حیزبی نوێ، لە نێوان پێویستی و زیادکردنی ژمارەدا
12/21/2023 5:23:00 PM
د. جەعفەر عەلی
پێویستیمان بە حیزبی نوێ هەیە؟
حیزب و
وەزیفەی حیزب لە کوردستاندا وەک هەر شتێکی دیکە، وەک ئیدارە، وەک چەمکی دامەزراوەی
نیشتمانی، وەک تێگەیشتن لە مانای نەتەوە و کۆمەڵگەی مەدەنی، وەک خودی نیشتمان خۆی
و پیرۆزییەکانی نیشتمان، شێوێندراوە.
حیزب لە
نیشتمانی ئێمەدا بۆ ئەوە نەهاتووە تا لە ڕێی سیاسەتەوە خزمەتی ژیانی گشتی کۆمەڵگە
و چاکەی گشتی بکات، بۆ ئەوە هاتووە ئەو مانایانە بشێوێنێ و خزمەت بە گروپ و
کاستێکی سیاسی بکات. حیزب بۆ ئەوە نەهاتووە پەیوەندی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فۆرمی
ململانێ ڕێکبخاتەوە و لە ملشکاندنەوە بمانگوازێتەوە بۆ ئاساییکردنەوەی ململانێ
بەشێوەیەکی دروست، بۆ ئەوە هاتووە ببێتە بەشێک لە درێژەدان بە هەڵتەکاندنی
پەیوەندییەکان و تۆخکردنەوەی ململانێی نادروست، هەڵتەکاندن و وێرانکردنی ئەوەی کە
دوژمن بە هەموو هێزی خۆیەوە نەیتوانی وێرانی بکات. حیزب چ لە شاخ و چ لە شار، بۆ
ئەوە نەهاتووە تا خەمی دیموکراتیزەکردنی کۆمەڵگە و پەروەردەی سیاسی بکاتە بنەما و
وەک پرەنسیپ کاری بۆ بکات، هاتووە تا لە ناو ئەو پەراوێزی دیموکراسییە و لە ناو
گۆمی تەڵخی سیاسەتدا بە ئاراستەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەکانی خۆی،
کۆنتڕۆڵی جوگرافیا و سامانی گشتیبکات، تەمی سەر پەیوەندییەکان ئەستورتر و خەڵکیش
لە هەر گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی، لە دیموکراتیزەکردنی ژیانی سیاسی و کۆمەڵگە، لە
شەڕکردن بۆ دەستکاریکردنی سیستەم و ئینتیما بۆ نەتەوە و نیشتمان ساردتر و بێ
ئومێدتر بکات. حیزبی کوردی لە سەرەتایدا بۆ هەر مەرامێکی سیاسی و نیشتمانی هاتبێت،
سەرەنجامی کارەکانی ڕێک پێچەوانەی گوتارە تیۆری و پرۆگرامە سیاسی، کۆمەڵایەتی و
ئابوورییەکەی بووە، هێندەی حیزبی هەڵتەکاندن و وێرانکردنی کۆمەڵگە بوون لە ناوەوە،
هێندە هێزی دروستکردن و بونیادنان نەبوون.
مێژووی حیزبی
کوردی، مێژووی پاوانخوازی، سڕینەوەی جیاوازی، بەرتەسککردنەوەی ڕووبەرەکانی ئازادی
و دابەشکردنی نیشتمان بووە بەسەر نفوز و دەسەڵاتی بچووک و لۆکاڵیدا. ئەوەی دەیڵێم،
نە پاساوە بۆ سیستەمی تۆتالیتێری بەعس و دیکتاتۆرێکی وەکو سەدام، نە تۆمەتبارکردنی
حیزبەکانی کوردستانە بە تاوانی بەشداری لە ئەنجامدانی جینۆساید، بەڵامکاتێک ئێمە قسە
لە ئەنفال و کیمیاباران دەکەین، تا چەند ڕاستگۆیانە مامەڵە لەگەڵ ڕووداو و
کارەساتێکی مرۆیی و نەتەوەیی گەورە دەکەین و کۆی ڕەهەند و دیوەکانی دەرەوەی بەعس و
ستەمی سەدام و دەسەڵاتە فاشیستەکەی وەک خۆی و بابەتییانە دەبینین. هەر قسەکردنێک
لە تراژیدیای ئەنفال و کیمیاباران بەبێ تێپەڕبوون بە ناو ڕاڕەوەکانی سیاسەتی کوردی
و حیزبە سیاسییە چەکدارەکانی کوردستان، قسەکردنێکی تاکڕەهەند و نابابەتی و
یەکلایەنە دەبێت. مادام دوو لایەن، دوو بەرەی دژ بەیەک لە جەنگدان، هەر ڕووداوێک
لە جوگرافیا و ڕووبەرەکانی ململانێی سەربازی نێوان ئەم دوو بەرەیەدا ڕووبدات، بۆ
تێگەیشتن و نزیکبوونەوەی زیاتر لە ڕاستی ڕووداوەکان، دەبێ هەر دوو بەرەکە بهێنرێنە
ناو جوگرافیا و زەمەنی ڕووداوەکەوە. بە باوەڕی من ئەوە ئەو دۆخ و حاڵەتە ترسناکەی
خوێندنەوەی مێژوو و ڕووداوە، کە تا ئێستا زانستە مرۆیی و کۆمەڵایەتییەکانی
زانکۆکانی ئێمە ئازایەتی ئەوەیان نەبووە، وەک چۆن میتۆدی لێکۆڵینەوەی زانستی و
پرەنسیپی بابەتیبوون لە نووسینی ئەکادیمیدا دەخوازێت، دەستی بۆ بەرن.
حیزب و
بزووتنەوەی سیاسی لە کوردستان، تایبەت لە بەشەکانی باشور و ڕۆژهەڵاتیدا
وایلێهاتووە، هەر چوار کەس لە حیزبێک نیگەران بوون، گلەیی و ڕەخنەیان هەبوو، بیر
لە دروستکردنی لیست و دامەزراندنی ئاراستەیەکی سیاسی و چوونە ناو ماڵێکی سیاسی نوێ
بکەنەوە، یان پێیانوابێ بوونی ناڕەزایەتی بەرینی جەماوەری و گەورەیی ڕێژەی بایکۆت
و سووتاندنی دەنگ لەلایەن دەنگدەرانەوە لە دوا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عیراقدا (١٠
تشرینی یەکەم ٢٠٢١)، نیشانەی ئەوەیە دەبێ حیزبی تازەیان بۆ دروستبکرێت و لە
ماڵێکی سیاسی بە ناو جیاوازتردا کۆبکرێنەوە، بێئاگا لەوەی ئەم تێگەیشتنە بۆ حیزب و
کاری حیزبی، بووە بە هەڵەیەکی باو لە ژیانی سیاسی کۆمەڵگەی ئێمەدا. حیزب نابێت
پەرچەکردار بێت لە بەرانبەر گلەیی و ڕەخنە لە ماڵێکی سیاسی دیاریکراو، نابێ شەڕی شەخسی
و کۆنەقین بێت و لە ژێر ناوی حیزبەوە درێژەی پێبدرێت. حیزبی نۆرماڵ دەبێت لە ناو
پێداویستییە کۆمەڵایەتی و دۆخە بابەتییەکەوە بێتەبوون، نەک بڕیار و سەرگەرمی گروپ
و تاقمێکی دیاریکراو، ئەوە پێویستی سیاسی و کۆمەڵایەتییەمانا بە بوون و لە
دایکبوونی حیزبی نوێ دەدات، نەک لە دەرەوەی ئەو پێداویستییانەوە، تەنیا وەک
وەڵامدانەوە بە ڕەوتی ناڕەزایەتییەکان، دروستکردنی حیزبی ئامادە و پاکەتی،وەک تاکە
بژاردە پێشکەش بە کۆمەڵگە بکەین.
لەم قسانەدا
مەبەستمان نییە بڵێین، هاتنی حیزب و بزووتنەوەی سیاسی نوێ کارێکە نابێت دەستی بۆ
ببرێت و بکرێت، یان پێمانوابێت نابێ حیزبی نوێ بێتە بوون، بەڵکو مەبەستمانە بڵێین،
ئەم دۆخەی ئێستای هەرێمی کوردستان، ئەگەر پێویستی بە دروستکردنی حیزبی نوێش هەبێت،
کاتێک پاساوەکانی ئەم دروستکردنە بابەتی و لۆژیکی دەبن، کە ئەو پێویستییە توانای
تێرکردنی ڕۆحی هەولێر و دهۆک و کەرکوکیشی هەبێت، واتە چیتر فۆرمی لۆکاڵیبوون و
مۆرکی ناوچەیی ناسنامەی سیاسی نەبێت، حیزبێک بێت هێزی تێپەڕاندن و تێکشکاندنی
سنورە لۆکاڵییەکەی دەسەڵاتی سلێمانی و دەوروبەری سلێمانی هەبێت، تێپەڕاندن مانای
بەدەستهێنانی کورسی پەرلەمانی و ئەنجومەنی پارێزگاکان نییە لە چەند هەڵبژاردنێکدا،
بەڵکو مانای پەروەردەکردن، ئامادەکردن و بەگەڕخستنی ئەو هێزە کۆمەڵایەتییەیە لە
کاتی بوون و بەردەوامی ستەمی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا.
ئۆپۆزیسیۆنێک لە ماوەی ١٠ ساڵدا، هێزی دروستکردنی
ڕووداوێکی لە هەولێر و دهۆک نەبێت، جیاوازی چییە لەگەڵ ئەو دیاردەیەی، کە بیرمەندی
سعودی، عەبدوڵڵا قەسیمی سەبارەت بە عەرەب ناوی ناوە، دیاردەی دەنگی (الظاهرة الصوتية).وەک چۆن دەسەڵات بەرپرسیارێتییە، ئۆپۆزیسۆنبوونیش،
بەرپرسیارێتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقییە، بەکارهێنانی میکانیزمەکانی فشارکردن
و پەروەردەکردنە، نەک هاوار هاوار و دەنگە دەنگ، نەک فڕێدانی قسەی بازاڕی و بەتاڵ.
لە سیاسەتی کوردیدا، حیزبەکانی دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆن وەکیەک قسەکەرن، هاوار دەکەن،
دەنگەدەنگ و ژاوەژاو دروست دەکەن، تا سەرەنجام ئەوەی کە دەیڵێن، (قەسیمی) وتەنی،
وا دەزانن کردوویانە، بە جۆرێک کارێکی مەزن و باش نەماوە نەیانکردبێت، تا بیکەن.
خراپترین ڕۆڵی
ئۆپۆزیسیۆنی کوردی، ڕاهێنانی خەڵکە لەسەر خۆخاڵیکردنەوە، بەبێ ئەوەی ئەم
خۆخاڵیکردنەوەیە هۆشیاری و ئاگاییەکی خۆناسی، سیاسی و کۆمەڵایەتی لە پشتەوە وەستا
بێت. لێرەوە هەر هێزێکی نوێ بچێتەوە ناو هەمان بازنەی ئەوەی تا ئێستا بەردەوامی
هەیە، بە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنەوە، جگە لە نائومێدییەکی قوڵتر، جگە لە داڕوخانێکی
دەروونی و کۆمەڵایەتی دی، ناتوانێت هیچی دیکە بەرهەم بهێنێت. لە دۆخی لەم جۆرەدا،
لە فۆرمێکدا کە هێڵە گشتییەکانی سیاسەت لە ناو هەمان ترادیسیۆن و کولتوری
پەروەردەی سیاسیدا بێت، دروستکردنی حیزبی نوێ، جگە لە زیادکردنی ژمارەیەک بۆ سەر
ژمارەی حیزبەکانی دی، هیچی دیکە نابێت. ئەوەیشی لەدروستکردنی فۆرمی سیاسی لەم
جۆرەدا سوودمەندی یەکەم دەبێت، هێزەکانی دەسەڵات و درێژکردنەوەی تەمەنی سیاسی ئەو
هێزانەیە، گەورەترین زەرەرمەندیش بەرەی ناڕازی کۆمەڵگە و خانە کۆمەڵایەتییەکانی
دەبێت.
لە باوەڕی
مندا، دۆخی ئێستای هەرێم بۆ ئارامگرتن و دەرفەت پێدان گونجاوترە تا دروستکردنی
حیزبی سیاسی نوێ. گونجاوتر دەبێت ئارام بگرین و دەرفەتی گەورەتر بە ناڕەزایەتییە
کۆمەڵایەتییە جەماوەری و پیشەییەکان بدرێت باشتر گوزارشت لە خۆیان بکەن و زیاتر
پشتیوانی لە ڕێکخستنیان بکرێت، شانبەشانی ئەوەش هەوڵی بەهێزکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی
بدرێت، نەک لە ناو حیزبی نوێ و ململانێی سیاسی نادروستدا لە مەنگەنەی عەقڵی چەند
کەسێک و گروپێکی سیاسی دیکە بدرێت. من لەوە تێدەگەم و دەشزانم ئەم ناڕەزایەتییانەی
لە هەرێمی کوردستان هەن، هێشتاتەواو نەچوونەتە بازنەی هۆشیاربوون بە مافی
کۆمەڵایەتی و پیشەیی، ئاگاداری ئەوەش هەم، ناڕەزایەتییەکان پارچە پارچە، لۆکاڵی،
بێهێز و بێکاریگەری گەورەن، مەبەستمە بڵێم، هێشتا ناڕەزایەتییەکان بە چەندین
هۆکار، چاوەڕوانی ئەنجامێکی دڵخۆشکەریان بۆ هیچ توێژێکی پیشەیی و کۆمەڵایەتی
لێناکرێت، بەڵام هێشتا لە بری ئەوەی لە چوارچێوەی حیزبی سیاسیدا نزیک لە مەرگیان
بکەینەوە، باشترە بە شێواز و فۆرمی جیاجیا پشتیوانی بکرێن و هەوڵی باشتر ڕێکخستن و
دەرفەتی گەورەتری گوزارشت لە بوون و ناسنامەی کۆمەڵایەتی و داکۆکی لە مافی یاسایی
و پیشەیی خۆیان پێبدرێت.
بایەخی حیزبی
سیاسی دەزانم، پێویستی بوونیشیان هەست پێدەکەم، بەڵام ئەوە لە کاتێکدا گرنگە، کە
حیزب هۆشیار بێت بە وەزیفەی سیاسی، کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی خۆی، حیزب هاوشانی
دامەزراوەکانی دیکەی کۆمەڵگە، هێزی جوڵە بە مێژوو و کۆمەڵگەی هەبێت، نەک مێژوو و
کۆمەڵگە لە جوڵە بخات، نەک ببێتە ژمارەیەکی پاسیڤ و دەزگایەکی پەککەوتوو بە تەنیشت
ژمارە سیاسییەکانی دیکەوە و خەریکی کار و کەسابەت و بزنس بێت بۆ خێزان و بنەماڵە و
کاستێکی سیاسی. ڕاستییەکەی هێشتا لەو بیدعە کوردییە، تایبەت لە سنوری پارێزگاکانی
سلێمانی و هەڵەبجە، تێناگەم، ئەوە چییە وا دەکات مادام ڕۆژگارێک لە شاخ بووین، یان
چەند ساڵێک لە حیزبێک، یان دەزگایەکی نوێنەرایەتیدا کارمان کرد، دەبێت حیزبیشمان
هەبێت. بۆ دەبێت هەمیشە پێمانوابێت کۆمەڵگە و خانە کۆمەڵایەتییەکانی کۆمەڵگەی ئێمە،
دەبێت حیزبی سیاسی ڕابەر و ڕێپێشاندەری بێت، لە بوونیحیزبدا هەین و لە نەبوونیشیدا
نین. حیزبێک، بزووتنەوەیەک، جوڵانەوەیەکی کوردی نییە بە کۆن و تازەیەوە، بە
دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵاتەوە، بانگەشەی ئەوە نەکات دەتوانێت خاوەندارێتی و
نوێنەرایەتی کۆی کۆمەڵگە بکات. نزیک بە هەشتا ساڵە کۆمەڵگەی ئێمە ئەم ئەزموونە
حیزبی و ئەو تێزی هەڵلوشینی ناڕەزایەتییە لە قاڵبی حیزبیدا تاقیدەکاتەوە بەبێ
ئەوەی سەرکەوتوو بووبێت، بەبێ ئەوەی توانیبێتی ئەنجامی سیاسی گرنگ لە ئاستی گوتاری
نەتەوەیی و نیشتمانی بەدەست بهێنێت، ئەی چی دەبێت ئەگەر لێبگەڕێین بۆ چەند ساڵێکی دی،
بەبێ هێنانی حیزبی نوێ بژین، کۆمەڵگە خۆی بخاتە بەردەم ئەزموونی ناحیزبییەوە و لە
دەرەوەی ماڵی حیزبی سیاسییەوە، چەند دەتوانێت ماڵی خۆی ڕێکبخات، بزانین حیزبە
کۆنەکان و ئەوانەی لە ئێستادا هەن، دەتوانن هەموو کۆمەڵگە قوتدەن، یان کۆمەڵگە
بەجێیاندەهێڵێت و دەیانکات بە بەشێک لە مێژوو.
خۆم سەر بە
تێزی دەرفەتدان بە ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتی لە دەرەوەی حیزبی سیاسیدام، دەرفەت بە
کۆمەڵگە و هێزە کۆمەڵایەتی و پیشەییەکانی بدرێت باشتر بەدوای بوون و ناسنامەی
کۆمەڵایەتی خۆیاندا بگەڕێن و ڕوونتر خۆیان بدۆزنەوە. ناڕەزایەتی و ڕۆحی یاخیبوونە
کۆمەڵایەتییەکان لە درێژەی ڕەوتی ناڕەزایەتییەکانیاندا بەبێ ئەوەی بیریان
لێکردبێتەوە خۆیان لە شوێنێکدا بدۆزنەوە. لەوانەیە باشترین نموونەی ئەو
ناڕەزایەتییانە، ئەو شۆڕشانە بن، ناوی شۆڕشی عەرەبییان لێنرا. خۆسووتاندنی
(ئەلبوعەزیزی) لە تونس، پێشنیار و بڕیاری پێشوەختەی حیزبێکی سیاسی نەبوو، بەڵام
بوو بە کڵپەی شۆڕشێک و عەرشی دەیان ساڵەی ستەمکارێکی وەک (زەینولعابدینی)
ژێرەوژوور کرد، گەنجانی میسر و لیبیا، حیزبێکی سیاسی دیاریکراو سەرکردایەتی نەکردن،
بەڵام دەسەڵاتی موبارەک و قەزافییان کرد بە بەشێک لە ڕابردوو، ئەزموونی سوریا
چونکە درێژەی کێشا و حیزبی سیاسی کەوتە جڵەوکردنی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان، وێڕای دەرچوونی دۆخی سوریا لە سنوری ناوخۆ و
بوونی بە مەیدانی ململانێی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، بینیمان هەم ناڕەزایەتییەکان
لەوێدا شکستیان خوارد، هەم دیمەشق بەرەو بەهێزبوونەوە هەنگاوینا.
تا چەندین
ساڵی دیکەیش، دروستبوون و دامەزراندنی هەر حیزبێک، بزووتنەوەیەکی سیاسی لە باشور
بە تەنیشت حیزبەکانی دیکەوە، بەبێ بوونی کەرەستەی تێپەڕاندنی ئەوانی پێش خۆی و
هێنانی مۆدێلێکی نوێ لە کاری سیاسی، وەک بەڵایەکی سیاسی دیکە بەسەر شانی دۆخی گشتی
و هاوڵاتیانی کوردستانەوە دەبینم. گرنگە لە دەرەوەی حیزبی سیاسی، بیر لە
ئاڵتەرناتیڤ و مۆدێلی دیکەی خۆڕێکخستن بکرێتەوە. بۆ دەبێت هەمیشە باوکێک، گروپێک،
کە سەرەنجام گروپەکەش یان ڕۆڵی باوک دەبینێت، یان دەبنەوە بە باوکی تاقانە، لە سەرەوە
وەک مێگەل ئاراستەمان بکات، جۆرێک لە ئاراستەکردن، کۆی ئەزموونەکانی حیزب و شۆڕش
لە ڕابردوودا ئەو ڕاستییە مێژوویی و کۆمەڵایەتییەی بۆ کەشف کردین، ئەویش
داگیرکردنی هۆشیاری و بەرتەسککردنەوەی ئازادی فەردی ئەوانیدیکەیە، لەو شوێنەشدا کە
پرۆسەی داگیرکردنی هۆشیاری دەست پێدەکات و بیرکردنەوە و ڕای ئازاد لە مەنگەنەی
عەقڵی باوک و کاستی سیاسی و سیاسەت دەدرێت، ئیدی حیزب، باوک، کاستی سیاسی، جگە لە
بەڵایەکی نوێ بەسەر شانی کۆمەڵگەوە شتێکی دیکە نابێت، جگە لە درێژەپێدانی یارییەکە
بە هەمان ڕیتم و نەغمەی سیاسی کۆن، ئومێدێکی دیکەی لێ چاوەڕوان ناکرێت.
ئەزموونی بزووتنەوەی گۆڕان
کاتێک بزووتنەوەی گۆڕان وەک هێزێکی سیاسی نوێ لە ٢٠٠٩
هاتەبوون، خودی ئەوانەی پێماندەگووترا گۆڕانخواز و هەڵسوڕاوی گۆڕان، کەمترین
هۆشیاریمان بە پرۆسەی گۆڕانکاری بەگشتی و گۆڕانکاری سیاسی بەتایبەتی هەبوو، کەمترین
زانیاریمان لەبارەی ئۆپۆزیسیۆنی سیاسی و ئەرک و مافی یاسایی ئۆپۆزیسیۆن لە کایەی
سیاسی و کۆمەڵایەتیدا هەبوو، کەچی بە ئارەزوو، بە کەمترین پاشخانی مەعریفی بە
زانستی سیاسەت، ململانێی سیاسی و ئۆپۆزیسیۆنی پەرلەمانی، گەرەکمان بوو ڕادیکاڵانە
دونیای سیاسەتی کوردی بگۆڕین و هۆشیاری کۆمەڵایەتی مرۆڤی کوردی بەرینەسەر. ئێمە کە
لە بەرانبەر دوو حیزبی دەسەڵاتدار، خاوەن میلیشیای حیزبی، ئیدارە، پەیوەندی
ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا وەستابووینەوە، بەڵام نەماندەویست، یان پێشینەی مەعریفیمان
هێزی ئەوەی پێنەدەداین، تا لە مانای ململانێی سیاسی و ڕۆڵی ئۆپۆزیسیۆن لە کۆمەڵگەی
کوردی تێبگەین، کۆمەڵگەیەک هەموو شتێکی جیاواز بوو لە کۆمەڵگەیەکی ئاسایی، کە
سیاسەت و ململانێی سیاسی تێیدا بەشێوەیەکی نەرم و دیموکراسیانە جوڵە دەکات.
کۆمەڵگەیەکی داڕزێنراو لە ڕووی دەروونی، ئیرادە، پەروەردە و خودناسییەوە، ئێمە لە
کۆمەڵگەیەکی وەهادا، دروشمی گۆڕانمان کردە پرەنسیپ، بەبێ ئەوەی هیچ میکانیزمێکی
سیاسی، کۆمەڵایەتی، پەروەردەیی، مەعریفی گونجاو بۆ ئەو گۆڕانکارییە گرنگە
بەکاربهێنین، واتە تەواوی ئەو پرەنسیپ و قوڵاییە مەعریفییەی کە بۆ گۆڕان لە پنت و
گۆشەیەکی ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەیەکدا پێویستە، ئێمە لێی بێئاگا بووین،
یان نەمانتوانی کاری بۆ بکەین. لەبری ئەوە، توڕەیی، زبری، هاوار و قیژە قیژ،
هەندێجاریش داکۆکی و پشتیوانی لە ناهەقی و زێدەڕۆییمان کردە ستاندارد و وەک
ئاڵتەرناتیڤی کۆی میکانیزمە عەقڵانییەکان پشتمان پێبەست، ئیدی کۆمەڵگە تا زیاتر
گوێی لە هاوار و قیژەی تۆ دەبوو، تۆش گەورەتر دەنگدانەوەی هاوارەکانی خۆت دەبیست،
واتە هاوارێکی ناهۆشیارانە بە گۆڕانکاری ڕیشەیی و دیزاینکردنەوەی کایەی سیاسی و
کۆمەڵایەتی دەیتوانی جێگە بە دەیان ڕستە و بۆچوونی عەقڵانی و لۆژیکی سیاسی و
کۆمەڵایەتی لێژ بکات.
بۆ زیاتر
ڕوونکردنەوەی ئەم بۆچوونە، پەنا بۆ گفتوگۆی برادەرێکی ئەکادیمی و زانکۆیی دەبەم. برادەرێکی
زانکۆیی لە ڕستەیەکدا و بە حەماسێکی دڵسۆزانەوە پێیگووتم،پێڵاوێکت لە سەرۆکی
پەرلەمان نەگرت!.ڕستەیەک ئەوسا و ئێستایش بۆ من جێگەی دەیان پرسیار، سەرسوڕمان و
بیرلێکردنەوەیە. من کە خۆم لە ناو بازنەی یەکەمی ئۆپۆزیسیۆن و ڕووبەڕووبوونەوە
لەگەڵ دەسەڵاتدا بووم، دەمزانی لەو کاتەدا تێگرتنی پێڵاوێک بە ئاراستەی سەکۆی
سەرۆکایەتی پەرلەمان دەتکات بە چ قارەمانێکی باڵۆنی،بەڵام نایشارمەوە پرسیاری وەها
لەو کاتیشدا، نەک باوەڕم پێینەبوو، بەڵکو ئازاری دەدام، ئازارێک بە زمانێکی سادە و
ڕەوان پێیدەگووتین: ئێمە هێشتا بۆ پرۆسەی گۆڕانکاری بێ ئەنداز ناکامڵ و نائامادەین.بە
حوکمی بەشداری لە پرۆسەکە، لەو کاتەدا دژ بە وەها کارێک نەدەوەستامەوە، بەڵام
قەناعەتم وابوو ئەو ڕێگەیە، ڕێگە سیاسی و کۆمەڵایەتی و پەروەردەییەکەی گۆڕانکاری
وەک پرۆسەیەک نییە، چونکە ئەوسا و ئێستایش وایدەبینم ڕێگەی گۆڕانی سیاسی و
کۆمەڵایەتی لە هەرێم هێندە کارێکی ئاسان نییە پێڵاوی تێدا بکرێتە سیمبولی سەرکەوتن.
پرسیاری ئەو زانکۆییە دەشێئەو بنەما مەعریفییە ترسناکە
بێت، دەهێنێت قسەی زۆری لەبارەوە بکرێت، دەتوانین لە ڕێی ئەو پرسیارەوە دۆخی
مەعریفی و زانستی، هۆشیاری سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگە بە گۆڕانکاری بخوێنینەوە، دواتریش
لە سیاسەت و گۆڕان وەک پرۆسەیەک لە کایەی کاری سیاسی و پەرلەمانیداباشتر تێبگەین. من
بەشبەحاڵی خۆم، نە ئەوسا و نە ئێستایش باوەڕم بەوە نەبووە، تێزی دەنگەدەنگ و
پێڵاوتێگرتن بکەینە ناسنامەی هەمیشەیی سیاسەت و وەک بنەمایەکی ستراتیژی لە
ئۆپۆزیسیۆنبووندا لەگەڵیدا بژین، بەڵام باوەڕم بەو ڕستانە هەیە، کە لە پاشخانێکی
مەعریفییەوە دێن و بەها بۆ پێڵاویش دادەنێن. تێزی پێڵاو و دەبە هاویشتن، تێزێکە
هێندەی بەرهەمی بێ ئومێدی لە ڕووبەڕووبوونەوە و ململانێی سیاسییە، هێندە ناتوانێت
هیوایەکی ڕاستەقینە بەرهەم بهێنێت، هێندەی بێ ئومێدی و تێنەگەیشتنە لە گۆڕان وەک
پرۆسەیەک، مامەڵەکردنە لەگەڵ ئەم چەمکە وەک ڕووداوێک، سەرەنجامیش ئەم تێزە هیچ
پەیوەندییەکی بە سیاسەتی عەقڵانی و کایەی زانستی سیاسەتەوە نییە. بۆ منیش هەموو
جوڵەیەکی ناعەقڵانی، کە جگە لە بەلاڕێدابردنی پرەنسیپە بنەڕەتییەکە، کە چەمکی
گۆڕان و گۆڕانکارییە، کە دیزاینکردنەوە و بونیادنانەوەی کۆمەڵگە و هەستانەوەیەتی،
هەم وەک بەڵایەک بەسەر پرۆسە سەرەکییەکە و هەم وەک کۆسپێکیش لەبەردەم گۆڕانکاری
دەبینرا. دەمەوێ بڵێم، ئێمە خەریکی جۆرێک لە مەشق و ڕاهێنان بە عەقڵ و هۆشیاری
گۆڕانخوازان بووین، تێیدا تارماییەکانی پرۆسەی قارەمانسازی ئیشی دەکرد؛ ببە بە
قارەمان، ئیدی چۆن دەبیت گرنگ نییە، لەو پرۆسەیەشدا کێ لە ڕووی ستراتیژییەوە زەرەر
دەکات دیسان هەر گرنگ نییە. ئەم نیگا خستنەسەر پرسی قارەمانسازییە، کە دۆخی
کۆمەڵایەتی و سایکۆلۆژی ژمارەیەکی زۆر لە گۆڕانخوازانی داپۆشیبوو، ڕەنگە
کوشندەترین زیانی سیاسی بەر جەستەی گۆڕان وەک بزووتنەوەیەکی سیاسی و پرۆسەی
گۆڕانکاریش لە کوردستان گەیاندبێت.
کۆمەڵگەی
کوردی لە ڕۆژگاری دروستبوونی گۆڕان و تا ئێستایش، بەشێوەیەکی گشتی نەک ڕەها،
چاویان لەسەر سیاسەت وەک کردەیەکی عەقڵانی نییە، کەم ئاگان لەوەی سیاسەت وەک
زانستێک، لانیکەمی هۆشیاری سیاسی و کۆمەڵایەتی پێویستە، سیاسەت تەنیا بابەتی دەنگ
بەرزکردنەوە و قیژە و هاوار نییە، بەڵکو تێگەیشتنە لە فۆرمی پەیوەندییەکان،
ئازادی، داڕشتن و پلان و بونیادنانەوە. دەتوانم بڵێم، لەوساوە بۆ ئێستا، تا توندتر
هاوار بکەیت، تا زبرتر قسە بکەیت، تا بازاڕیانەتر قڕەقڕ بکەیت، ڕستەی بەتاڵ و
بێناوەڕۆک فڕێبدەیت، بە هەموو هێزتەوە کارەکتەرێکی لێزان و شارەزای هونەری
نمایشکردن بیت، کۆمەڵگە بەهێزەوە باوەشت بۆ دەکاتەوە و زیاتر قبوڵت دەکات. لێرەوە
ئاراستەی جوڵە و قسەکردن و گفتوگۆ بۆ بردنەپێشی عەقڵ و هۆشیاری کۆمەڵایەتی خەڵک بە
هیچ جۆرێک وەک بەشێکی گرنگ لە پرۆسەی گۆڕان و دەستکاری پەیکەرەی سیاسی و
کۆمەڵایەتی کۆمەڵگە نەدەبینرا. ئەم ستایلی بیرکردنەوە و تێزی دەنگ بەرزکردنەوەی
خاڵی لە هەر مەعریفەیەک، دەتوانێت بۆ قۆناغێک دەنگی ناڕازی و بێ ئومێد لە دەسەڵات
بگرێتە باوەش، لە هەڵبژاردنەکان دەنگ کۆبکاتەوە، کورسی پەرلەمان و ئەنجوومەنی
پارێزگاکان بباتەوە، بەڵامهێزی بردنەوەی ئایندە و دڵنیایی لە ئایندەی نابێت،
تەنانەت نەک هێزی پێشاندانی جیاوازی لەگەڵ دۆخی پێش خۆی نابێت، بەڵکو دەگۆڕێت بۆ
دیوی دووەمی ئەو کەلاوە سیاسییەی، کە دەسەڵاتی حیزبی و بنەماڵەیی ماوەی نیو سەدە
زیاترە لە کوردستاندا دروستیانکردووە.
گۆڕانکاری
بریتی نییە لە تەنیا بێهێزکردنی پارتی و یەکێتی، دونیای سیاسەتی کوردی بە ڕۆیشتن،
یان لاوازبوونی ئەم دوو حیزبە سیاسییە و دوورخستنەوەیان لە دەسەڵات ناگۆڕێت، بەڵکو
دەبێ دەستکاری ئەو سەرزەمین و ژێرخانە سیاسی،فیکری،کۆمەڵایەتی و پەروەردەییە
بکرێت، کە دەسەڵات و نموونەی سیاسی لەم شێوەیەی دروستکردووە، واتە لەبری فۆکەس
خستنەسەر تەنیا پارتی و یەکێتی، دەبێ فۆکەسیش بخرێتەسەر گۆڕینی دونیای کوردی
بەگشتی. بڕوام وایە، تا دونیای کوردی لە ئاستی گشتیدا نەگۆڕین، هەر گۆڕان و
گواستنەوەیەک لە دەسەڵاتی (ئەلیف)ەوە بەرەو (بێ)، هەر دەمانباتەوە ناو ماڵی (ئەلیف)،
بەڵام لەبری (ئەلیف) ناوی (بێ)یە. دەستکاریکردنی دونیای کوردی کارێکی قورسە،
پرۆسێسە، پرۆسێسیش جوڵەیەکی هێواش و هەنگا و بە هەنگاوە، نەک خێرا و بە پەلە، واتە
گۆڕان دەبێ لە ڕووداو جیابکرێتەوە، گۆڕان ئارامگرتن و کاتی پێویستە، هەرچی ڕووداوە
خێرا و لە چرکەساتێکدا ڕوودەدات، ئەوەی ئێمە بە ناوی گۆڕانەوە بەدوایدا وێڵ بووین،
بێ ئەوەی ئاگاداربین، بێ ئەوەی هۆشیاریمان دەرفەتی خوێندنەوە و تێگەیشتن بە
پرۆسەکەمان بۆ فەراهەم بکات، ڕووداو بوو، نەک پرۆسێسی گۆڕان. هیچ گۆڕانێک لە
دەرەوەی هۆشیاری و خودناسییەوە ڕوونادات، هیچ گۆڕانێک لە دەرەوەی پەروەردەی سیاسی
و دیموکراسیانەوە نایەتەبوون، دونیا بە هۆشیاری، بە عەقڵ، بیرکردنەوەی ڕەخنەیی و
وەستانەوە لەبەردەم ئەگەر و پێشهاتە جیاوازەکان دەگۆڕێت، نەک بە گوتاری قین و
دابەشکاری فریشتە و شەیتان.
بزووتنەوەی
گۆڕان، ئەگەرچی تا ئەندازەیەک ئەو میکانیزمانەی کارکردنی لەبەردەستدا بوو، بەڵام
نەیتوانی، یان بیری بۆ ئەو بابەتە ستراتیژی و کرۆکییە نەچوو، یان قورسایی
سەرنجەکانی خستبووە سەر زۆری ژمارەی دەنگ و کورسی، بە هیوای ڕوودانی پرۆسەی گۆڕان
لە ڕێی کاری پەرلەمانی و هەڵبژاردنەوە، بەڵام کاتێک بەئەزموون بۆمان دەرکەوت ئەو
ستراتیژی گۆڕانکارییە، تێزێکی هەڵەیە و گۆڕانکاری لە ژێر ڕەحمەتی تفەنگ و میلیشیای
حیزبی، خێزانی و بنەماڵەییدا، کارێکی نەکردەیە، هێشتا ئامادەیی بۆ دەستکاری بڕێکی
کەم لەم تێزی گۆڕانکارییەمان نەبوو، لەوەش خراپتر دواجار پاڵدانەوە لە ژێر سێبەری
قورسی ئەو تفەنگە حیزبی و میلیشیاییە بوو. لێرەوە تێدەگەین، گۆڕان وەک فەلسەفە،
وەک پەروەردە و بردنەسەری ئاستی هۆشیاری تاکەکانی کۆمەڵگە، نەبوو بە پرەنسیپ و
ستراتیژ، بەڵکو هەمووان وەک پرسێکی کورتخایەن و تاکتیکی مامەڵەیان کرد.
هێزی سیاسی
نوێ، هێزێک بە کردەوە چاوی لەسەر پێشاندانی جیاوازی بێت، بەرنامەی دابڕان و
دەستکاری ترادیسیۆنی سیاسی، کۆمەڵایەتی و کولتوری هەبێت، دەبێ بە کردەوە ئەو
جیاوازییە لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتییەوە لەگەڵ هێزەکانی پێش خۆی پێشانبدات،
ئەگەرنا جگە لە گەورەکردنی ژمارە (دە) بۆ (یازدە) و (بیست) بۆ (بیست و یەک)، هێزی
گۆڕینی هیچ پنت و گۆشەیەکی دیکەی ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەی کوردی
نابێت.