كام ڕیفراندۆم ڕیفراندۆمی گەل یان ریفراندۆمی حیزب؟
10/2/2023 1:58:00 PM
ئەحمەد هەورامی
لەبیستەكانی سەدەی پێشوو لەگەمەی دانوسانی سیاسەتی نێودەوڵەتیدا غەدرێكی گەورەو زوڵمێكی لەبەرچاو لەگەلی كوردستان كرا، لەبری ڕێگەدان بەدیاری كردنی چارەنووسی خۆی وەك هەموو گەلانی جیهان، بەبێ هیچ پرسێك بە زۆری زۆرداری باشوری كوردستان لكێنرا بە دەوڵەتی عێراقەوە.
لەوكاتەوە گەلی كوردستان بە هەمووشێوەیەك دەچەوسێنرێتەوە لەنا و دەبرێت و وڵاتەكەی كاول دەكرێت و سیمای تایبەتی دەشوێنرێت.
بەپێی بەندی (21)ی جاڕنامەی گشتی مافی مرۆڤــ و مادەی (55)ی پەیمانی نەتەوەیەكگرتووەكان دەربارەی پێدانی سەربەخۆیی بۆ وڵاتان و گەلانی داگیركراو ، كە هەموو نەتەوەیەك مافی ئەوەی هەیە لەڕێگەی دیموكراسی و هەڵبژاردنی ئازاد و ریفراندۆمەوە چارەنووسی خۆی دیاری بكات.
مێژوی تێكۆشانی گەلی كورد، كەواهیدی سەلمێنەری هەوڵەكانیەتی بۆ ئەنجام گەیاندنی خەباتی ڕەوای لەپێناو هێنانەدی هیواو ئاواتەكانی كە خەونی دروست بوونی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستانە.
دوای ڕووخاندنی ڕژێمی سەدام لە (9/نیسانی/2003) دا دەرفەتێكی لەبارهاتە پێشەوە بۆ ئەوەی حكومەتی نوێی عێراق و هاوپەیمانەكان و كۆمەڵی نێودەوڵەتی ئەو هەڵە مێژووییە دەرهەق بەگەلی كوردستان كرا ڕاست بكەنەوە ، بەرپرسێتی نێودەوڵەتی ئەركی خۆیان بگرنە ئەستۆ بۆ هێنانەدی زمینەیەكی لەبار بۆ دیاری كردنی چارەنووسی گەلی كوردستان وەك هەرنەتەوەیەكی تری ئەم دونیایە.
بەڵام بەداخەوە ئەو خەونانە نەك هەر وەك پێویست نەهاتنەدی، بەڵكو بەردەوام هەڕەشەش لەو گەلە دەكرێن، لەئەنجامی ئەو نیگەرانی و ترسە بەرامبەر بەداهاتووی گەلی كورد بوو.
ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و كۆمەڵێك لە ڕۆشنبیران و دڵسۆزانی ئەم گەلە لە باشووری كوردستاندا هەنگاویان نا بۆ كارێكی دیموكراتی هاوچەرخ بۆ دروست كردنی بزوتنەوەیەكی بەرفراوان لە كوردستانی باشور بۆچەسپاندنی مافی چارەنووسی گەلی كوردستان.
لە ڕۆژی (17/10/2023) لە هەولێر بە ئامادەبوونی نوێنەرانی شاروشارۆچكەكانی كوردستان كۆبونەوەیەكی فراوان سازكرا و بزوتنەوەی ڕاپرسی (ڕیفراندۆم) لە كوردستان ڕاگەێنرا.
لە ڕۆژی (25/12/2023) دا كۆنفرانسی گشتی بزوتنەوەیڕاپرسی كوردستان بەسترا ، لەژێردروشمی (ئێمە خەونمان هەیە) كە پرس كردن بە خەڵكی كوردستان بۆ دیاری كردنی چارەنووسی خۆی مافێكی ڕەوایە ، كۆنفرانس ڕایگەیاند كە :-
1. بەبێ هاوكاری پەرلەمان و هەموولایەنەسیاسی و ڕێكخراوە دیموكراسی و پیشەییەكان و كەسانی شارەزا كارێكی سەختە، بۆیە پێویستە كاری جدی و پردی پەیوەندی لەگەڵ ئەوان بكرێت.
2. پەیوەندی بكرێن بەدەزگانێودەوڵەتیەكان و زلهێزەكان بۆ پشتگیری لە ڕاپرسیەكە.
3. دانانی بەرنامەویەكی گشتگیر بۆ مەسەلە هەستیارەكان كە كاریگەریان لەسەر ڕەوت و چارەنووسی بزوتنەوەی ڕاپرسیەوە هەبێت.
لە (كانوونی دووەمی /2004) دا چەند لیژنەو بنكە دروست كرا بۆ كۆكردنەوەی "واژوو" بۆ دیاریكردنی چارەنووسی گەلی كوردستان . لە زۆربەی شاروشارۆچكەكانی كوردستان و ناوچە جێناكۆكاندا. لەماوەیەكی دیاریكراودا لیژنەكان ئەركی خۆیان بەجێ هێناو (دووملیۆن) واژۆ كۆ كرایەوەبە لیژنەی تایبەت سپێران.
بۆ پشتگیری واژۆكان چەند خۆپیشاندانێك لەشارەكانی كوردستان و دەرەوەی وڵاتداسازدرا.
لەڕۆژی (22/4/2004) دا وێنەیەك لە داخوازیەكانی بزوتنەوەی ڕیفراندۆم و واژۆكانی ڕاپرسی پێشكەش بە نوێنەرانی نەتەوەیەكگرتووەكان لەنیویۆرك كراو لە (5/1/2005) دا وێنەیەكی تریش پێشكەش بە نووسینگەی نەتەوەیەكگرتووەكان لە جنیف لەسویسرا كرا، ئەمەش بۆ ئاگاداری ئۆرگانە نێو دەوڵەتیەكان بوو بە داوا ڕەواكانی گەلی كورد.
وێنەیەك لە داخوازیەكانی بزوتنەوەی ڕیفراندۆم و ئیمزاكان پێشكەش بەلایەنە پەیوەندارەكان لە ئەنجومەنی حوكمی كاتی لە بەغداد و هاوپەیمانان كرا، بەڵام وەڵامدانەوەیان بۆ بزوتنەوەی ڕیفراندۆم لەئاستی داخوازیەكانی گەلی كوردا نەبوون.
لەگەڵ ئەوەشدا هەڵوێستی بەرپرسانی كورد لە ئەنجوومەنی حوكم نەرێنی بوو واژۆكانیانكردە فشار لە ئەنجومەنی حوكم بۆ بەدەست هێنانی پلەو پۆست و مووچە، واژۆكان كە بۆدیاریكردنی چارەنووسی گەلی كوردبوون بۆیە ئاڵوگۆڕ (مقایچه) بۆ دەستكەوتی حیزبی و دەرخستنی ڕواڵەتی ڕاستەقینەی نیشتمانی پەروەریان.
سەدەیەك پێش ئێستا زوڵمێكی گەورە لەگەلی كورد كرا لە كاتێكدا ڕێگە پێنەدرا ببێتە خاوەن دەوڵەتی خۆی ئێستا كاتی ئەوەهاتووە كۆتایی بەو زوڵمە بهێنرێت.
لەرۆژی (30/1/2005) دا هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنەگشتیەكانی عێراق شان بەشانی سندوقی مەڵبەندەكانی دەنگدان، بزوتنەوەی ڕیفراندۆم سندوقی دەنگدانی جیاوازی بۆ دەنگدانی نارەسمی هاوڵاتیانی كوردستان دانا، نزیكەی "دووملیۆن" كورد كەمافی دەنگدانیان هەبوو لە (259) مەڵبەندی ڕاپرسی لە پارێزگا كانی (هەولێر و سلێمانی و دهۆك و موسڵ و كەركوك) دەنگیان دا ، بۆ (مانەوەیان لەگەڵ عێراق یا جیابوونەوەیان لە عێراق)؟
لەڕۆژی (5/2/2005) دا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنووسیدا لیژنەی باڵای ڕیفراندۆم لەشاری هەولێر بە ئامادەبوونی نوێنەرانی ڕێكخراوەبیانیەكان و ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤــ و رۆژنامەنووسان و دادوەرو پەیوەنداران بە ڕاپرسیەوە ، ئەنجامی ڕاپرسیەكە یان ڕاگەیاندكە لە كۆی (1,998,061) كەس (1,973,312) كەس دەنگیان بۆ سەربەخۆیی كوردستان دا.
لە ڕۆژی (27/6/2005) دا بزوتنەوەی ڕاپرسی یاداشتێكی ئاڕاستەی پەرلەمانی كوردستان كرد كە تیایدا داوای كرد كە پێویستە پەرلەمانی كوردستان هەوڵبدات بۆ:-
1- چەسپاندنی بەندێك لەدەستوری پەرلەماندا سەبارەت بەدیاریكردنی مافی چارەنووسی گەلی كوردستان لە ڕێگەی ڕاپرسیەكیەوە لەكوردستاندا.
2- پێویستە پەرلەمان هەوڵبدات بۆ دەرخستنی بەڵگەمێژوویەكان و ڕاستیە جوگرافی و دیموگرافیەكان بۆ دیاری سنوری كوردستان و گێڕانەوەی هەموو ناوچە دابڕاوەكان بۆ سەر هەرێمی كوردستان.
هەروەها بزوتنەوەی ڕاپرسی لەهەمان بەرواردا یاداشتێكی پێشكەش بە ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق كرد كە تیایدا ڕوونی كردۆتەوە كە بزوتنەوەی ریفراندۆم لە كوردستاندا لە ناوەڕاستی ساڵی (2023)دا دروست بووە كە پێویستیەكی بابەتیە دەربارەی ئەو دڵەڕاوكێیە كە گەلی كوردستان هەستی پێدەكات بەرامبەر بە دواڕۆژی، یاداشتەكە ڕوونی كردۆتەوەكە لەبەرواری (20/1/2005) هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنەگشتیەكانی عێراقدا ڕاپرسیەكی ئازادانەی نارەسمی لە كوردستاندا ئەنجامدراو لەگەڵیشیدا دانیشتوانی (كەركوك و خانەقین و شەنگال وبەشێكی زۆری ناوچەكانی موسڵ) بەشداریان لەو ڕاپرسیەدا كردووە بە ئاگاداری چاودێری وڵاتان و دەدوەرو ڕۆژنامەنووسانی جیهانی و عەرەبی و ناوخۆیەكان ، كە ئەنجامی ڕاپرسییەكە بەڕێژەی لە (98,76%) ی لە دەنگدەران داوای سەربەخۆی كوردستانیان كردووە.
ئەمەش دەلالەت لە دەربڕینی ڕای گەلی كورد دەكات بەرامبەر بە چارەنووس و دواڕۆژی لە عێراقدا، پرسكردن بە خەڵكی كوردستان بۆ دیاری چارەنووس بنچینەیەكی دیموكراسی و مافێكی ڕەوای گەلی كوردە وەك هەرنەتەوەیەكی تری ئەم جیهانە خاوەنی ئەو مافەیە كە چارەنووسی خۆی دیاری بكات، بەڵام بەربەستەكان لەسەر ڕیفراندۆم بۆ دەوڵەتی سەربەخۆ لەلایەن وڵاتانی ناوچەكەوە بەتایبەتی (توركیا و ئێران و سوریا و عێراق) كە بەشێكی سەرەكی دانیشتوانەكەیان كوردن هەماهەنگ یەكترن بۆ ڕێگرتن لە كاتێكدا باس لەسەر بەخۆی كوردستان بكرێت.
بەدرێژایی مێژووی دەسەڵاتی عێراقی لەو قەوارە سیاسیە نەڕەخساوە كە بەئازادی مومارەسەی مافە دیموكراسی و مەدەنیەكانی بكات.ئەنجامی ڕیفراندۆمەكەش وەك بەڵگەنامەیەكی مێژووی تا هەتایە دەمێنێتەوە و بەگەلانی جیهانیش ڕادەگەیەنێـت كورد چیتر ژێر دەسی قبوڵ ناكاو داوای مافی چارەنوسی خۆی دەكات.
ڕیفراندۆم بەڵكەنامەیەكی مێژووییە بۆ چەسپاندنی نیشتمانی نەتەوەی گەلی كوردستان دوای تێپەڕبوونی (12) ساڵ بەسەر ڕیفراندۆمەكەی خەڵكی كوردستان كە پارتی و یەكێتی موزایەدەیان لەسەر كرد خۆیان بابەتی ڕیفراندۆمیان ووروژاند كە ئەوكاتە هەرێم لە قەیرانێكی دارایی قوڵدابوو وە لەڕووی سیاسیشەوە هەرێمی كوردستان لە قەراندابوو بەهۆی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و درێژكردنەوەی وادەی سەرۆكایەتی مەسعودبەرزانیەوە، پارتی دەرگای پەرلەمانی داخستوە بزوتنەوەی گۆرانی لە حكومەت دەركرد و ڕێگەی نەدا بە گەڕانەوەی (د.یوسف محمد) سەرۆكی خولی چوارەمی پەرلەمانی كوردستان بۆ پەرلەمان لە هەولێر لەم بارودۆخەدابوو لە ڕۆژی (7/حوزەیرانی /2017) دا لایەنە سیاسیەكان بەبێ ئامادەبوونی (گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی) بە سەرۆكایەتی مەسعودبارزانی كۆبوونەوە، مەسعودبارزانی ووتی من دەزانم كوردستان كێشەی هەیە بەڵام ڕیفراندۆم بابەتێكی نەتەوەی چارەنووس سازە دەبێت ئەنجام بدرێت و نەبەسترێت بەكێشەكانەوە.
بارزانی لە كۆتایی قسەكانیدا بە نوێنەرانی حیزبەكانی ڕاگەیاند(ئێستادووڕێگە لەبەردەمدایە یا وەكو هاوڵاتیەكی عێراقی بمێنەوە یا ئەوەیە بڕیارێكی مێژووی بدەین) داوای كرد ڕۆژی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم دیاری بكەن، بە نوێنەری حیزبەكانی ڕاگەیاند ئەنجامدانی ڕیفراندۆم بە واتای دامەزراندنی دەوڵەت نیە نوێنەری حیزبەكان بەشێوەیەكی مەبدەئی لەگەڵ سازدانی ڕیفراندۆم بوون زۆرینەی لایەنەكان داوای كاراكردنەوەی پەرلەمانی كوردستانیان دەكرد لەو كۆبوونەوەیەدا (ئەبوكاروان) ئەندامی مەكتەبی سیاسی حیزبی شیوعی داوای كرد دەرگای پەرلەمان بكرێتەوەو دكتۆر یوسف محمد بگەڕێتەوە پەرلەمان ،چونكە پەرلەمان سەرچاوەی بڕیارە بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم ، بەڵام بارزانی ڕازی نەبوو بە گەڕانەوەی (د.یوسف محمد) بۆ پەرلەمان.
لە (15/ئەیلول)دا بارزانی بە پاڵپشتی یەكێتی ئەو لایانانەی كەلە ئەنجومەنی ڕیفراندۆم پاڵپشتیان كرد، پەرلەمانی كوردستانی بەبێ گەڕانەوەی (د. یوسف) كارەكردەوە و پەرلەمان بڕیاری سازدانی ڕیفراندۆمی پەسەندكرد.
ئەوانەی لە كۆبوونەوەكەدا لەگەڵ سازدانی ڕیفراندۆم نەبوونە نوێنەری بەرەی توركومانی و نوێنەری ئاشوریەكان بوون.
ڕۆژی (25/ئەیلول/2017) دیاریكرا بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و لایەنەكان ڕێكەوتن لەسەر دروستكردنی لیژنەی باڵای ڕیفراندۆم و هەر لایەنێك نوێنەری خۆی لە لیژنەكەدا دیاری بكات.
لیژنەی باڵای ڕیفراندۆم یەكەم كۆبوونەوەی خۆی لە ڕۆژی (7/8/2017) بە سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی كرد ، بارزانی و نوێنەری لایەنەكان لە لیژنەی ڕیفراندۆم دوای وەرگرتنی بۆ چوونی وڵاتانی جیهانی ، هەندێك لە بڕیارە توندەكەیان بۆ سازدانی ڕیفراندۆم پاشە كشێیان كردووە بە پێچەوانەوە لەم كۆبونەوەدا كەمێك وورترو هۆشیارانەتر قسە لەسەر سازدانی ڕیفراندۆم كرا.
لەم كۆبونەوەیەدا بارزانی باسی لەوە كردووە نوێنەری سكرتێی گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان و باڵیۆزی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا و كونسوڵی وڵاتانی بینوە هەموویان لەگەڵ ئەوەدان كە بارزانی دوای ئەو ئاگاداریانە بۆچوونی گۆڕاوەو پاشەكشەی كردوەو و بە نوێنەری لایەنەكانی ووتووە (خۆتان دەزانن لە كۆبوونەوەی لایەنەسیاسیەكاندا ئێوە كاتی ڕیفراندۆمتان دیاری كردووە نەك من) واتە بەرپرسیاریەتی خستۆتە ئەستۆی لایەنەسیاسیەكانەوە، ئەمە لەكاتێكدا فشاری كردووە كە ڕیفراندۆمەكە لە كاتی خۆیدا بەڕێوە بچێت و تەنانەت ئەگەر ئەمەریكایش دژبێت ئەوە هەر ڕیفراندۆمەكە دەكات.
ئەوەی جێگەی سەرنجە لەم بارودۆخە ناهەموارەدا كە ڕۆژی (25/9/2017) دەستنیشان كرا بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم ، زۆرینەی كەسانی سیاسی و ئەكادیمی و تەنانەت دڵسۆزانی كورد لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی داوایان لە مەسعودبارزانی كرد كی ئەو ڕیفراندۆمە ئەنجام نەدات قەوارەی هەرێمی كوردستان دەخاتەمەترسیەوە لەگەڵ ئەوەیشدا بە قسەی نەكردن و ووتە باناوبانگەكەی كرد ((كە حساب بۆكەس ناكەم ئەو ڕیفراندۆمە ئەنجام دەدەم)).
بارزانی و ئەوانەی پاڵپشتی ڕیفراندۆمیان دەكرد بابەتەكەیان بەجدی وەرگرتبوو تەنانەت لیژنەیەكیان دروستكردبوو بۆ نووسینەوەی دەستوری دەوڵاتی كوردستان.
ئەمە ئەو كاتەبوو كە هێشتا ڕیفراندۆم نەكرابوو ، ئاسۆی كاردانەوەی عێراق و وڵاتانی ناوچەكە بە تەواوی دەرنەكەوتبوو ، (د.قاسملۆ) سكرتێری حیزبی پارتی دیموكراتی ئێران لە وتارێكیدا لەساڵەكانی هەشتاكاندا لەسەر مەسەلەی سەربەخۆیی ڕایگەیاند ، بۆ ئەوەی گەلی كورد بتوانێ سەربەخۆی بەدەست بهێنێت دەبێ لانی كەم سێ مەرج ڕەچاو بكات:
1. یەكڕیزی گەلی كورد.
2. بەنێو نەتەوەیی پرسی كورد.
3. ڕاكێشانی پشتیوانی زلهێزەكانی نێو نەتەوە لە ویستەكانی.
ئەكاتە وروژاندنی ویستی سەربەخۆی لە باشوری كوردستاندا دەتوانێت وەڵامێكی ڕوون بێت بۆ عەرەبە شۆفێنەكان و نەتەوەپەرستەكان و وڵاتانی ناوچەكەو دەرەوە.
(ریكس تیلرسن) وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا ڕۆژی (23/ئەیلول) واتە دووڕۆژ بەرلەوای ڕیفرلندۆم بەڕێوەبچێت ، نامەیەكی بۆ مەسعود بارزانی نارد تێیدا داوای لێ كرد پرۆسەی ڕیفراندۆم دوابخات بەدیلی ئەمەریكاو هاوپەیمانەكانی قبوڵ بكات مەبەست لە هاوپەیمانەكان ئەوەبوو (بەریتانیا و ئەڵمانیا و فەرەنسا و نەتەوەیەكگرتوەكانیش) پشتیوانی ناوەڕۆكی وەزیری دەرەوەی ئەمەریكایان دەكر بۆ بارزانی(تیلریسن) لە نامەكەیدا باسی لەوە كردبوو ئەمەریكا لەگەڵ بەریتانیا و فەرەنسا هەوڵدەدەن بەدیلی ڕیفراندۆم كە دیالۆكە لەگەڵ بەغداد بۆ چارەسەری كێشەكان، لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پەسەند بكرێت ، ئەگەر بەدیلەكەش ئەنجامی نەبوو ئەوكات ئەوان پشتگیری كورد دەكەن كە ڕیفراندۆم بكات لەكاتێكدا ئەگەر هەرێم سوربێت لەسەر ئەنجامدانی ریفۆاندۆم ئاكانی مەترسیداری دەبێت، لەوكاتانەدا كە ئەمەریكا نامەكەی بۆ بارزانی نارد ئێرانیش فشارەكانی لەسەر یەكێتی توندكردەوە وە فدێكی یەكێتی بانگهێشتی تاران كرا لەوێ پەیامێكی توندیان پێدرا ئەگەر ڕیفراندۆم بكەن ناوچەكانی دەسەڵاتیان لێ دەسەندرێتەوە.
ڕۆژی (25/ئەیلولی/2017) لەناو بارودۆخێكی خراپی ئابووری و سیاسی و ناوخۆی هەرێمی كوردستان و لەژێر فشاری وڵاتانی ناوچەكە (ئێران و توركیا) و ناڕەزایەتی (ئەمەریكا و بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا و یەكێتی ئەوروپا) بارزانی و ئەوانەی پاڵپشتیان دەكرد ڕیفراندۆمیان كرد ڕیفراندۆمەكە لە چەند ناوچەیەكی كێشە لەسەر بەڕێوەچوو.
بەبێ ئاگاداری كۆمسیۆنی هەڵبژاردن و ڕاپرسی هەرێم ڕێژەی (72%) ی ئەوانەی مافی دەنگدانیان هەبوە بەشداری لەڕیفراندۆمەكەدا كرد و ڕێژەی زیاتر لە (92%)ی بەشداربوان بە (بەڵێ) دەنگیان دا بۆ سەربەخۆی كوردستان لە ڕۆژی (1/ئۆكتۆبەر) ئەنجومەنی باڵای ڕیفراندۆم لە هەولێر بەسەرۆكایەتی مەسعودبارزانی كۆبوویەوە و بڕیاردرا ناوی ئەنجومەنی باڵا بگۆڕێت بە (ئەنجومەنی سەركردایەتی سیاسی كوردستان) ئەنجومەنە نوێیەكە بڕیاری دا بە بێ هەڵوەشاندنەوە ئەنجامی ڕیفراندۆم دەست بكرێت بە گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد بەڵام بەغداد ڕایگەیاند بەبێ ڕاگەیاندنی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم ئامادەنیە هیچ گفتوگۆیەكیان لەگەڵدا بكات.
لەگەڵ ئەمەشدا (ئێران و توركیا) سنورەكانی وشكانی و ئاسمانی خۆیان بەسەر ڕووی هەرێمدا داخست و دەستیان كرد بە ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی لەگەڵ هێزەكانی عێراقدا لەسەر سنورەكانی هەرێمی كوردستان.و ڕەوانەكردنی سوپای عێراق و حەشدی شەعبی بۆ ناوچە جێناكۆكەكان و دابڕاوەكان كەركوك
ڕۆژی (25/نۆڤمبەر) دوای كارەساتەكەی (16/ئۆكتۆبەر) و لەدەستدانی ڕێژەی (51%) ناوچە كێشە لەسەرەكان، دادگای فیدڕاڵی عێراق فەرمانێكی دەركرد و كاركردنی بە ئەنجامەكامەكانی ڕیفراندۆمی هەرێمی كوردستان سڕكرد. هەرێم ئامادەیی خۆی بۆ دانوستان دەربڕی و بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی پەسەند كرد وە ڕازی بوو بە هەڵوەشاندنەوەی ئەنجامی ڕیفراندۆم وە دەستپێكردنەوەی دەنوستان لەگەڵ عێراق و هەڵگرتنی ئابلوقە لەسەر دەروازە و سنوری و فرۆكەخانەكانی هەرێم.
ئێستا دوای تێپەڕ بوونی (6 ساڵ) بەسەر ڕیفراندۆمەكەی بارزانیدا هێشتا لێكەوتەكانی لەسەر هەرێمی كوردستانەوە كۆتایی نەهاتووە.
گەلی كوردی لەباشوری كوردستان خستە دۆخێكی زۆر ناهەموار كە ئیرادەی شكۆمەندی لەدەستداو بوە هۆی شكستی سیاسی و دبلۆماسی كورد لەم سەدەیەدا، لەگەڵ نەبوونی هیچ مەرجێكی سازدانی ڕیفراندۆم لە هەرێمی كوردستاندا و لەگەڵ ئەوەیش هیچ خوێندنەوەیەكی بۆ باری سیكۆلۆژی هەرێمی كوردستان نەكرابوو بۆ هەنگاوێكی وا گەورەو قۆناغێكی چارەنووس ساز كە بتوانێ بەڕەنگاری پێشهاتوو هەمووبارە سەختیەكانی خەڵكی كوردستان ببێتەوە.
پێش هەمووشتێك بەسیاسیكردنی مافی ئەنجامدانی پرسی ڕیفراندۆم گوناهێكی زۆر گەورەیە كە لەمێژووی میللەتاندا وێنەی نەبووە.
كاتێك ژیانی خەڵكی لەژێر هێڵی هەژاریدایە و حكومەتیش تا بینەقاقای نقومی گەندەڵی بووە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەری لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و هاوبەشدا نیە دەرئەنجامەكەش بوە ڕێگە خۆشكردن بۆ داگیركردنەوەی كوردستان لە ڕووی سیاسی و ئابوریەوە.
ئەم ئاڕاستە داگیركاریە هەر بەردەوامبوو تا بڕیاری دادگای پاریس و دادگای فیدڕاڵی بە نادەستوری هەناردەكردنی نەوت و گەڕانەوەی نەوت و گازی هەرێم بۆ ژێر دەسەڵاتی بەغداو واژووكردنی یاسای بوجەی عێراق ، لە كۆتایدا گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ سنورەكانی ئێستایش و داوای حوكمڕانانی هەرێم بۆ بەغدا ناردنی مووچەی فەرمانبەران.
*كادیری بزوتنەوەی ڕیفراندۆم