بانکی ناوەندی و دابەزینی بەهای دینار
12/21/2020 11:45:00 AM
ئەنوەر كەریم
بانکی ناوندەی دەسەڵاتی بەرزی هەیە لە ناو
دەوڵەتدا و دەستەی بەرێوبەردن بۆماوەیەکی درێژخایەن دەمێننەوە، واتە دەسەڵاتی ئۆتۆنمیان
هەیە و، بۆ ئەوەی هێزی سیاسی نوێ نەتوانن
بیان گۆڕن، وە بڕیارەکەیان ناتوانرێت هەڵوەشێنریتەوە.
ئەرکەکانی بانکی ناوەندی بریتین:
1. بریتیە لە کۆنتڕۆڵکردنی خستنە رووی دراو لە
ئابوریدا، هه‌روه‌ها بریار لەسیاسەتی نەختینەی ووڵات دەدات، سیاسەتی نەختینەی
واتە کۆنترۆڵکردنی خستنە رووی پارە لە لایەن حكومەتەوە، ئەمەش دوو جۆرە، یەکەمیان
سیاسەتی نەختینەی سك هەڵگوشین، ئەویتریان
سیاسەتی نەختینەی فراوانخوازی.
2. هەڵدەسێت بەدابینیکردنی قەرز بۆ بانکەکانی ترو
چاودێری بانکە کانی تر دەکات و کار ئاسانیان بۆ دەکات. وە لە چاودێریکردندا بانکی
ناوەندی سنور بۆ بانکەکانی تر دادەنێت، تاکو سەرکێشی بە پارەی پاشەکەوتکەرانەوە نەکەن. وە مۆڵەتی دامەزراندنی بانک تەنها لای بانکی ناوەندیە، وە
رێژەی یەدەک دەسەپێنێت بەسەر بانکەکاندا،
کۆنتڕۆڵی خستنە ڕووی دراو.
سێ لایەن کار لە خستنە ڕووی پارە دەکات، بانک
ناوەندی و سیستەمی بانکی ووڵات،
پاشەکەوتکەران یان خێیزانەکان، سیستەمی بانکی دەورێکی کاریگەری هەیە لە خستنە ڕووی دراودا، سیستەمی بانکی لە عیراقدا
زۆر لاوازە، بۆیە بەردەوام خستنە ڕووی پارە کەمبوە لە عێراقدا، بانکی ناوەندی عێراق بەم
شێوانە خستنە رووی پارەی پێناسەکردوە.
1. پارەی دەر چوو. واتە ئەو پارەیەیە کە بانکی
ناوەندی چاپی دەکات، ئەوەی لای جەماوەرە و سندوقی بانکەکاندایە .
3. خستنە رووی بەر تەسکی پارەM1، ئەو برە پارەیەی کە بەدەستی خەڵکی ووڵاتەکەوەیەو وەهەروەها راسپاردەی دراوی بیانی و دراوی
ناوخۆ کە لە لایەن کەرتی تایبەتەوە هەیە، وە هەروەها دەزگا دارایەکانی کە سەر بە حکومەت نین.
4. خستنە رووی فراوانی پارە M2 ، برتییە لە خستنە رووی بەرتەسکی پارە لەگەڵ هاوشیوەی پارە ، واتە ئەو سپاردانە کە( نە گۆڕن و جێگیرن) وە سپارەدەی پاشەکەوت و وە (
رسوم و دڵنیای ) .
عێراق بەردەوام دەستی کردوە بە زیادکردنی خستنە ڕووی پارە وە
ساڵانە بڕیک زیاد دەکات، بە هۆی زیادکردنی خەرجیەکانی حکومەتەوە، وە لە ئێستاشدا دەبێت خستنەرووی پارە زیاد بکات
بە هۆی دابەزینی نرخی دراوەکەیەوە .
بڕیارەکەی وەزارەتی دارایی عێراق بڕیارێکی ڕزگارکەرە
بۆ دابەزینی نرخی (Devalues) دراوی عێراق بە ڕیژەی نزیکەی لە 20%، واتە لێبڕینی لە موچەی فەرمانبەرانی عێراقە بە ڕیژەی 20%، وە عێراق ئەگەر ئەم
هەنگاوەی نەنایە دەبوە هۆی کێشە بۆ ڕیكخراوی ئۆپێک، چونکە دەبوایە بەرهەمی نەوتی زیاتر بکردایە لە سەرەتای ساڵی داهاتوودا بەهای داڕمانی ئابوری عێراق کە لە ئەمساڵدا بەڕێژەی 12% ئابوریەکەی پاشەکشەیکردوە وە کورتهینانی
بودجەکەی بەڕیژەی 22% لە تێکڕای داهاتی ناوخۆی عێراق.
بەپێی راپۆرتی(IMF )کە
گەورەترین پاشەکشەیە لە نێوان ئەندامانی ڕیكخراوی ئۆپێکدا، ئەم کارەی عێراق بۆ ئۆپێک باشە بۆ ئەوەی نەتوانێت فشار بکات
لەسەر ڕێکخراوە بۆ زیادکردنی بەرهەم لە
ساڵی داهاتوودا، وە کێشە دروست نەکات بۆ
پڕکردنی بازاڕی نەوت و نەبێتە هۆی
دابەزینی نرخی نەوت لەساڵی داهاتوودا.
هەروەها عێراق لە جیاتی یەدەکی دراوەکەی خەرجبکات بۆ پێدانی موچە و
دوای ساڵێکی تر کە یەدەک نەما ئەو کاتە
نرخی دراوی عیراقی ئۆتۆماتیکی دادەبەزیت، بەلام دابەزینی دراوەکەی کرد، بە سیاسەتەی وەزارەتی
دارایی ڕیگە دەگرێت لە پاراستنی یەدەکی دراوعێراقی .
پەتای
کۆڤید -19 بوە هۆی قوڵکردنەوەی قەیرانە یەک لەدوای یەکەکانی عیراق،
لەبەر ئەم هۆیانەی خوارەوە:
1-دابەزینینرخی نەوت.
2-بەهۆی کەمکردنەوەی بە شە بەرهەمی نەوتەوە.
ئەم هەنگاوەی
عێراق، ڕاستە لەسەرەتادا کاری خراپ دەکاتە
سەر هاوڵاتیان لەبەر ئەوەی عێراق ووڵاتێکی
هاوردەکارە، زۆربەی پێویستیەکانی لە
دەروەی وڵاتەوە دەهێنیت. بەلام لە ماوەیەکی مامناوەندی و دریژخایەندا کاریگەری پۆزێتڤی دەبێت لەسە ر عێراق بەهۆی ئەم خاڵانەی خوارەوە:
1. یارمەتی
پڕکردنەوەی کورتهینانی بودجەی عێراق دەدات بۆ ساڵی 2021.
2. دەبێتە هۆی ئەوەی وە بەر‌هێنەری
دەرەکی ڕووبکە نە عێراق و کوردستان بۆ وەبەر‌هێنان، واتە باشتریین ڕێگەیە بۆ زیادکردنی سەرمایە گوزاری.
3. دەبێتە هۆی زیادکردنی بەرهەمهێنانی ناوخۆ بەمەرجێک بتوانێت لە ڕێگای کواڵیتیەوە پێشبڕکی بکات، چونکە
کاڵای دەرەکی گراندەکەوێت، بەمەش ئاستی بەر هەمهینانی ناوخۆ
زیاد دەکات لە هەموو سێکتەرەکاندا، واتە کەرتی
تایبەت زیاتر بەهێز دەبیت.
4. یارمەتی بەهێزکردنی کەرتی گەشتوگوزار دەدات، دەبێت
هۆی هاندانی گەشتیاری زیاتر بۆ عێراق و کوردستان.
5. دەبێتە هۆی کەمکردنەوی چونە دەرەوەی دۆلار لە ناو عیراقدا بۆ ووڵاتانی هەرێمی . کە چەندین ساڵە چین و تورکیاو ئیران پارەی عێراق هەڵدەلوشن.