دییلۆیت و راپۆرتی ساڵی 2019
5/17/2020 3:56:00 PM
ئەنوەر كەریم
دیلۆییت و ئێرنست ئەند یەنگ ڕاسپێراون بۆ ووردبینکردن لە داهاتی نەوت و گازی کوردستان و بەرهەمهینان و و بەکاربردن بەڵام وەک پێویست بەم بەرپرسیاریەتە هەڵنه‌ستاون .
پیویستە دیلۆیت مانگانە راپۆرتی نەوت و غازی کوردستان بڵاوبکاتەوە ئەگەر مانگانە نە بوو ئەوا دەبێت وەرزانە ئەم راپۆرتانە بڵاو بکریتەوە تا خەڵكی کوردستان بزانن ئەم کەرتە گرنگە چٶن بەڕیوەدەبرێت کە گوزارانی خەڵکی کوردستان وابەستە کراوە پێوەی. بەڵام دیلۆیت ڕاپۆرتی ساڵی 2019 لە مانگی (5) مایسدا بڵاوکردەوە ئەمەش دواکەوتنێکی گەورەیە.
سەرنجەکان لەسەر ئەم ڕاپۆرتە ئەمانەی خوارەوەن .
1- بەرهەمی نەوتی کوردستان لەساڵی ڕابردوودا زیادیکردوە، بەتایبەتی لەوەرزی چوارهەمدا ڕۆژانە 490 هەزار بەرمیلی بەرهەمهیناوە.
2- نەوتی کوردستان بە 11.60 دۆلار کەمتر فرۆشراوە لە بازارەکانی جیهاندا، چونکە تێکڕایی نرخی نەوتی برێنت بۆ ساڵی 2019 نرخەکەی 64.36 دۆلار بووە بەڵام نەوتی هەرێم بە 52.76 دۆلار فرۆشراوە لە بازەرەکانی جیهاندا .
3- بڕی 4.30 دۆلار دراوە بەهەقدەستی گواستنەوەی 1 بەرمیل لە نەوتی کوردستان بەناو بۆری کوردستاندا کە خاوەنەکەی ڕۆزنەفتی ڕووسیە کە پشکی لە 60% بۆریەکەی هەیە وە هەقدەستەکەی دەکاتە 2.58 دۆلار وە لە 40% کۆمپانیای (کار گروپ) کە پشکەی دەکاتە 1.72 دۆلار بۆ هەر بەرمیلیک، ئەوەی جێگای سەرنجیکی زۆرە، بۆری نەوتی (کوردستان – جیهان) درێژیەکەی 970 کم، وە بەشی تورکیا 640 کم وە بەشە زۆرەکەی دەکەوێتە ناو تورکیاوە. بەلام تاریفەی بۆری ناوکوردستان زیاترە. هەرچەندە بەشی کوردستان گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە بەرامبەر بۆریە کۆنەکە، بەڵام پێویستە بڕی تاریف بەرامبەر بە بڕی هەناردە جیاواز بێت بۆیە ئەم بڕە پارە هێجگار زۆرە بۆ بۆریەک بۆ بڕی ئەوەندە هەناردە. ئەمەش وادەریدەخات کە پڕۆژەی بۆریەکەی کوردستان بۆ ڕۆزنەفت و کارگروپ پڕۆژەیەکی زۆر بەقازانجە .
4- بڕی 3.40 دۆلار دراوە بە هەقدەستی تێچووی گواستنەوەی 1 بەرمیل نەوت بەخاکی تورکیادا، ئەم بڕەش دیارە گۆڕانکاری بەسەردا نایەت چونکە دوای ڕێفراندەمەکە و لەدەستدانی کەرکوک کە بەرهەمی نەوتی کوردستان زۆر کەمبوە ، بەڵام هەمان بڕە پارە دراوە بەگواستنەوەی کۆمپانیای تورکی TEC وە پیویستە بڕی نرخ لەسەر بڕی هەناردە دیاریبکرێت.
5- بڕی 325 ملیۆن دۆلار دراوە بە لایەنی سێهەم لە بڕی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمەش کۆمپانیاکانی سیکوریتەیە کە ئەم بڕە بەهەدەردانێکی زۆر گەورەیە وا پیویست دەکات لیواکانی نەوت و گاز، پاراستنی ئەم کێڵگە نەوتیانە بگرنە ئەستۆ چونکە کێڵگە نەوتیەکانی کوردستان ئەوەندە زۆرنین، یان لە موزایەدەیەکی ئاشکرادا، ئەم تەندەرانە بەڕیوەببرێت چونکە ئەم کۆمپانیا سیکوریتیانە سەر بەحیزبەکانن، وە کۆمپانیای تر هەن زۆر بەهەرزانتر ئەم کارەدەکەن بەمەش زیانی گەورە لە خەڵکی کوردستان دەکەوێت و داهاتێکی زۆر دەچێتە گیرفانی حیزبەوە.
6- بڕی 180 ملیۆن دۆلار دراوە بە ڕسوماتی پاڵاوگەکان. دیلۆییت دەبێت شەفاف بێت بۆ ئەوەی خەڵک بزانێت هەقدەستی یەک بەرمیل بۆ پالاوتن چەندە چونکە پاڵاوگەکانی کوردستان، سەر بە حیزبەکانن، ئەمەش لە گەڵ یاساکانی EITI دایەکناگرێتەوە.
7- بڕی 300 ملیۆن دۆلار دراوەتەوە بە قەرزاکانی کۆمپانیاکانی (TEC) وە لەگەڵ (TPCI ( هەموو وەرزێک پارە دەدریتەوە بەناوی قەرزەوە بەم کۆمپانیانە بە بێ ئەوەی دیلۆیت ئاماژەی پێبدا کە بڕی ئەم قەرزانە چەندە و وە چەندی ماوە لەسەر خەڵکی کوردستان. ئەمەش لە گەڵ یاساكانی Extractive Industrial Transparency Initiative یەکناگرێتەوە .
8- بڕی 0.25 دۆلارێک دەدرێت وەک سوود بۆ کڕیارانی نەوتی هەرێم ئەوانەی کە لە پێشەوە پارەدەدەن .
9- پشكی کۆمپانیا بەرهەمهینەرەکانی نەوتی هەرێم بەپێی بەرزو نزمی نرخ دەگۆڕێت بەڵام دیلۆیت هەموو جارێک بڕە پارەکە بەیەکەوە ئاماژە پیدەدات بەمەش ناتوانرێت شەفافیەت بەرجەستە بکرێت . هەرچەندە هەندێ کۆمپانیا لە هەرێم ڕاپۆرتی خۆیان بڵاو دەکەنەوە بەلام بەشێکیان بڵاویناکەنەوە .
10- بۆ ئەوەی شەفافیەتی تەواو هەبێت لە لایەن دیلۆیتەوە پیویستە ناوی کۆمپانیاکانی کڕیارانی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاو بکرێتەوە تاخەڵکی کوردستان هەموو راستیەکان بزانن، بەس تائیستا دیلۆییت دوای چەندین ڕاپۆرت کە بڵاویکردۆتەوە نەیتوانیوە یاساکانی EITI بپارێزێت.
11- دیلۆییت تا ئیستا راپۆرتەکانی ساڵی 2016 بڵاونەکردۆتەوە کە بڕیارە ئەو ڕاپۆرتانە بڵاو بکاتەوە کە ئەمەش ئەکێکە لە ڕیکەوتنەکانی لە گەال حکومەتی هەرێم .
*له ژوری توێژینەوەکانی گۆڕان