عێراق و هەرێمی كوردستان لەنێوان بەرداشی توركیا و ئێران دا
5/7/2022 1:41:00 PM
ئەحمەد هەورامی
توركیا و ئێران دوو وڵاتی دراوسێی عێراقن، بە بیانوی
بوونی نەیارانیان لە خاكی هەرێمی كوردستاندا خاكەكەی دەبەزێنن و سەروەری خاكی عێراقیش
پێشێل دەكەن بەشێوەیەك ئەو دوو وڵاتە زۆرترین بوونی سەربازیان لە عێراقدا هەیە، لەماوەی
كەمتر لە چوارساڵدا چەندین جار هەرێمی كوردستانیان مووشەك باران كردووە، بە بیانووی
بوونی نەیاران و بنكەی هەواڵگری ئیسرائیلەوە. ئەم دوو وڵاتە بەهۆی كردەوە سەربازیەكانیان
عێراقیان گیرۆدە كردووە لەڕووی سیاسی و سەربازییەكانیان، ئەمەش بە بارمتە گرتنی عێراق
ناو دەهێنرێت لە لایەن توركیا و ئێرانەوە. بەگشتی توركیا بەپەنجە و ئێران بە حەشد
بە موشەكبارانی لەو ماوەی ڕابردوودا زۆرترین كێشەیان بۆ عێراق و هەرێم دروست
كردووە.
ڕۆژنامەیەكی ئەڵمانی
(تاكس ئێشپیگل) ئاشكرای دەكات توركیا بە ئۆپراسیۆنی سەربازی و ئێران بە چەكدارە شیعەكانی
موشەكبارانی هەرێمی كوردستان و عێراقیان بە ئاڕاستە گرتووە. ڕۆژنامەكە بڵاوی كردوەتەوە
عێراق بووەتە دیل و بارمتەی دەستی توركیا و ئێران، چونكە ئەو دوو وڵاتە زۆرترین هێزی
چەكدار و بنكەی سەربازیان هەیە لە خاكی ئەو وڵاتە و دراوسێ یان.
توركیا لە (17ی
نیسانی 2022)دا ئۆپراسیۆنێكی بەرفراوانی لە خاكی هەرێمی كوردستاندا دەستپێكردووە.
توركیا بەهەموو جۆرە چەك و فڕۆكەی جەنگی دەستی بە ئۆپراسیۆنێكی بەرفراوان كردووە بە
بیانووی بوونی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان و فڕۆكەی
جەنگی و تۆپ هێرشی كردووەتە سەر ئەو ناوچانە، لەكاتێكدا دەیان بنكە و بارەگای خۆی
لە هەرێمی كوردستان جێگیر كردووە.
ڕۆژنامەكە ئاماژەی
بەوە كردووە توركیا (40) ساڵە دژی پەكەكە شەڕ دەكات و تەنانەت نەیتوانیووە ئەم هێزە
لاواز بكات، بۆیە ئەوەی زیانمەندی سەرەكی ئۆپراسیۆنەكەیە هەرێمی كوردستان و وڵاتی
عێراقە.
لە ڕاپۆرتی ڕۆژنامەكەدا
هاتووە، هاوكات بوونی ئێرانیش لە خاكی عێراق حاشا هەڵنەگرە. ئەو وڵاتە زیاتر لە
توركیا زۆرترین كاریگەری سیاسی و سەربازی لە عێراق و هەرێمدا هەیە، بەتایبەت لە هەركاتێكدا
بیەوێت بە بیانووی بوونی چەكدارانی نەیار و هەواڵگری ئیسرائیلی لەهەرێمی
كوردستاندا دەست بە مووشەك باران دەكات.
دوای شكستی گروپە
شیعەكانی نزیكی ئێران لە هەڵبژاردنەكانی عێراقدا، هەڵوێستەكانی زیاتر توند بوونەوە
بەتایبەت كە زۆربەی هێزە شیعەكان و چەكدارانی حەشدی شەعبی لەژێر كاریگەری ئەو وڵاتەدا
جموجۆڵی سیاسی و سەربازی دەكەن.
توركیا لەماوەی
سێ ساڵدا زیاتر لە دە ئۆپراسیۆنی سەربازی لە خاكی هەرێمی كوردستاندا ئەنجامداوە و
تەواویان بەناوی (چنگ) دەستپێدەكەن، لەو ئۆپراسیۆنانەشدا بە قووڵایی (50)كم خاكی هەرێمی
كوردستانی داگیر كردووە و بنكە و بارەگای لەو شوێنانە داناوە و جێگیر بوون. ئەوە تێبینی
كراوە لەسەرجەم ئەو ئۆپراسیۆنانەدا سوپای توركیا لەهەر ناوچەیەك جێگیر بووبێت ناوچەكەی
چۆڵ نەكردووە، ئەوەش وەك داگیركاری ئەژمار كراوە.
سەرقاڵ بوونی عێراق
بەكێشە ناوخۆییەكان و بێ توانایی هەرێمی كوردستان بۆ پاراستنی ناوچەكەی، توركیا ئەوەی
قۆستۆتەوە بۆ فراوان كردنی دەسەڵاتی لەو بازنەیەدا. بابەتەكە لە پەلاماری پەكەكە تێپەڕی
كردووە، لێدانی گوندە مەسیحیە نشینەكان و گوندی كوردییەكان و چوونە ناوەوە بۆ شەنگال،
زیاتر لە (30) بنكەی سەربازی لە كوردستان هەیە.لێپرسراوی ڕاگەیاندنی مەڵبەندی موسڵی
یەكێتی نیشتمانی/ ڕایگەیاند توركیا دەستی بە ڕەوانە كردنی هێزێكی سەربازی گەورە
كردووە بەرەو بنكە سەربازییەكانی لە هەرێمی كوردستاندا، ئامێر و كادریری ئەندازیاری
ڕەوانەی هەردوو پارێزگای هەولێر و دهۆك كردووە، بەنیازی بوونیادنانی بنكەی سەربازی
نوێ لەهەردوو پارێزگاكەدا، كە بنكەی سەربازی هەمیشەی دەبن، ئەمەش بەمەبەست لێی زیاد
كردنی هەژموون و دەسەڵاتی ئەنكەرەیە لەناوچەكەدا.
ئۆپراسیۆنەكانی
پەنجە یا چنگ ئەو ناوەیە كە هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستان پێی ئاشنان لەهەر كاتێكدا
ئەنجام بدرێن، ئەو چنگ و پەنجانە بە جەستەی نیشتمانەكەیانەوە دیارە. سوپای توركیا
ئەو سوپایەیە كە بەردەوام بە پەنجە و چنگەكانی جەستەی هەرێمی كوردستان و خاكەكەی دەڕوشێنێت
و لە هەوڵی بریندار كردنی جەستەی ماندووی كوردستانە.
مێژووی دەوڵەتی
توركیا لە دامەزراندنییەوە تا ئێستا لە ئەتا توركەوە بۆ ئوردوغان مێژووی خوێن و
شمشێرە، مێژووی هێرش و پەلامارە بۆسەر ئازادی و بوونی كورد وەك نەتەوەیەك.
ئوردوغان باس لەوە دەكات لەساڵی 2023دا دوای تێپەڕبوونی سەد ساڵ بەسەر پەیمانی
لوزانی ساڵی 1923دا ئەوكاتە توركیا مافی گەڕانەوەی خاكە دزراوەكەی هەیە و مەبەستی
ولایەتی موسلە كە كوردستان دەگرێتەوە، بەمەش سەرلەنوێ كوردستان دابەش دەكرێتەوە ئەم
هێرشانەی توركیا لەپڕۆسەی سەرلەنوێ دابەش كردنەوەی كوردستانە كە زۆر لە دابەش
كردنەكەی دوای جەنگی یەكەمی جیهانی مەترسیدارترە، لەبەرئەوەی ئەمجارەیان جگە لەوەی
خاكی كوردستان لە خاچ دەدەنەوە ناوچەكەش لەسەربنەمای دیموگرافیش دادەڕژێنەوە. گەشتە
بەردەوامەكانی بەرپرسە باڵاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ هەولێر و بەغدا بەڵگەی ئەوەیە
ئێران ئەو هێزانە و لایەنگرانی شیعەی سەر بەو وڵاتە لە عێراقدا ئاڕاستە دەكات. بەتایبەت
دوای هەڵبژاردنەكانی مانگی 10ی ساڵی ڕابردوو، دوای شكستی ئەو هێز و لایەنە سیاسیانەی
سەر بە ئێرانن لە هەڵبژاردنەكاندا. تا ئێستاش فشارەكانی ئەو وڵاتە بەردەوامە و زیاتری
كردووە، ئەمەش وای كردووە هاوپەیمانی براوەی هەڵبژاردنەكە لەو وڵاتەدا نەتوانێ تا
ئەم كاتەش حكومەت پێكبهێنێت.
مووشەك بارانی هەولێر
كە ئێران بەڕاشكاوانە لەئەستۆی گرت و هێرش بۆسەر بنكە سەربازیەكان و باڵوێزخانەی ئەمریكا
لە عێراق بەهەوڵی ئێران و لایەنگرانی لەقەڵەم دەدرێت.
هەروەها موشەك
بارانی ناحیەی كورە گوسكی قەزای خەبات كە لەسنووری ناحیەی بەرتەلەی سەربە قەزای حەمدانیە
لە پارێزگای نەینەوا ئاڕاستە كرابوون و یەكێك لە كایتوشاكان بەر كۆگاكانی پاڵاوگەی
كار كەوتبوو لەلایەن لیوایەكی حەشدی شەعبی سەر بە ئێرانەوە ئاڕاستەی سنووری پارێزگای
هەولێر كراون، ئەمەش لەكاتێكدایە كە سوپای توركیا بەهاوكاری پارتی پەلاماری هێزەكانی
پارتی كرێكارانی كوردستان دەدەن.
پێدەچێت هێرشە
موشەكیەكە بۆسەر بنكەی سەربازی توركیا لە زلیكان هەڵكشانی ئاستی گرژیەكان بێت لەلایەن
ئێرانەوە دژ بە توركیا لە عێراقدا.
بەڕای چاودێرانیش
ئەو هەوڵانە ئێران لەپێناو وەرگرتنی پشكی زیاترە لەبواری سیاسی و ئابووری لە عێراقدا
هەست دەكرێت ململانێ كانی نێوان توركیا و ئێران لەم كاتانەدا لە پەرەسەندندا بێت
لەپێناو چەسپاندنی هەژموون و دەسەڵات لەناوچەكەدا.
هێرشە موشەكیەكە
بۆسەر بنكە سەربازییەكەی توركیا پەیامی ئێران بۆ ئەنكەرە بۆئەوەی ئۆپراسیۆنە سەربازیەكانی
بەرەو شەنگال و ناوچەكانی تر فراوان نەكات، پێدەچێت عێراق كەوتبێتە ژێر كاریگەری
فشارەكانی توركیا لەداگیر كردنی ڕاستەوخۆی شەنگال وەك بەكارهێنانی كارتی ئاو و پەڕینەوە
بۆناو قوڵایی هەرێمی كوردستان و داگیر كردنی موسڵ شەنگال بووە. شەنگال بابەتێكی هەرێمی
كاریگەرە لەڕووی دیموگرافییەوە و گرنگیەكی تایبەتی هەیە، بۆیە توركیا و ئێران بەهەر
هۆیەكی جیاوازەوە هەبێت دەیانەوێ شەنگال داگیر بكەن. ئێران لەڕێگەی شەنگالەوە دەتوانێ
دەسەڵاتی خۆی لەناوچەكەدا بسەپێنێت.
ئێران و توركیا
لەسەر پرسە جیاوازەكان ناكۆكی قوڵیان هەیە بەتایبەت لە عێراق و سوریا، بەڵام لەهەر
حاڵەتێكدا ڕوونە عێراق و هەرێمی كوردستان بەشێكی سەرەكی گۆڕەپانی ململانێ یانە.
ئاماژەكانی پشت
ئۆپراسیۆنەكانی توركیا بۆ تێكدانی بەرنامەكانی ئێرانە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەت
عێراق و ئێران وەك ئیمپراتۆریەتێكی مەزهەبی گەورە و كاریگەر خۆی بە هاوشانی توركیا
نازانێت. لەهەمان كاتدا توركیا دەوڵەتی ستراتیژی جەنگی مێژووییە و سێ یەم هێزی ناتۆیە
و لەڕووی تەكنەلۆژیای سەربازییەوە. ئێران دەیەوێت بزانێت توركیا بە فورمی شاراوەی
ئیخوانی سوننە چی دەكات؟
سەردانەكەی سەرۆكی
ئیسرائیل بۆ توركیا چەندین كاردانەوەی جیاوازی لێكەوتەوە لەناویشیاندا میدیاكانی ئێران
بە ئاشكرا هێرشیان كردە سەر دەوڵەتی توركیا و ئوردوغان، هەواڵی سەحەری ئێرانی كە بەچەند
زمانێك هەواڵ و بەرنامە بڵاودەكاتەوە، نووسیویەتی ئوردوغان خەنجەری لەپشت فەلەستینیەكان
داوە.
هەركات ئەگەری ڕێكەوتنی
ئێران و وڵاتانی ڕۆژئاوا لە دۆسیەی ناوەكیدا زیاتر بوو، بە هەمان كات ڕێژەی نیگەرانی
یەكانی سعودیە و توركیا و ئیمارات و بەتایبەتی ئیسرائیل لەبەهێز بوونی پێگەی ئێران
زیاتر دەبێت.
توركیا و ئێران
وەك دوو نەیاری دراوسێ عێراق و هەرێم كە مێژوویەكی دوور و درێژیان لە ململانێدا هەیە
زۆرجار پەنا بۆ ئۆپراسیۆنی سەربازی لەوڵاتانی دراوسێیان دەبەن، ئەوەش وەك ڕوو بەڕوو
بوونەوەی نەیارانیان دەكەنە بیانوو پاساو بۆ هێرش كردنە سەر خاكی وڵاتان، ئەو بابەتەش
ڕەنگدانەوەی لە پەیوەندییەكانی تاران و ئەنكەرەدا هەبووە.