ئەرکی سەرۆک کۆمار لە جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠دا
11/30/2022 9:46:00 AM
د. محەمەد شوانی
دووای هێور بوونەوەی شەڕە حیزبایەتیەکانی سەر پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆک
کۆمار , ئیستا سەرۆک کۆماری عیراقی فیدرال
کوردە, هاوڵاتیەکی عێراقی –کوردستانیە -هەروەکو چۆن دەستور زامنی یەکپارچەیی خاکی
عێراقە سەرۆک کۆماریش پارێزەری دەستورە و
بە یەکسانی سەیری هەموو هاوڵاتیانی عیرق و ناوچە جیاوازەکانی عیراق دەکات , نابێ
هیچ مەیلێکی نەژادی و نەتەوەیی و مەزهەبی و ئاینی و لایەنگیریەکی هەبێت بۆ هیچ
حیزب و گروپ و تایەفەو پێکهاتەیەک جگە لە دەستور , لە دەستوریشدا ئەرکەکانی سەرۆک کۆمار بە وردی دیاریکراون , سەرەتا دەبێ ئەو سوێندە
بخوات کە لە مادەی (٤٨)دا بۆ سوێندخواردنی ئەندمانی ئەنجومەنی نیشتمانی دارێژراوەو
دەڵیت (سوێند بە خوای گەورەو باڵا , بەو پەڕی دڵسۆزی و لە خۆبوردوییەوە ئەرک و
بەرپرسیاریەتیە یاساییەکانم جێبەجێ دەکەم و کار بۆ پاراستنی سەربەخۆیی و
سەروەری عیراق دەکەم , بەرژوەندی خەڵکی عێراق لە بەرچاو دەگرم و شەونخونی لە پێناو
سەلامەتی زەوی و ئاسمان و ئاو و سەروەت و سامان و سیستەمی دیموکراتی فیدرالی
عیراقدا دەکێشم , کار بۆ پاراستنی ئازادی گشتی و تاک و سەربەخۆیی دادگا دەکەم,
بەوپەری ئەمانەت و بێ لایەنیەوە پابەندی جێبەجێکردنی یاساکان دەبم ,,لەسەر ئەو
سوێندەی خواردم خوا بە شاهێد دەگرم ).
جگە لەو سوێندەی کە لە رووی دینی و بیروباوەرو ئاکاریەوە سەرۆک کۆمار پابەند دەکات وەک عێراقیەکی دوور لە مەیلی نەتەوەیی و مەزهەبی و
ئاینی و ناوچەگەری مامەلە بکات , لە مادەی (٦٤)یشدا پێناسەی سەرۆک
کۆمار و ئەرکەکانی دیاریکراوە و دەڵیت (سەرۆک کۆمار سەرۆکی دەوڵەت و هێمای یەکێتی
نیشتمانە , نوێنەرایەتی سەروەری وڵات دەکات و شەو و رۆژ دەخاتە سەر یەک بۆ
زامنکردنی پابەندبوون بە دەستورو پارێزگاریکردن لە سەربەخۆیی و یەکپارچەیی و
سەڵامەتی زەویوزارو سەروەری عێراق بە پێی بەندەکانی دەستور ) واتە سەرۆک کۆمار پێویستە بە تەواوی عێراقیانە و دەستوریانە و مرۆڤدۆستانە بیر بکاتەوە .
ئەگەر بە وردی سەرنج بدەینە ماف و ئەرک و دەسەڵات و چۆنیەتی هەلبژاردن و
پێگەی پۆستی سەرۆک کۆمار , بە روونی بۆمان دەردەکەوێت هەر لە سەرەتاوە و لە
نوسینەوەی دەستوردا بیر لەوە کراوەتەوە سەرۆک کۆمار بۆ کورد بێت , ئەگەر کورد بەمە
بزانێت یان نەزانێت پۆستی سەرۆک کۆمار بۆ کورد ئامرازێکە یان هۆکارێکە بۆ
هیشتنەوەی کورد لە چوارچێوەی عیراق و بە عێراقیکردنی کورد و دەست هەڵگرتن لە خەونی
جیابوونەوەو دەوڵەتی سەربەخۆ بە لایەنی کەمەوە لەم قۆناغەدا .
ئەوەی جێگای پرسیارە ئایا لە بەرامبەر ئەم سنورە یاسایی و دەستوریەی بۆ کورد
دانراوە و خەونەکانی سڕ کراوە چیی دانراوە ؟ ئەوە چیە بە کورد دراوە بۆ ئەوەی بەم سڕکردنی خەون و هیشتنەوەیە رازی
بێت؟ سوێند بخوات یەکپارچەیی خاکی عیراق دەپارێزێت و بە یەک چاو سەیری تەواوی
عێراقیەکان دەکات؟
هەر کوردێکی نەتەوەیی و خەمخۆری پرسی کورد لە عێراقدا نەهەقی نیە ئەگەر
گومان بکات لەسەرکردایەتی سیاسی کورد و بلێ ئەم سەرکردایەتیە خەمی خاک و نەتەوەو مافەکانی گەلی کوردی نیە بەڵکو خەمی
سەرەکی سەرکردایەتی سیاسی کورد پلەو پۆست و پارەو مللانیی یەکتری و دەست
بەسەرداگرتنی زەوی و بیرەنەوت و سامانی سروشتی و خاڵە بازرگانیەکانە !!
ئەگەر خەمی پرسی کورد بێت , با وەکو مافی مرۆڤ سەیری کێشەو گرفتەکانی ناوچە کوردستانیە
دابڕینراوەکان بکەن نەک وەکو پرسێکی نەتەوەیی , واز لە بیری نەتەوەیی بێنن بەڵکو
تەنیا وەکو مرۆڤ سەیری ئەو خەڵکە بکەن کە نزیکەی
شەست ساڵە زوڵمیان لێ دەکرێت , نەک وەکو پێویست خزمەتگوزاریان پیشکەش نەکراوە
بەڵکو دێهاتەکانیان وێران کراوەو بەزۆر ڕاگوێزراون و بێکارو هەژار ماونەتەوەو ئێستاش
ئاستەنگیان بۆ دروست دەکرێت بۆ ئاوەدانی و گەشەکردن لە جیاتی ئاسانکاری ورەواندنەوەی تارمایی ستەمی پیشوو بەسەریانەوە .
بۆ نمونە سەیری ژیانی خێزانێکی جوتیاری ناوچەکانی
مەخمورو سەرگەڕان و دوبزو شوان و ساڵەیی بکەن, ئایا ئەوە ئاسایی کردنەوەی ژیانە؟ هیچ هاوکاریەک ناکرێن , هیچ هەلێکی
کارکردن و پەرەپێدانی کەرتی کشتوکاڵی و پرۆژەیەکیان بۆ جێبەجی ناکرێت.
ئایا ئەوە
سەیرکردنی هاوڵاتیانی عێراقە بە یەک چاو؟ ئەوەی خەڵکی ناوچە کوردستانیە
دابرێنراوەکانە لە عێراق دانەمەزرێت چونکە خوێندنیان لە زانکۆکانی هەرێمی کوردستان
تەواو کردووە بەڵام دەرچووی هەمان بەش لە زانکۆکانی دەرەوەی هەرێم دامەزرێت ؟!
لە دووای ٢٠٠٣ەوە بە پێی ئەو یاساو بڕگەو مادانەی دەردەچن
بەلێن بۆ ئاسایی کردنەوە دەدرێت , قسە لەسەر سڕینەوەی سیماو نیشانەکانی تەعریب و
نەهیشتنی زوڵم دەکرێت , بەڵام بە کردار جێبەجی نەکراوەو جێبەجی ناکرێت !
تاوانی جێبەجێنەکردنیش لە ئەستۆی دەسەڵاتی جبەجیکردنی
فیدرالیە لە عیراق , چونکە لە دووای ٢٠٠٣ەوە خراوەتە ئەستۆی ئەم دەسەڵاتە کە سەرۆک
کۆمار بەشێکی سەرەکیە تیایدا.
ئەگەر سەیری میژووی ئەو بریارە بکەین, لە حكومەتی ئینتیقالی لە مادەی (٥٨) لە یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت
بۆ قۆناغی گواستنەوە ئاماژە بە ئاسایی کردنەوە دراوە و جەخت لەسەر ئەوە دەکات کە
ئەمە ئەرکی دەسەڵاتی راپەراندنە , بە
هەمان شێوە دوواتریش لە سالی ٢٠٠٥ و پەسەندکردنی دەستوری نوێ , جێبەجێکردنی ئەو
هەنگاوانە خراوەتە ئەستۆی دەسەڵاتی جیبەجێکردنی
هەڵبژێردراو , کە ئەمرؤ سەرۆک کۆمار پایەو کۆڵەگەیەکی بنچینەیی ئەو دەسەڵاتەیە
,هەروەکو لە
مادەی (٦٣) دا پێکهاتەی دەسەڵاتی جێبەجێکردنی فیدراڵی لە عێراقدا بە دوو پایە ئاماژەی پێکراوە ,
ئەوانیش یەکەمیان خودی سەرۆک کۆمارە , دووەمیان ئەنجومەنی وەزیرانە , نەک خودی
سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران , واتە سەرۆک کۆمار پێگەیەکی گرنگی دەسەڵاتی جیبەجێکردنی
فیدرالیە لە عێراقدا , دەتوانێت هەژمونی هەبێت و لە رێگای دەق و بڕگەو مادەکانی
دەستورەوە رێگری لە هەر کارێکی نایاسایی و نەگونجاو لەگەڵ سیستەمی فیدرالی لە
عێراق بکات
ئەرکی سەرەکی سەرۆک کۆمار لە ناوچە کوردستانیە دابرێنراوەکاندا
جێبەجێکردنی هەنگاوی یەکەمی مادەکەیە چونکە هەنگاوەکانی مادەی ١٤٠ (ئاساییكردنەوە،
سەرژمێری، لە كۆتاییدا ئەنجامدانی ڕاپرسی) ,با لەم قۆناغەدا واز لە سەرژمێری و
راپرسی بێنن , تەنیا هەنگاوی یەکەمی کە ئاسایی کردنەوەیە , جێبەجێ
بکرێت دەستکەوتێکی گرنگە بۆ نەهیشتنی ستەم و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ .
لە ٢٠٠٥ەوە وا بریار بوو ئەو خێزانە كوردانەی لە چوارچێوەی پڕۆسەی بە عەرەبكردنی ناوچە
کوردنشینەکان لە سەردەمی رژێمی پیشوو لە زێدی باوباپیرانیان دەركرابوون بگەڕێنەوە سەر
خاکی خۆیان، و ئاسانکاریان بۆ بکرێێت دەست بەکارو کاسبی خۆیان بکەنەوە , لە هەمان
کاتیشدا ئەو خێزانە عەرەبانەی بە مەبەستی تەعریبی ناوچەکە هێندرابوونە شوێنی
کوردەکان بگەڕێننەوە شوێنی خۆیان، بۆ ئەمەش
لە سالی ٢٠٠٥ەوە ئەنجومەنی باڵای جێبەجێكردنی مادەی ١٤٠ دامەزرا.
ئەوەی ئەم
ئەنجومەنە کردی گێرانەوەی بەشێک لەو خێزانە کوردانە بوو لەگەڵ قەرەبوو کردنەوەیان
بە بڕی (١٠) دە ملیۆن دیناری عیراقی لە بەرامبەردا (٢٠)بیست ملیۆن دینار بۆ ئەو
خێزانە عەرەبانەی بە مەبەستی تەعریب لە
ناوچە کوردستانیە دابڕینراوەکان نیشتەجێ کرابوون, تا بگەڕینەوە سەر زێدی
باوباپیرانیان لە پارێزگاکانی ناوەراست و
باشووری عیراق .
بەڵام جگە
لەوەی ئەم پرۆسەیە هەمووی جێبەجی نەکرا و ماوەی چەند ساڵیکی خایاندو زۆر لەسەر خۆو
بێزارکەر بوو, ئاساییکردنەوە تەنیا گەراندنەوەی خێزانەکانی هەردوو لا نیە بۆ شوێنی
خۆیان , ئاسایی کردنەوە دابینکردنی ژیانێکی ئارام و نەهیشتنی هەڕەشەو پیشکەشکردنی
ئاستیکی بەرزی خزمەتگوزاریە بە لایەنی کەمەوە وەکو ناوچەکانی دیکەی عیراق , ئەگەر
لەوانیش باشترنەبن .
ئێستا زیاتر
لە (٣٥) سی و پێنج ساڵ بەسەر وێرانکردنی
ئەو ناوچانەدا تێدەپەڕێت , ئەگەر گۆرانکاریە دیموکرافیەکانیش لە بەرچاو نەگرین
وەکو زۆربوونی ژمارەی دانیشتوان , ئایا قەزایەکی وەکو مەخمور پێویستی بە چەند یەکەی
نیشتەجێبون و بیری ئاو و قوتابخانە و بنکەی تەندروستی و فەرمانبەر لە کەرتی
کشتوکاڵی و هاوکاری جوتیاران هەیە؟
ناوچەی شوان
هەروەکو مافی مرۆڤ , نەک ناوچەیەک بە
هۆی پێکهاتەی نەتەوەییەوە کەوتبێتە بەر شاڵاوی وێرانکردن! بۆچی
لە لایەن حکومەتی عێراقیەوە کار ناکرێت بۆ ئەوەی فەرمانگەی نفوسی بۆ بگەڕیتەوە لە کاتێکدا لە سەردەمی عوسمانیەکانەوە ناحیە
بووەو تا وێران کردنی لە حوزەیرانی ساڵی ١٩٨٧ فەرمانگەی نفوسی لێ هەبووە ؟!