ناسیۆنالیزمی نەژادی لە پرسی کەرکوکدا
9/5/2023 7:27:00 PM
د. جەعفەر عەلی
گرنگی
ناسیۆنالیزم لەوەدایە، هێزی ئەوەی هەبێت نەژاد و کولتورە جیاوازەکان بەیەکەوە
کۆبکاتەوە و لە چوارچێوەی یەک نەتەوەدا ڕێکیانبخات، وەک (ئەمریکا و بریتانیا) بۆ
نموونە. بوونی ناسیۆنالیزم تەنیا بەمانای ژیانکردن لەسەر فەرهەنگ و مێژووی ڕابردوو
نییە، مانای خۆ لە قاڵبدان لە ناو ڕووداوەکانی ڕابردوو و پیرۆزکردنیان نییە، بەڵکو
هەندێجار پێویستدەکات، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕابردووە، بەبێ گەڕانەوە بۆ
سەروەرییەکانی ئەو مێژووە، سەرلەنوێ و بە فۆرمێکی تازە، نەتەوە بونیادبنرێتەوە،
واتە سڕینەوەی کولتوری ڕابردوو مانای لەناوبردن و سڕینەوەی نەتەوە نادات، بەڵکو
مانای دووبارە دروستکردنەوە و داهێنانی کولتوریش دەگەیەنێت.
لە کۆمەڵگەی
ڕۆژئاواییدا، ناسیۆنالیزم زادەی ڕۆحی ڕۆشنگەری بوو. ناسیۆنالیزم لە بنەڕەتدا
پەیوەندییەکی پتەوی بە فیکر، چەمکەکانی ئازادی تاکەکەس و ئەقڵانییەت و
نیشتمانپەروەرییەوە هەبوو. ئەم جۆرە لە ناسیۆنالیزم ڕەنگدانەوەی خواستی سیاسی و
کۆمەڵایەتی چینە مامناوەندەکان بوو. ناسیۆنالیزم لە ڕۆژئاوادا جەختی لەسەر
واقیعییەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی دەکردەوە، نەتەوەی بە یەکەیەکی زیندوو و ڕاستەقینە
دەبینی، نەک وەک نەژادێک.
دواتر و لە سەدەی بیستدا، لە هەندێ لە دەوڵەتانی ڕۆژئاوادا،
هەروەها لە تەواوی ڕۆژهەڵاتیش، خەریکی بەتاڵکردنەوەی ناسیۆنالیزم لە ڕۆحە
ڕۆشنگەرییەکەی بوون.لە ڕۆژئاوادا، نازیزمی ئەڵمانی و فاشیزمی ئیتاڵی، فیکری
ناسیۆنالیزمیان تا ئاستی ناسیۆنالیزمی نەژادی و ڕاسیزم برد. لە کۆمەڵگەکانی
ڕۆژهەڵاتیشدا ئەم ڕۆحی ڕۆشنگەرییەی ناسیۆنالیزمیان یان ڕەتدەکردەوە، یان هەر لە
بنەڕەتەوە قبوڵیان نەبوو، لە بەرانبەر ئەوەدا لە هەوڵی دروستکردنی پەیوەندی لە
نێوان دەسەڵاتگەرایی دەوڵەت و ئیمان، یان دەسەڵات و نەریتگەراییدابوون. لە
سەرزەمین و بیرکردنەوەی ئێمەی کوردیشدا، ناسیۆنالیزم بە مانای ڕێگەیەک بۆ
ڕزگاربوون لە دەسەڵات و هەژموونی داگیرکار و ئەویدیکەی بێگانە بوو، بەبێ ئەوەی ئەو
ناسیۆنالیزمە بتوانێت دوای ڕزگاربوون لە ئەویدی، ئازادی و دیموکراسی بۆ ناوەوەی
خۆی بهێنێت.
لە ڕۆژهەڵاتدا بەگشتی، ناسیۆنالیزم ڕەنگدانەوەی ویستی بنەماڵە خانەدان
و نەریتییەکان بوو، واتە پێچەوانەی ڕۆژئاوا، نە ژێرخانێکی فیکری و ڕۆشنگەری هەبوو،
نە ڕیشەی لە ناو واقیعی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا بوو، ڕەنگە هەر ئەوەش هۆکاری بەشێکی
گرنگی ئەوە بێت، کە نەتوانیویەتی ئازادی و دیموکراسی بهێنێت، نە متمانەیەکی زۆریشی
بەخۆی هەبێت. لێرەوە زۆربەی کات ئاڵوودەی جۆرێک لە گرێی دەروونی بووە، گرێی
هەستکردن بە سووکایەتی و بچووک بینین لەلایەن ئەویدیکەی بێگانەوە، سەرەنجام ئەم
جۆرە بینینەی لە بەرانبەر خۆیدا، بەشێوازی ڕادیکاڵانە و جوڵەی نائەقڵانی
وەڵامداوەتەوە، رێک وەک ئەم وەڵام و جوڵەیەی ئێستای کورد سەبارەت بە دۆخی کەرکوک
لەبەرانبەر دەسەڵاتی ناوەندی لە بەغدا کاری لەسەر دەکات.
گرژییەکانی
ئەم دواییەی کەرکوک، ڕەنگە هێزی ئەوەی هەبێت زۆر بابەتی زیاتر بۆ ئێمە ڕوونبکاتەوە
و لە بەرانبەر هەندێ تێگەیشتنی جیاوازتری ناسیۆنالیزمیشدا ڕامانگرێت. ئەگەر دیقەت
بدەین، کاتێک ناسیۆنالیزمی ڕۆژئاوایی دێت، زیادتر خەریکی بیرکردنەوە و سەرقاڵییە
بە خەونەکانی داهاتوویەوە، هەرچی ناسیۆنالیزمی ڕۆژهەڵاتییە، لە ناپیرۆزیدا، خەریکی
دروستکردنی پیرۆزی و، سەرقاڵی لە جوڵەخستنی مێژووە. ئەوە ڕوونە، کە زۆرجار
بزووتنەوە و ئایدیۆلۆژیاکان بۆ بەدەستهێنانی ئامانجێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی و
ئابووری دیاریکراو لەگەڵ یەکدیدا ململانێ دەکەن، لەم جۆرە ململانێیەدا،
ناسیۆنالیزم بە دەگمەن دەبێتە ناسیۆنالیزمی نەتەوە، بەڵکو زیادتر ڕەنگدانەوەی
تێگەیشتن و دیدی گروپێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی بچووک دەبێت سەبارەت بە نەتەوە و فۆرمی
ململانێکان.
ئەم چەند
ڕستەیەم بۆیە نووسی، تا بزانین، ئەو گوتارە سادەیەی ئێمە، تایبەت پارتی دیموکراتی
کوردستان، لە ئاستی عیراق بەگشتی و کەرکوک بەتایبەتی، کاری پێدەکات، بەرەو کوێمان
دەبات و چەند دەمانکات بە یاریکەرێکی گرنگ لە یەکلاکردنەوەی ناکۆکی و پرسە
هەڵواسراوەکانی نێوان هەرێم و بەغدادا. دیارە کە قسە لە کورد و گوتاری کوردی
دەکەم، بە هیچ جۆرێک نامەوێ بڵێم، ئەوەی لە بەغداوە دێت، گوتارێکی دروستی
دیموکراسی و بەیەکەوەژیانە. لە ئێستادا بەغدا، تێکەڵەیەکە لە گوتاری نەژادی،
تایەفی و مەزهەبی، دینی و نەتەوەیی تاریک، ئەم گوتارە لە هیچ شوێنێکییەوە ناچێتەوە
ناو ڕووبەرەکانی خۆشەویستی ژیان و بەیەکەوەژیان. بەڵام قسە ئەوەیە، بۆچی کاتێک ئەو
بەغدایە بوونی نەمابوو، ئێمەش وەک کورد هێزی ئەوەمان هەبوو ئامانجی گەورە بەدەست
بهێنین، گوتاری ناسیۆنالیستیمان نەرم و دیموکراسی، لە گوتاری غاندی ئاشتیخوازانەتر
و لە هی ماندێلاش مرۆڤدۆستانەتر بوو، کەچی لە ئێستادا کە هێز و توانای ناوەکی و
دەرەکی بۆ بەغدا گەڕاوەتەوە، پەنا بۆ گوتاری ناسیۆنالیستی توند و نەژادی دەبەین،
لە کاتێکدا باش دەزانین ئەم گوتارە هێزی یەکلاکردنەوەی بچووکترین کێشەی بە قازانجی
کورد، نابێت.
دیدگای
ناسیۆنالیزمی نەژادی، گەڕانەوەیەکی نازانستی و نائەقڵانییە بۆ ناوەوەی خۆت وەک
یەکەیەکی کۆمەڵایەتی جیاواز، سەرسامبوونی لە ڕادەبەدەرە بە بوونی نەژادی و مێژوویی
و کولتوری خۆت، بەردەوام خۆت لە ئەوانیدی باشتر، پاکتر، بڵندتر دەبینیت و نەژاد
وەک ڕەگەزی زاڵ لە خۆبەراوردکردن بە ئەوانیدیکەی دەرەوەی خۆت، ڕۆڵی گرنگ و سەرەکی
دەگێڕێت. گوتاری ناسیۆنالیزمی نەژادی، گوتاری دابەشکارییەکی پڕ ترس و تاریکە،
لەگەڵ هاتنی ئەم گوتارەدا، بوونی منی گەورە و ئەویدی بچووک، منی ڕەسەن و ئەویدی
ناڕەسەن، منی باڵا و ئەویدی نزم، دەستپێدەکات. ئەم جۆرە گوتارە، تەنیا لە ئاستی
ڕوانین بۆ نەتەوەی بەرانبەر وەک یەکەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی ناوەستێت، بەڵکو
شۆڕدەبێتەوە بۆ مامەڵەی پەیوەندی کۆمەڵایەتیش لەگەڵ تاکەکانی ناو ئەو نەتەوە
جیاوازانە، واتە دەبێتە جۆرێک لە ڕوانینی گشتی و فۆڕمێک لە بیرکردنەوە، کە
سەرەنجام جگە لە ڕاسیزم و توندوتیژی دژ بە نەتەوە، فۆڕمی بیرکردنەوە و
بیروباوەڕەکانی دیکە، هیچی دی بەرهەم ناهێنێت.
دیدی
ناسیۆنالیزمی نەژادی، کۆی جوڵە و بەرەوپێشچوونەکانی مێژوو، ئاڵوگۆڕە
کۆمەڵایەتییەکان، لەسەر ئەو بنەمای نەژادییە لێکدەداتەوە، سەرجەم هەڵە و کەموکورتی
و شکستەکانی ناوەوەی خۆی، تێکەڵ بە ناوەرۆکی گوتارەکە دەکات و خەریکی خوڵقاندنی
حەماسی نەتەوەیی-نەژادی نائەقڵانی دەبێت. واتە ناسیۆنالیزمی نەژادی وەک سەرپۆشێک
بۆ داپۆشینی شکستەکانی ناوەوە بەکاردەهێنرێت. بۆ نموونە شکستی ئێمە لە پێشکەشکردنی
مۆدێلێکی مەدەنی و دیموکراسیانەی دەسەڵات لە کەرکوک، کاتێک پارتی و یەکێتی
دەسەڵاتداری یەکەمی شارەکە بوون، شکستی دەسەڵاتی کوردی لە ئابووری سەربەخۆ، لە
ئیدارەدانی دادپەروەرانەی سەرجەم سێکتەرەکانی ژیان و خزمەتگوزاری لە هەرێم، شکست
لە دروستکردنی ژێرخان بۆ بونیادنانی دەوڵەت و تا دوایی.
ئەوەی ئەمڕۆ لە کەرکوک دەگوزەرێ، تەنانەت ئەوەی لە
پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و بەغداش هاتووەتەپێش، سەبارەت بە کورد، بەرپرسیاری
یەکەم دەسەڵاتی کوردییە، نەک بەغدا، ئێمە ڕۆحی شۆڤینییەت و نەژادپەرستی لە بەغدا
دەبینین و دەبێت لە دژیشی بوەستینەوە، بەڵام ئەوەی ئەو ڕۆحەی بوژاندەوە، ئەوەی بە
تەنیشت ئەو ڕۆحەوە دانیشت و دەستوری نووسییەوە، ئەوەی خەریکی بەهێزکردنەوە و
دروستکردنەوەی ئەو ڕۆحە بوو، کورد خۆی بوو. کاتێک تۆ لە بەرانبەر ڕۆحێکی مردوودا،
خەریکی بەشینەوەی گوتاری دیموکراسی،بونیادنانەوەی دەوڵەت و بەیەکەوەژیانی، ئەی بە
چ لۆژیکێک دوای زیندووبوونەوەی ئەو ڕۆحە و بەهێزبوونەوەی، بۆ گوتاری نەژادی و
ناسیۆنالیزمی نەژادی دەگەڕێیتەوە، لە کاتێکدا ئەگەر مرۆڤ سادەش بیربکاتەوە، نەک
خۆی وەک سیاسی و مەرجەع پێناسە بکات، لەو ڕاستییە تێدەگات، کە ئەم گوتارە لە
ئێستای پەیوەندی هێزی نێوان هەرێم و بەغدا، چ لە ئاستی ناوەوەی هەرێم و عیراق، چ
لە ئاستی پشتیوانی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا، ناتوانێت بچووکترین دەستکەوتی سیاسی بۆ
کورد وەک نەتەوەیەک بهێنێت.
لێرەوە گرنگ دەبێت ئەو ڕاستییە فیکرییە ببینین،
ناسیۆنالیزمی نەژدای، لە هیچ شوێنێکییەوە ناتوانێت خزمەت، نە بە پرسی کورد و نە
هیچ نەتەوەیەکی دیکەیش بکات، نە دەتوانێت ئارامی بۆ کورد، نە بۆ عەرەب و تورکمان و
ئەوانیدیش بهێنێت. ئەم فۆڕمە لە ناسیۆنالیزم، جگە لە زیادترکردنی ژمارەی کوژراو و
بریندار، جگە لە قوڵترکردنی برینەکان و ئاڵۆزترکردنی کێشەکان، جگە لە وێرانکردن و
هەڵتەکاندنی سەرجەمی ڕایەڵەکانی پەیوەندی و بەیەکەوەژیان لە نێوان گروپە نەتەوەیی
و ئاینیییە جیاوازەکان، ئەنجامێکی دیکە ناهێنێت.
کێشەی هەرێم و
بەغدا، لەناویشیاندا کەرکوک، نە بە گوتاری عروبەی عیراقی، نە بە گوتاری نائەقڵانی
و نەژادی تورکمان و ئەردۆغانی مەرجەعی فیکری و سیاسییان، نە بە گوتاری
ناسیۆنالیزمی نەژادی کوردی، جارەسەر ناکرێت. دەبێ هەم کەرکوکییەکان، هەم ئێمەیش و
باقی گروپە نەتەوەییەکانی دیکەیش، لەوە بەئاگاتر و هۆشیارتر بین، چیتر لە ژێر
تایتڵی ئەم گوتارە نائەقڵانی و دژەمرۆییە نەکرێین بە قوربانی. ناسیۆنالیزمی
نەژادی، نەک هێزی ئەوەی نابێت هەنگاوێک وەک یاریکەر بمانباتە ناو مێژووی ململانێکانی
عیراق و ناوچەکە، بەڵکو دەیان هەنگاو بەرەو پاشەکشەی ترسناکیشمان دەبات. ناسیۆنالیزمی
نەژادی، گوتارێکی بەتاڵ لە ڕۆحی ڕۆشنگەری و ژیان و دیموکراسییە، هەموو ئەو
ڕووبەرانە خاپوور دەکات، کە دەچنەوە ناو ماڵی بەیەکەوەژیان و ڕێزگرتن لە مرۆڤ.
بۆیە ئەنجامی ئەم گوتارە، جگە لە شانازی حیزب بە زیادتربوونی ژمارەی شەهید، جگە لە
بەکارهێنانی نائەخلاقییانەی خوێنی گەنجانی ئێمە لە ململانێی هەڵبژاردن، هیچ
بەرهەمێکی دیکەی لێسەوز نابێت.