شۆڕش و شۆڕش دزەکان!
3/6/2021 9:41:00 AM
د. مەجید ساڵح
(1)
شۆڕشەکان دوو جۆرن: (شۆڕشە رادیکاڵەکان) و (شۆڕشە رەنگاڵەییەکان). رادەی پێشکەوتن و دواکەوتنی کۆمەڵگاکان رادیکاڵیەتی و رەنگاڵەیی شۆڕشەکان دیاری دەکەن، لەو کۆمەڵگایانەی کە دواکەوتوون، شۆڕشگێڕەکانیان بە زرۆی رادیکاڵ و توندڕون و هەرچەندە خواستی شۆڕشگێڕەکان ئازادی و دیموکراسییە، بەڵام شێوازی پێگەیشتنیان پەنابردنە بۆ توندوتیژی. لەو کۆمەڵگایانەشی پێشکەوتوون، شۆڕشگێڕەکانیان بریتین لە خوێندکار، فەرمانبەرانی ملیوان سپی، کرێکارانی بەشی پیشەسازی،..هتد لەپاڵ ئەوەی خواستەکانیان دیموکراتیانەیە، پەنابردن بۆ توندوتیژی و خوێنڕشتن کەمتر بەدی دەکرێت..لەشۆڕشە رەنگاڵەیەکاندا، لە جیاتی توندوتیژی پەنا بۆ خۆپیشاندان، یاخیبوونی مەدەنی، مانگرتن و بەرگری مەدەنیانە دەبرێت، نمونەش بۆ شۆڕشە رەنگاڵەییەکان شۆرشی گوڵی سور لە گورجستان، پرتقاڵی لە ئۆکراین، گوڵی لالە لە قیرقیزیا..
(2)
مەترسدارترین قۆناغی شۆڕش، پاش روخانی رژێمە ستەمکارەکان و سەرکەوتنی شۆڕشگێڕەکانە، ئەو قۆناغە پێی دەوترێت 'مانگی هەنگوینی شۆڕش'. خەڵک لەو ماوەیەدا هەم خۆشحاڵ و هەم رازین، لەسەر سەقامەکاندا شایی و زەماوەند دەگێڕن، بەیاننامەی سەرکەوتن دەردەکەن و بە ئومێدەوە دەڕواننە ئایندە. خەڵکەکە هەموو کینەو رق و بەربرەکانێکانیان لەبیر دەکەن و برایەتی و خۆشەویستی لەدەمیان دەبارێ. هەموو ئەو رەفتارانەی کە لە رژێمی پێشوودا قەدەغەبووە، بە ئازادی و بێ سەرکوتکردن ئەنجام دەدرێن. لاینەکانی ئۆپۆزسیۆن موو ناچێتە نیوانیانەوە، هەمووان پێکەوە کاردەکەن بۆ رێکخستنەوەی کۆمەڵگا و دەوڵەت.
(3)
پاش کۆتایی هاتنی مانگی هەنگوینەکە، هێزە شۆڕشگێڕەکان بۆ دابەش کردنی دەسەڵات و سەروەت و سامان و ... دەیان شتی دیکە، دەرز دەکەوێتە نێوانیان و ململانێ دەست پێدەکات..
لە شۆڕشە رادیکاڵەکاندا، کۆمەڵیک (شۆڕش دز) لە مەڵاسدان و لەو گۆمەڵێڵەدا راوی خۆیان دەکەن و چاوەڕێ دەکەن تا شۆڕشگێڕەکان یەکتری لەناو دەبەن، پاشان زۆر بە ئاسانی دەست بەسەر شۆڕشدا دەگرن.
نمونە بۆ ئەم جۆرە شۆڕشە رادیکاڵانە زۆرە، لە مێژووی ئیسلامدا دوای کۆچی دوایی محەمەد (ص)، ململانێی لە نێوان ئەسحابەکاندا دروست بوو، لە کۆتاییدا بنەماڵەی معاویەی کوڕی ئەبو سوفیان بە عەبای خەلیفەی موسلمین هاتنەوە سەر دەسەڵات.. لە فەرەنسا دوای لەمەقسەڵەدانی لویسی ١٤، شۆڕش گێڕەکان لە ماوەی 1789 تاوەکو 1799، شۆرشگێڕیان کەوتنە گیانی یەکتر و سەدان کەسیان لەیەکتری کوشت، لە کۆتاییدا دیکتاتۆرێکی وەک ناپلیۆن پۆناپارت هاتە سەرکار.. لە ئێرانی دوای رژێمی شا هەمان شت روویدا، دواین نمونەی ئەم شۆڕشە رادیکاڵانەش میسر بوو، (سیسی) توانی بە ئاسانی شۆڕشی میسرییەکان بدزێت..
لە شۆڕشە رەنگاڵەییەکاندا بەهۆی رووە دیموکراسیەکەیەوە، کەس ناتوانێ شۆڕش بدزێت..
کۆمەلگای ئێمەش بەدەر نییە لەو هاوکێشەیە. لە دوای راپەڕینی 1991، سەرەڕای هەوڵە بێوچانەکانی نەوشیروان مستەفا بۆ رێگری کردن لە دزینی شۆڕش، بەڵام بەهۆی دواکەوتوویی کۆمەڵگاکەمان و نەبوونی کۆمەڵگای مەدەنی، هەر زۆر زوو گەندەڵکاران توانیان شۆڕشی خەڵک بدزن و سیستمێکی سیاسی بونیاد بنێن کە خەڵک بیر لە گۆڕینی بکەنەوە.
بەڵام ئەمجارە کۆمەڵگای کوردستان زۆر پێشکەوتووترە لە کۆمەڵگای سەرەتای راپەڕین، خواستە دیموکراسییەکانی زۆرتر بوون و شێوازی خەباتیشی بۆ گۆڕین زۆر جیاوازە لەوەی جاران، کاروانەکە کەوتووەتەڕێ و پێ ناچێ تا سەرکەوتن بوەستێ..