهانی لە هەرێمی كوردستاندا، بەڵام یٔەوەش دوور نیە لە دؤخێكی تردا گؤڕانكاری بەسەردا بێت.
یٔەوەی هەرێمی كوردستانی هێشتووەتەوە وەك قەوارەیەك، هیچ فاكتەر و هێزێكی ناوخؤیی نیە، بەڵكو كؤمەڵێك هاوكێشەی سیاسی و یٔەقلیمی و نێودەوڵەتیە، چونكە دەسەڵاتی شكستخواردووی هەرێم نە خاوەنی هێزێكی دامەزراوەی نیشتمانی یە و نە یٔابووریەك و نە سیاسەتێكی دوور بینانە پەیڕەو دەكات پاشەكشەی یٔەمریكا لە عێراق و هەرێم خەونێكە یٔەنقەرە و تاران بؤ دەرفەتێكی وا دەگەڕێن. لەم كێبڕكی و ململانێیە سیاسی یٔاڵؤزەی ناوچەكە بەتایبەتی عێراق هێشتا هەژموونی هەیمە نەی یٔێران و توركیا بەردەوامە، دواجاریش دوور نیە یٔێران و توركیا هەردووكیان لەسەر دابەش كردنی ناوچەكە لەسەر نفوز و هەژموونی خؤیان ڕێك نەكەون.
لەیٔەگەرێكی وادا یٔەوەی دەبێتە هەڕەشە لەسەر كوردستان یٔەوە هێزێكی ناوخؤی وەك تالیبان نیە، بەڵكو حەشدی شیعی و یٔێران و توركیان بؤیە كوردستان پێویستە وانەیەك لە یٔەفغانستان وەرگرن، دەسەڵاتدارانی هەرێم نابێ لەو باوەڕەدابن كە یٔەزموونی تالیبان لەهەرێم دووبارە نابێتەوە، دەبێ یٔەو ڕاستییە بزانن كە هێزی دەرەكی هەیە دەكرێت ببێتە هەڕەشە لەسەر هەرێم بؤ یٔەمەش یەكڕیزی گەلی كوردستان و هێزەكانی یٔەركێكی خێرایە تاكات بەسەریدا تێنەپەڕیوە. وانە لە كارەساتەكانی ناوخؤ و شكستی كابول وەرنەگرن زوو یان درەنگ كوردستان لەدەست دەدەن.
كشانەوەی یٔەمریكا قەیرانی زؤر خێرا بەدوای خؤیدا دەهێنێت كە وێرانی و فەوزا و شەڕ زووتر دەبێت، یٔەگەر كؤتایی بە داڕشتنەوەی نەخشەیەكی نوێ بێ بؤ ناوچەكە، ڕەنگە كوردیش شوێنی تیا بگرێت و یٔەمجارە دەستكەوتی هەبێت.