دەمی ڕاپەڕینە دەمی ڕاپەڕین،هەتاكەی بەدیلی و بەبرسی بژین؟
3/23/2022 2:53:00 PM
ئەحمەد هەورامی
ئەمڕۆ
گەلی كورد لە هەرێمی كوردستاندا بە قۆناغێكی ئاڵۆز و هەستیاردا تێدەپەڕێت، لە ئەنجامی
نەبوونی نەخشە ڕێگایەكی ستراتیژی ڕوون بۆ دوا ڕۆژی ئەم هەرێمە، كە دووچاری كێشەی زۆر
بووەتەوە بەهۆی بەردەوامی قەیرانی سیاسی و ئابووری و دارایی و مووچە و بێكاری و
گرانی و نەخۆشی و گرفتی سووتەمەنی و ئاو و كارەبا و نەبوونی خزمەتگوزاری، ئەم وڵاتەی
لێوان لێو كردووە لە هەژاری و ناعەدالەتی و ستەم و بەهەدەردانی سەروەت و سامانی وڵات
بەڕادەیەكپرسیاریخستووەتە سەر سێكتەرەكانی ژیانی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان بەگشتی.
گومان لەوەدا نی یە كایەی سیاسی كوردستان لەماوەی
حوكمڕانی (پارتی و یەكێتی)دا وەك گۆمێكی وەستاو لە قووڵاییەوە بۆگەنی كردووە، لەبنەڕەتا
نەك بووەتە پەتایەكی كوشندە بەڵكو بووەتە تەوقێكی كوشندە هەموو هیوایەكی ژیانی بۆ
تاكەكانی ئەم وڵاتە لەناو بردووە. ئەم پڕۆسەی حوكمڕانیە پڕ گرفت بووە لەنێوان بەكارهێنانی
ناكامڵی چەند ئامڕازێكی دیموكراسیانە وەك هەڵبژاردن و ئازادیەكانی ڕۆژنامەگەری و ڕا دەربڕین
و سەروەری یاسا و زامن نەكردنی ڕۆڵیان بەیاسا كردنی بنەماكانی ناوەندی كارگێڕی و
دارایی و پابەند نەبوون بە شۆڕ كردنەوەی دەسەڵات بۆ خوارەوە و نەمانی متمانە بە
دامەزراوە حوكمییەكان. ئەمەش بووەتە هۆی ئیفلیج كردنی سێكتەرەكانی ئیدارە دانی وڵات
و بژێوی ژیانی توێژەكانی تر لە فەرمانبەران و مامۆستایان و خانەنشینان و كەم ئەندامان
و زیندانیانی سیاسی و كەسو كاری شەهیدان و ئەنفال و توێژەكانی تری كۆمەڵگا و شێواندنی ڕێبازی پڕۆسەی پەروەردە و
زانیاری لەلایەك و چەسپاندنی دەسەڵاتی بیرۆكراتی قۆرخ كردنی دەسەڵات لەلایەن حیزبەوە
و پێشێل كردنی مافەكانی مرۆڤ و دزین و بە قاچاخ بردنی سەروەت و سامانی وڵات و نەبوونی
شەفافیەت لە فرۆشتنی نەوت و داهاتی وڵات و تەشەنە كردنی گەندەڵی لە دامو دەزگاكانی
حكومەتدا.
ئەم دۆخەی ئێستا خوڵقاوە زادەی چەند ڕۆژێك نییە،
بەڵكو كەڵەكە بوونی چەندین ساڵەی درێژەكێشانی ڕەوشی ئابووری و سیاسی و لێكترازان و بێ
متمانەیە، ئەوەی ئەمڕۆ تۆمەتبار بێت دەسەڵاتی حوكمڕانانی ئەم هەرێمەن. هەموو نەهامەتیەكانی
ئەم وڵاتە دەسەڵاتداران لێی بەرپرسیارن.
لە ئەمڕۆدا یەكێك لە كێشە سەرەكیەكانی ئەم وڵاتەی
ئێمە ئەوەیە حوكمڕانان میللەتەكەیان كردووە بە كۆیلە هیچ هەڵوێستێكو پەرچەكردارێكیانلەدژی
چەوسانەوەی خۆیان و بەتاڵان بردنی ماڵ و موڵكی گشتی و سەروەت و سامانی وڵات و برسی
كردنی توێژەكانی كۆمەڵگا نابێت...
دەسەڵاتێك سی ساڵە ئەزموونی حوكمڕانی هەبێت لە
وڵاتێكی دەوڵەمەندا بەرگەی یەك مانگ قەیران نەگرێت، جگە لە شكستی دەسەڵاتداران هیچ
پێناسەیەك هەڵناگرێت.
دەسەڵاتداران؛ كێ بەرپرسە لەم هەموو نەهامەتیەی كە
بەسەر ئەم گەلە ستەم دیدەیەتان هێناوە؟ كوا سیستەمی ئەلكترۆنی و هەژماری بانكی كە وەك
مژدە ڕاتان گەیاند بۆ مووچەخۆران؟
ئەلنگاریەكانی بەردەم پڕۆسەی سیاسی دەسەڵاتداران
لە هەرێمی كوردستاندا زیاتر بوون دۆخی ژیان و بژێوی هاوڵاتیان سەختتربووە، هاوڵاتیان لە نۆرەی
مووچە وەرگرتن و سووتەمەنی گیانیان دەسپێرن و ڕۆژ دەكەنەوە، خراپی ئیدارەدان و
ململانێی كەسی و حیزبی بەرتەسك چاوەڕوانی هەرێمی لە كۆتایی تونێلێكی تاریك هێشتووەتەوە.
دەسەڵاتداران شەرم ناكەن خانەنشینان كە زۆربەی تەمەنیان و توانا و گەنجیەتی خۆیان
كردە قوربانی وڵات، بەڵام لە پیریدا دەبێت لەسەعات (11) ی شەوەوە بەم وەرزی سەرمایە لەبەردەم
بانكەكانی دابەش كردنی مووچەدا سەرە بگرن بۆ مووچەیەكی كەم كە بەشی بژێوی ژیانیان
ناكات و بەهۆی قەرباڵغی بۆ وەرگرتنی مووچە گیان لەدەست بدەن، ئەوەی لەبەردەم بانكی تانجەرۆ ڕوویدا كارەساتێكی
گەورە بوو. حوكمڕانی گەیشتە ئەوەی مووچەی خانەنشینی ببێتە هۆی گیان لەدەست دانی
خانەنشینان لە شەوانەوە لە سەرە گرتن ڕاوەستن گیانیان ببێتە قوربانی ئەمەش گەورەترین
شكست و داڕمانی دام و دەزگای حوكمڕانیە لەهەرێمی كوردستاندا.لەئەنجامدانی
قەلەبالغییەكی زۆر لەبەردەم بانكی تانجەرۆ لەسەرەی وەرگرتنی موچەدا دوو
خانەنشین گیانیان لەدەستدا سیانی تریش بورانەوە ، پێشمەرگەیەكی خانەنشین دوای وەرگرتنی موچەكەی لەبانقی
سۆران گیانیلەدەستدا ، برینداربوونی دووخانەنشینی تر بە كارەساتی ئۆتۆمبێل لەبەردەم
بانكی كشتوكاڵدا. ئەمە زیاتر تیشكی خستە سەر نەهامەتی و ئازاری ئەو توێژە كە لە
دوا ساڵانی تەمەنیاندا لەوپەڕی دەست كورتی و هەژاریدا ژیان بەسەر دەبەن.
هاوڵاتیان توڕەن لە دەسەڵات، خانەنشینێك دەڵێت:-
خوا لەم دەسەڵاتدارانە قبوڵ نەكات خۆیان بە فەردە دۆلار مووچە دەبەنەوە ئێمەش بەسێ
مانگیش بە چكە مووچەمان نەدەنێ! یەكێكی تریش دەڵێت:-ڕەوایە لە تاریك و ڕوونی بەیانییەوە
سەرە بۆ مووچە بگرم و بە دەستی بەتاڵ بڕۆمەوە، پێم دەڵێن بانك پارەی تیا نی یە.
خانەنشینێكی تر كە زیاتر لە (12) كاتژمێر سەرەی گرتبوو دەڵێت:- ئەم حوكمەتە بووەتە
بەڵا بەسەر خەڵكەوە، ئیتر نابێ خەڵكی قبوڵی بكات، قوڕ بەسەر خەیاڵی خاوتان ئەگەر
بەرگەی شەڕی برسی بگرن!
ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی ڕایگەیاند، ئەم
سوكایەتیەی بە خانەنشینان دەكرێ لەسەرە مووچەدا لوتكەی فەشەل و عارە، دەبێ دەسەڵات بوێرانە
لەبری پاساو تاشین بیر لە دەست لەكار كێشانەوە بكاتەوە.
ئەمڕۆ جگە كاربەدەستان هەموو حیزبە سیاسیەكان ڕوو
بەڕووی بەرپرسیاریەتێكی مێژوویی دەبنەوە، ئەگەر هۆشیار نەبن و واقعیانە مامەڵە لەگەڵ
پێشهاتەكان نەكەن بە دڵنیایەوە زیانی زۆر گەورەتر و لێكەوتەكانی مەترسیدارترن لەوانەی
ڕابردوو، بۆیە
پێویستی بەفۆرمێكی بنەڕەتی تەندروستهەیە.
ڕازی بوون بەدەست بەردار بوون لە مافی ئازادی و
ژیانی شایستە بە مرۆڤ لەپێناو مانەوەی لە ژیانێكی كولە مەرگیدا و ژێر دەستەی چەوسانەوەدا،
پرسێكە پێویستی بە توێژینەوە و شرۆڤە كردنێكی ورد و زانستیانە هەیە.
ئەوەی ئێستا لە هەرێمی كوردستاندا دەگوزەرێ لەماوەی
(30) ساڵی حوكمڕانیدا. ئەنجامی حوكمڕانی بنەماڵەیی و حیزبیە لەپێناو مانەوە و
پاراستنی بەرژەوەندیەكانیان، دەستیان گرتووە بەسەر داهاتی وڵات و هێزی چەكداری حیزبیان
بنیات ناوە بۆ پارێزگاری خۆیان و كوردستانیان كردووەتە دەزگای هەواڵگری و موڵگەی سەربازی
وڵاتانی ئەقلیمی و زلهێزەكان.
لە ئەنجامی سیاسەتی ناڕۆشنی حوكمڕانانی هەرێمی
كوردستان خەریكە هەرێم دەبێتە شانۆگەرێكی دیكەی ناكۆكییە نێودەوڵەتیەكان. هەرێمی
كوردستان هیچ دینگەیەكی مانەوەی نەماوە لەڕووی سیاسی و ئابووری و ئیدارەتی ئەمنیەوە
ڕووخاوە، ئەوەی هێشتوویەتیەوە هاوكێشەی سیاسی و ئەقلیمی و نێودەوڵەتیە. لە ئەنجامدا
ئەگەر هەرێم بڕیاری پێكراوبێ، بەرەبەرە ململانێ ناوچەی و نێودەوڵەتیەكان دەیهاڕن.
وێڕای ئەوەی هێرشەكانی ئێران لەسەر هەولێر ناوجەرگەی دەسەڵاتی پارتی گرتووەتەوە، بەڵام
لە ناوەڕۆكدا هێرشەكە بۆ سەرجەم باشوور و حوكمڕانانی دەسەڵاتی هەرێمە. هۆكاری ئەم ڕووداوە
هەستیارانە زیاتر بۆ دۆخی نالەباری سیاسی و حوكمڕانی هەرێمە لوتكەی دەسەڵاتی گەمارۆ
داوە. بەهەر شێوەیەك بێت ئەم ڕووداوە دۆخی ناو ماڵی كوردی زیاتر پەرتەوازە و لەرزۆك كردووە.
لەسەر ئاستی عێراقیش پەرتەوازەی ناو ماڵی كورد
و بەرپرسەكانی دۆخی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانی خراپتر كردووە و پەیوەندیەكانی ناوەند
و هەرێم لەسەر ئاستی پێویستدا نییە. لەسەر ئاستی ناوچەیی زیاد بوونی هەژموونی هێزە
ئەقلیمیەكان بەتایبەتی توركیا و ئێران و سناریۆكانی ئایندەی قەوارەی هەرێمی
كوردستان دیاری دەكات. دیارە حوكمڕانی سی ساڵەی هەرێمی كوردستان ڕەنگدانەوەی دەسەڵاتی
شاخە، هێزە كوردیەكان ئەوەندەی خەریكی پیلان گێڕیو سیاسەتی ڕقو تۆڵەكردنەوە لە یەكتر
و بردنی داهاتی وڵات لەلایەن نوخبەیەكی بازرگانی سیاسی و هێنانی هێزی داگیركەرانی
كوردستان بۆ سەر یەكتری نیشانەی فەشەلی حوكمڕانیانە لە كوردستاندا.
بۆ تێپەڕاندنی ئەم قۆناغە سەختەی هەرێمی
كوردستان بۆ ئامادە كردنی زەمینەیەكی لەبار بۆ چارەسەری كێشەكانی ئەركی ڕاستەقینەی
گشت هێز و لایەن و ڕكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی و كەسانی دڵسۆزە. كە شێوازی دروست
خاڵە هاوبەشەكانی بكەن بە بنەما بۆ ڕێكەوتنێكی هەمەلایەنە لە (بەرەیەكی فراوان یان
هاوپەیمانیەتی یا ئۆپۆزسیونێكی كارا) بۆ پێكەوە تێكۆشان لەپێناو هێنانەوەی ئامانجەكانی
گەلی كوردستان بۆ داڕشتنی نەخشە ڕێگایەكی ڕاست و پێش وەخت بۆ پرسە چارەنوس سازەكان
و بەربەرستەكان فەراهەم بكەن، كە كاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر كۆمەڵانی خەڵكی و ئایندەی
گەلی كوردستان هەیە. لەپێناو دەسەڵاتێك بەڕاستی داكۆكیكەری مافەكانی خەڵكی بێت و
ئامانجی ڕزگار كردنی خەڵكی كوردستان بێت لەم بارودۆخە ئاڵۆزە و دژوارەی كە ئەمڕۆ ڕوو
بەڕووی هەرێمی كوردستان بووتەوە.
پەرەپێدانی خەبات لەنێو كۆمەڵگایەكی تووڕە لە
ناوچەیەكی پڕ گێژاودا كارێكی سەختە، پێویستە بتوانرێ ڕەچاوی ستراتیژێك بكرێت كە
كوردستان لەو گێژاوە ڕزگار بكات. بە داڕشتنی سیاسەتێكی عەقڵانی لە دیدگایەكی تایبەت
لەبارەی چۆنیەتی داڕشتنەوەی مودیلێكی حوكمڕانی بۆ ژیانی ئابووری و سەربازی و مەدەنی
لە هەرێمدا.
نەخشاندنی دوا ڕۆژی سیاسی و كۆمەڵایەتی و
ئابووری و ڕۆشنبیری لەپێناو ڕزگار كردنی كۆمەڵگا لە سیاسەتی نا نیشتمانی. ئەو هێز
و لایەنانەی كوردستانیان بەرەو وێران كردن برد.