سیاسیەکانی عێراق دۆخێکی سەقامگیر بەڕێوەدەبەن
7/15/2023 1:38:00 PM
ئەنوەر كەریم
لێکەوتەی شەڕی ڕوسیاو ئۆکرانیا، نرخی نەوتی زۆر بەرزکردەوە لە ساڵی( 2022). ئەمەش وایکرد ووڵاتە بەرهەمهینەکانی نەوت داهاتێکی باشیان دەستبکەوێت.
بەو هۆیەشەوە عێراق دووهەم گەورەتین بەرهەمهێنەری ناو ڕێکخراوی (ئۆپێک)ە، داهاتی
نەوتی لە ( 75 )ملیار دۆلار، بەرزبویەوە بۆ ( 115) ملیار دۆلار لە ساڵی 2022.
ئەم جیاوازیە گەورەیە بۆ وڵاتێکی وەک عێراق لە 96%
داهاتەکەی لەسەر نەوتە، زۆر کاریگەرە. هەرچەندە هەر ساڵی پار بوو عێراق لە لێواری
شەری ناوخۆدا بوو لە نێوان هیزە شیعەکاندا، براوەی یەکەم هەڵبژاردنەکان رەوتی سەدر
بوو نەیتوانی حکومەت پێکبهێنێت.
لە ئەنجامی لێکدانەوەی یاساکان لە دادگای
فیدڕاڵی عێراق و بە قازانجی هێزە هاوپەیمانەکانی ئێران کە (چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی)
حکومەتی عێراق دامەزراو دەنگە ناڕازیەکان کپکران.
بودجەی عێراق تێپەڕێنرا کە
گەورەترین بودجەیە لە مێژوی عێراقدا کە بڕەکەی( 153) ملیار دۆلارە کە بە ڕێژەی 72% زیاترە لە بودجەی
ساڵی 2021، ئەم خەرجکردنە بەردەوام دەبێت تا مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی (2025) بەڵام لەم
بڕە پارەیە (58) ملیار دۆلاری ئەڕوات بۆ موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان.
حکومەتی عێراق بڕیاری داوە (500) هەزار کەس دابمەزرێنێت بۆ چارەسەرکردنی
کێشەی بەتاڵە لە کاتێکدا کە هەڵئاوسانێکی زۆر لە ژمارەی فەرمانبەراندا هەیە لە
عێراقدا ئەمانە تەنها (بەتاڵەی شاراوەن).
ئەوەی زۆرە لەم بودجەیەدا (23) ملیار دۆلاری تر بۆ سێكتەری ئاسایش تەرخانکراوە کە
خۆی تێچوی زۆرە لە بودجەی عێراقدا لەم بڕە پارەیە بڕی( 2.8) ملیار دۆلاری تر
ئەڕوات بۆ (حەشدی شەعبی).
بەڵام لە بودجە گەورەکەی عێراقدا بەو
هەموو وەزارەتە گرنگە (تەندروستی و ژینگە، کاروباری کۆمەڵایەتی، وەزارەتی پەروەردە، خویندنی باڵا و وەزارەتی سەرچاوە
ئاویەکان ) بڕی 24 ملیار دۆلاریان بۆ تەرخانکراوە .
لە بودجەی عێراقدا ئەبوایە گرنگی
بدرایه بەخزمەتگوزاریە سەرەکیەکان وەک کارەباو ئاوی خواردنەوە و ڕێگاوبان و چارەسەرکردنی قەیرانی خانوبەرە. ئاڵانگاریە
ژینگەیەکان کە بە شێکی کەم لە خاکی عێراق
بەرەو بەبیابون ئەڕوات و وشکبونی ڕووبارەکانی عێراق و لە دەستدانی سامانی ماسی لە
عێراقدا.
بەڵام ئەوەی گرنگی پێنەدراوە (سۆسیۆ
ئیکۆنۆمی) واتە (داهات، ڕێژەی بەتاڵە، پاراستنی سەلامەتی هاوڵاتیان، خزمەتگوزاری
باشتر بۆ تەندروستی کە ژمارەی کارمەندی تەندروستی و خەستەخانەکان چارەسەر بکرانایە
خوێندنی هاوڵاتیان باشبکرایە قوتابخانە دروستبکرایە.
واتە خۆشگەزەرانی ئابوری و کۆمەڵایەتی گرنگی پێبدرایە هەرچەندە هەندێ پڕۆژە
بریار دراوە وەک سەرۆک وەزیران باسیکردوە، بەڵام ئەوە گۆڕانکاری گەورە نیە.
ئەگەر تەنها بتەوێت تیشک بخەیتە سەر ئەوەی کە موچەی موچەخۆران
مسۆگەر بکەن و گەرەنتی سیکوریتی بکرێت و بەرژەوەندیەکانی حیزبە سیاسیەکان بپارێزرێت،
بۆ ئەوەی کە بتوانن بە ئارەزوی خۆیان دەستبخەنە ناو دەزگاکانی عێراقەوە و گرێبەستەکانی
حکومەت وەربگرن ئەمە تاوانی گەورەیە ڕەنگە
سەقامگیری بهێنێت بۆ ماوەیەک، بەڵام دواتر کارەسات دروست دەکات و سیستەمەکە بە سەربازی دەکات.
تاڵانی دەوڵەت:
(کۆمپانیای بازرگانی مهەندیس) تواناکانی بێسنورن ئەتوانن لە هەموو
سێکتەرێکی ئابوری عێراقدا کاربکەن. ئەم کۆمپانیایە (حەشدی شەعبی) خاوەنیەتی ئەتوانن
(زەوی بەخۆڕایی وەربگرن، سەرمایەی دەوڵەت وەربگرن، پڕۆژەئابوریەکانی دەوڵەت
وەربگرن بەبێ ئەوەی گرێبەستەکانیان بچێتە ناو پەڕلەمانەوە یان لە کابینەی
وەزارەتەوە دەنگی لەسەر بدرێت. هەر لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 2022 وە (1.2) ملیۆن
ئەیکەر زەوییان یان وەرگرتوە بەدرێژایی سنوری
سعودیە بە خۆڕایی. هەرچەندە ئەم گرێبەستە
لە میدیاکاندا دەنگی دایەوە بە بێ ئەوەی ڕێکاری یاسایی خۆی وەربگرێت یان چۆنیەتی وەرگرتنی
بەڵێندەرایەتی پڕۆژەکان لەلایەن
بەڵێندەرانەوە، ئەم پڕۆژەیە بۆ چاندنی درەخت و کشتوکاڵە.
پێوانەی ئەم زەویە نیوەی خاکی لوبنانە، هەروەها کۆمپانیای موهەندیس
پارچەیەک خاکی گەورەیان لە ناوەراستی بەغداد وەرگرتوە بۆ پڕۆژەی خانووبەرە.
گەورەبونی ئەم کۆمپانیایە دەبێتەهۆی ئەوەی
پلانەکانی ئەمەریکا پوچەڵ بکاتەوە بۆ ئابوری عێراق وا دەکات کە وەبەرهێنەری بیانی بترسێت و ڕوو لە
وڵات نەکات چونکە ناتوانێت بەرەنگاری ئەم هێزە میلیشیانە بکات.
خەرجیەکانی عێراق:
عێراق بەهۆی دامەزراندکانیەوە کە
خەرجی گشتیەکان زیاد دەکات بۆ نمونە بڕیاردان بە بەفراوانکردنی تۆڕی چاودێری و زیادکردنی
ژمارەی حەشدی شەعبی لە (122هەزارەوە بەرزبکرێتەوە بۆ 238 )هەزار. لە کاتێکدا کە عێراق بەسەقامگیرترین ساتەکانی میژوودا ئەڕوات لە دوو دەیەی ڕابردوودا، ئەم
خەرجیە زیادانە ئەمریکاو بانکی نێودەوڵەتی و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی هێنایە دەنگ
و داوایانلێکرد ئەم خەرجیە زیادانە بوەستێنێت.
هەرچەندە ئێستا نرخی نەوت لە (75) دۆلاردایە و
عێراق خاوەنی (115) ملیار دۆلاری یەدەکە بەڵام ئەگەر نرخی نەوت دابەزێت ئەوا یەدەکی دراوی عێراق لە چەند ساڵێکدا
کۆتایی پێدێت .
ساڵی
2014 ئەو کاتەی نرخی نەوت بەرەو دابەزین ئەڕۆیشت و شەڕی داعش دەستیپێکرد، وڵاتانی ڕۆژئاوا هەموویان ڕژانە ناو عێراقەوە و
بە هەموو شێوەیەک یارمەتیاندا چونکە شەڕی داعش شەڕی دژە تیرۆر بوو.
عێراق
ناتوانێت ئەم بودجە زۆرەی خەرجکردنی هەبێت، لە 31 مانگی مایسدا IMF)) سندوقی دراوی نێودەوڵەتی عێراقی ئاگادارکردەوە کە توشی کێشەی قوڵی
سەقامگیری (مایکرۆ ئیکۆنۆمی ) دەبێت لە ساڵانی داهاتودا مانای ئەوەیە ناتوانێت
پارەی وەبەرهێنەران بدات و هەڵئاوسان زیاد ئەکات و خۆپیشاندان و ناساقامگیری روودەدات و کۆچکردنی بەکۆمەڵی خەڵکی عێراق بۆ
ئەورپا ڕووئەدات بۆیە ڕەنگە عیراق بۆ ئێستا سەقامگیرو بێ ئاژاوە بێت، بەڵام بە
بچوکترین قەیران ناسەقامگیری گەورە ڕوودەدات.