تراژیدیاکانی دابەشبوون و شکستی ئێران
1/16/2024 7:40:00 PM
د. جەعفەر عەلی
دابەشکردن و
بەشینەوەی کوردستان بەسەر دەوڵەتەکانی تورک و فارس و عەرەبدا، چەند لە ڕووی سیاسی
و کولتورییەوە زیانی قورسی بە پرسی کورد و پرسی نەتەوەبوونی ئێمە گەیاندووە،
دابەشبوونە سیاسی و لۆکاڵییە ناوەکییەکەش، بەسەر ئەجێندای حیزبی و هێزی ناوچەییدا،
زیانەکانی لە دابەشکردنە دەرەکییەکەی کۆڵۆنیالیزمی جیهانی، ئەگەر پتر نەبووبێت،
کەمتر نەبووە.
کوردستان لە
هاوکێشەی ململانێی هێز و بەرژەوەندیدا، بەپێی نەخشە و پلانێکی کۆڵۆنیالیزمی
جیهانی، دوور لە خواست و ویستی خاوەنانی ڕاستەقینەی خۆی، بەسەر چەندین دەوڵەتی
تازە دروستکراوی دوای جەنگی یەکەمی جیهانیدا، دابەشکرا. ئەم دابەشکردنەیان بەرهەمی
پووکانەوە و هەڵوەشانی دەوڵەتی عوسمانی و بونیادنانی دەوڵەتی نوێ بوو لەسەر میرات
و سنوری ئەو ئیمپراتۆریەتەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دروستە دابەشکردن و پەرتکردنی
نەتەوەیەکی بە ژمارە گەورەی وەک کورد، هەم هەڵەیەکی مێژوویی، هەم غەدرێکی سیاسی و
نەتەوەیی گەورە بوو، بەڵام لە دوای ئەوەشەوە ئارەزووی دابەشبوون بە خواستی ناوەکی،
بووەتە بەشێک لە پێکهاتی سیاسی و کۆمەڵایەتی کورد خۆی و بەشێوەیەکی تراژیدیانە تا
ئێستایش درێژەی هەیە.
دابەشبوونە
دەرەکییەکە سەپاندنێکی ناڕەوا و پێشێلکردنێکی ئاشکرای مافی نەتەوەیەک بوو لە
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەروەها دەرگا کردنەوە بوو بەسەر قەیرانێک، قەیرانی
ناسنامە، کە تا ئێستا لە هەر یەکێک لە تورکیا، عیراق، سوریا و ئێران، درێژەی هەیە.
کورد بە زۆر خزێنراوەتە نێو چێوەی هەر یەکێک لەو دەوڵەتانەوە، نە سیستمی سیاسی هیچ
یەکێک لەو دەوڵەتانە، کوردی وەک هاوڵاتییەکی خاوەن ناسنامەی کولتوری جیاواز قبوڵە،
نە زمان و بوونی سیاسی و نەتەوەیی کورد لە تێگەیشتنی سیاسی ئەو دەوڵەتانەدا
جێگەیەکی هەیە، نە کوردیش ئامادەیی ئەوەی تێدابووە، لە دەرەوەی داننان بە بوون و
ناسنامەی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، لە نێو چێوە گەورەکەدا و بە زۆر بکرێتە بەشێکی
ئەسیمیلەکراو لە ناو ئەویدیکەدا و بە ملکەچییەوە درێژە بە ژیان بدات. کۆڵۆنیالیزمی
جیهانی، لە بنەڕەتدا خاوەنی دروستکردنی جەوهەری کێشەکەیە، ئەوان وەک هێزی گەورە و
بڕیار بەدەستی جیهانی لەو کاتەدا تەنیا لایەنێکی کێشەکەیان بینیوە، ئەو لایەنەی
ڕژاوەتە خزمەت و بەرژەوەندی سیاسی و ئابووری خۆیانەوە، نەک هەوڵدان بۆ
لەبەرچاوگرتنی مافی چارەنووسی گەلان و پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ و داڕشتنی
سەرەتایەکی سیاسی گرنگ بۆ بنبڕکردن، یان لانیکەم هێندەی دەکرێت بچووککردنەوەی
قەبارەی کێشەکان لە ناوچەکەدا. گوناهباری یەکەم لەم پرسە مێژووییەدا ئەم تێگەیشتن
و لێکدانەوەی کۆڵۆنیالیزمی جیهانییە بۆ داڕشتنەوەی هەندەسەی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کۆڵۆنیالیزمێک جۆرێک لە نەخشەی سیاسی و مێژوویی بۆ
دابەشکاری ناوچەکە کێشاوە، تا ئێستایش هێز نییە بەبێ ڕاستکردنەوەی ئەو پلان و
نەخشەیە بەر بەو نەزیفی خوێنە بگرێت، کە لە جەستەی گەلانی جیاوازی ناوچەکە دێت.
تراژیدیای ئەم
دابەشبوونەی کۆڵۆنیالیزم سەبارەت بە کورد تەنیا دیوێکی دیمەنە سیاسییەکەیە،
دیوەکەی دیکەی، بریتییە لەو پەرتبوون و دابەشبوونە ناوەکییەی، بە پلەی یەکەم کورد
خۆی لێی بەرپرسیارە. کورد خاوەنی دەوڵەتی تایبەت بە خۆی نییە، بەڵام حیزبە
سیاسییەکانی، ئەوانەی خاوەنی هێزی چەکدار، پارە، ئامرازەکانی سەپاندن و کۆنتڕۆڵکردنن،
هەر یەکێکیان لە ئاستی ناوەوەدا لە وێنەی دەوڵەتێکی بێهێز و لەرزۆک کاردەکات.
زۆربەی ئەو حیزبانەی کورد خاوەنی جوگرافیای لۆکاڵی تایبەت بە خۆیانن، زۆرینەیان
لەشکری تایبەت و ئابووری تایبەت بە خۆیان هەیە، تەنانەت حیزبەکان بەبێ وەرگرتنی
ڕەزامەندی پێشوەختە مافی هیچ بڕیارێکیان لە سنوری یەکدیدا نییە. ئەم دابەشکردنی
جوگرافیایە، ئەم پارچە پارچەکردنەی ژینگەی سیاسی و کۆمەڵایەتی، هەڵوێست و
بڕیارەکانیشی لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا دابەشکردووە.
مرۆڤ لە
بچووکترین ڕووداودا دەتوانێت هەموو ئەو ڕاستییە تراژیدیانەی لە هەناوی دابەشکاری
ناوەکییەوە هاتوونەدەر بە ئاسانی ببینێت. فاشیزمی تورکیا ڕۆژانە پەلاماری
جوگرافیای کوردستان و گەلی کورد دەدات، پاساوەکەیشی شەڕی تیرۆر و لەناوبردنی
تیرۆرە، کە مەبەست لێی پارتی کرێکارانی کوردستان و دەسەڵاتە کوردییەکەی ڕۆژئاوایە.
پارتی دیموکراتی کوردستان، بە هیچ یەکێک لەو پەلاماردانانەی تورکیا، نەک بێزار و
بێتاقەت نابێت، بەڵکو بەر لەوەی ئەنکەرە ئەنجامی پەلامارە فاشیانەکەی ڕابگەیەنێت،
پارتی لەسەر زاری دژە تیرۆرەکەیەوە، تەنانەت ئەگەر خەڵکی مەدەنیش شەهید بووبن، وەک
گەریلای پەکەکە بۆ تورکیا و ناوەندەکانی میدیای جیهانی دەناسێنێت. لە بەرامبەردا
پەکەکە، ناڕاستەوخۆ دەبێتە بەشێک لەو ئەجێندایەی، پارتی بە تێوەگلان بە بوونی
پەیوەندی لەگەڵ مۆسادی ئیسرائیلی و بوونی بنکەی مۆساد لە هەولێر تۆمەتبار دەکات،
یان لە باشترین حاڵەتدا لە ڕووی میدیاییەوە دەبێتە بەشێکی درێژکراوەی میدیای
فاشیزمی دینی ئێرانی و لەبری سەرکۆنەی فاشیزمی پەلاماردەر، سەرکۆنەی هێزە ناوەکییەکە
و جوگرافیا سیاسییە پەلاماردراوەکە دەکات. ئەم دابەشبوونە تەنیا بۆ پەیوەندی نێوان
پارتی و پەکەکە کورتنابێتەوە، بەڵکو یەکێتی نیشتمانی کوردستان و هێزە کوردییە
ئۆپۆزیسیۆنەکانی ئێرانیش یاریزانی سیاسی ناو هەمان دونیا و گۆڕەپانی سیاسین.
ئێمە قسە لە
گوتاری تیۆری و ڕیکلامی سیاسی نێو میدیای حیزب ناکەین، قسەمان لەو هەڵوێست و
دابەشکارییە ترسناکەیە، کە ماڵی بڕیاری سیاسی کوردی بەسەر ئەجێندا و دۆسیەی
ناوچەیی و ململانێی جیهانیدا دابەشکردووە. بۆ گەلێکی بێ دەوڵەت و بێهێزی وەک کورد،
کاتێک نە توانای خۆپاراستنی خۆی هەیە، نە میکانیزمەکانی لاسەنگکردنی هێزی لەبەردەستدایە،
نە توانای یەکلاکردنەوەی هیچ ململانێیەکی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەیە، دابەشبوونی
ناوەکی و بوون بە بەشێکی درێژکراوە لە سیاسەتی دەوروبەر، جگە لە خۆکوژییەکی
گەمژانە، کە لەسەر دەستی حیزبە سیاسییەکانی و بڕیار بەدەستانی یەکەمی ئەو حیزبانە
بەڕێوە دەچێت، هیچی دیکە نییە.
لەگەڵ زیادتر
درێژەکێشانیدا، ئاگری جەنگی حەماس-ئیسرائیل، ڕۆژ بە ڕۆژ پڕیشکەکانی ڕوونتر لە
دەوروبەردا دەبینرێت، ئەمە لەلایەک، لەلایەکی دیکەوە، هەموو ئەو گریمانە سیاسی و
سەربازییانەی ئێران لەسەر بنەمای ئەم جەنگە بونیادی نابوون، بە دروستکردنی
پشتێنەیەکی هاوپەیمانی دژ بە ئیسرائیل، کە خۆیان ناو ناوە، موقاوەمەی ئیسلامی، هەر
کاتێک ویستی، یان هەر کات پێویستیکرد، لەو ڕێگەیەوە هەوڵدان بۆ گەمارۆدان و
خنکاندنی ئیسرائیل، خەریکە دەبێت بە بڵقی سەر ئاو.
تا جەنگی
حەماس-ئیسرائیل زیادتر درێژە دەکێشێت، ئێران زیادتر دروێنەی شکستی بونیادنانی
هاوپەیمانێتییە پشتێنەییەکەی لە دەوروبەری ئیسرائیلدا دەکات، تا هێرشەکانی
ئیسرائیلیش لە کەرتی غەززە و باشوری لوبنان زیادتر سەرانی گەورەی هاوپەیمانی ئێران
دەدۆزێتەوە، هەروەها تەقینەوە ئابڕووبەرانەکەی کرمان و تیرۆرکردنی هەندێ لە
سەرکردە دیارەکانی حەماس، هێرشەکانی ئەمریکا و بریتانیا بۆ سەر پێگەی سەربازی و
ئابووری حوسییەکان لە یەمەن، هەموو ئەمانە، تەنیا ڕاستییەکی لە سیاسەت و شەڕدا
بیسەلمێنن ئەوەیە، تێزی مێژوویی ئێران بۆ گەمارۆدانی ئیسرائیل، تێزێکی شکستخواردوو
بووە، تێزێک لە ئێستادا ئێرانی خستووەتە بەردەم بیرکردنەوە لەوەی، لەبری ئەوەی
موشەکەکانی ئاراستەی گەورەترین کۆنسوڵخانەی ئەمریکا لە هەولێر، یان خودی ئیسرائیل
و هاوپەیمانانی ڕاستەقینە و دیاری ئیسرائیل بکات، بۆ فریودانی ڕایگشتی لە ناوەوە، ئاراستەی
ناو ماڵی هاوڵاتیانی مەدەنی دەکات و خەڵکی مەدەنیش دەکاتە قوربانی. کاتێک لە
ململانێی سیاسەت و داڕشتنی تێزی گەمارۆدانی سیاسی و ئەمنی دوژمنەکەتدا شکست
دەخۆیت، ئیدی هاشتاگی (چاکەتی پەمەیی)، نووسراوی سەر موشەکەکانی ئێران، لە بری
بریندارکردنی دڵی ئیسرائیل و هاوپەیمانەکانی، دڵی ئارامی شارێکی کوردی پڕ زام و
برین دەکات.