سەرۆكایەتی هەرێم و كێشەكانی ناسیونالیزمـی كوردی
5/14/2019 9:06:00 PM
ئەبوبەكر كاروانی
بەشی یەکەم
ساڵی (2007) وتارێكی چەند ئەڵقەیم بە ناونیشانی (بایەخی سیاسی‌ونەتەوەیی بە دامەزراوەیی كردنی سەرۆكایەتی هەرێم لە سەرۆكی دادپەروەرەوە بۆ سیستمی دادپەروەر)م نووسی‌و لە هەفتەنامەی هاوڵاتیدا بڵاوم كردەوە. ئامانج لە نوسینەكە سەرنجڕاكێشان بوو بۆ بایەخ و پێویستی بە دامەزراوەیی كردنی سەرۆكایەتی هەرێم.
بانگەشە بوو بۆ گواستنەوە لە سەرۆكی هەرێمەوە بۆ سەرۆكایەتی هەرێم لە سەرۆكی دادپەروەرەوە بۆ سیستمی دادپەروەر، لەپێناو دەرهێنانی بیركردنەوەو لێكدانەوەو مامەڵە كردنەكان لە بازنە تەسكەكەی هەستیار بە تاكەكەسی و گروپی‌و مێژووییەكانەوە، بۆ فەزای ئازاد‌و كراوەی گشتی‌و دامەزراوەیی.
ئەم نوسینەش لە سەروبەندی سەرلەنوێ هەوڵەكان بۆ دووبارە هەڵبژاردنەوەی سەرۆك‌و كاراكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم، دەچێتە هەمان چێوەی خەم‌و ئامانج‌و چوارچێوە‌و یەكتری تەواو دەكەن. بە حوكمی ئەوەی كێشەی سەرۆكایەتیش بەشێكی دانەبڕاو‌و رەنگدانەوەی دوو كێشەی گەورەترە لە خۆی، كە ئەوانیش: كێشەكانی ناسیونالیزمی كوردی و حوكمڕانی هەرێمە لەسەر ئاستی كۆی ئەزموونی سیاسی هەرێمی كوردستان بۆیە هەر لەو چوارچێوەیەدا تاوتوێمان كردووە.
لەم پەیوەندییەشدا لەسەر سێ كێشەی ناسیونالیزمی كورد وەستاوین، كە ئەوانیش: كێشەی دروستنەبوونی رەمزی هاوبەش و بەڕێوەبردنێكی عەقڵانیانەی جیاوازییە نێوخۆییەكان و یەكگرتوو و جۆری نوێنەرایەتی كردنە. وەك دەركەوتەیەك بۆ ناكۆكی مێژوویی هەناوی ئەم ناسیونالیزمە‌و لاوازییەكانی‌و دابەشبوونی هەرێم وەك بەرەنجامێكی شەڕی ناوخۆی نەوەدەكان.
لەو قەناعەتە فیكری و سیاسیەشەوە دەست پێدەكەین كە بوونی سەرۆكایەتی هەرێم بە گرنگ دەزانین وە بە بڕوای ئێمە، تاوتوێكردنی حیزبییانە‌و رۆژنامەوانیانە‌و (تحریض)یانە بۆ ئەم پرسە، نامانگەیەنێت بە هیچ ئاكامێكی دڵخواز‌و چارەسەرێكی دڵخۆشكەرو درێژخایەن و دامەزراوەیی.
كورد و كێشەی لەگەڵ بوونی سەرۆكدا
هەروەك لە وتارەكەی (2007)یشدا ئاماژەمان پێكردبوو، كورد هەر لە سەرەتای سەدەی شانزەهەم و رازیبوونی زۆرینەی میرنشینە كوردیەكانی ئەو سەردەمە كە زیاتر لە (30) میرنشین بوون، بە چوونە ژێر باڵی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، بە گوێرەی پەیماننامەیەك، كێشەی قبوڵكردنی فەرهەنگی سەرۆك و فەرهەنگی سەرۆكایەتی هەیە. هەوڵەكانی زانا‌و سیاسەتمەدار ئیدریسی بەتلیسی، بۆ ئەوەی كوردەكان بە بەرجەستە لە میر‌و لە میرەكان یەكێ لەناو خۆیاندا دیاری بكەن بەناوی سەرداری كوردان، بۆ ئەوەی سوڵتانی عوسمانی لەڕێ‌ی ئەوەوە مامەڵە لەگەڵ كوردو میرنشینەكاندا بكات، بێ ئاكام بوون. سەردار‌و میرەكان بەم پێشنیارە كە رازی نەبوون و پێیان لەسەر ئەوە داگرت، دەبێت هەموویان راستەوخۆ پەیوەندیان بە سوڵتانەوە هەبێت‌و رازی نین كەسێك نوێنەرایەتی ئەوانی دی بكات. واتە دەبێت هەمووان سەرۆك بن!! .
لەو كاتەشەوە تاكو ئێستا، لە سۆنگەی چەندین هۆكاری كولتوری، مێژوویی، سیاسی‌و واقیعی، ئەم بیركردنەوە زاڵە. سەرهەڵدانی ناسیونالیزمی كوردیش لەبەر زیاد لە هۆكارێك، نەك هەر نەیتوانی ئەو كێشەیە چارەسەر بكات، بەڵكو رەهەندی نوێشی خستە سەر! بە حوكمی ئەو كێشەی ئەم ناسیونالیزمە لەگەڵ، دروستكردنی رەمزی هاوبەش، بەڕێوەبردنی جیاوازەكان‌و یەكێتی نوێنەرایەتیكردن‌و جۆری ئەو هەیبووە و هەیەتی! ئەم كێشانەش بوونە ژێرخانی جۆرەها كێشەی تر، لەوانەش: نادامەزراوەی بوون و لاوازی دەزگا نیشتمانیەكان و سەروەری یاسا‌و هاودەنگیی نێوخۆیی، لە ئەزموونی سیاسیی كوردستانی باشوری دوای راپەڕیندا.
هۆكارێكی بنەڕەتی ئەو پەرتەوازەییەشە كە كوردو ناسیونالیزمی كوردی بە دەستیەوە دەناڵێنن مێژوو واقیعی هاوچەرخیش پێمان دەڵێن: كێشەكە بە پلەی یەكەم كێشەی دەستەبژێرە خاوەن بەرژەوەندییەكانە نەك رەشە خەڵكی جاران‌و كۆمەڵگە لە ئێستادا، بەشی كۆمەڵگەش لە كێشەكەدا زیاتر لەو ڕووەوەیە، كە بەهۆی لاوازیی یەكێتی دەروون كۆمەڵی‌و ئامرازەكانی بەرگری لەخۆكردن و سنورداری بژاردەكان‌و كەمی هۆشیاریەكی جیاواز، توانای سنوردانانی بۆ سەر كێشەكانی نوخبە‌و دەستەبژێرەكان كەمە، بەوەش نەك هەر نەیتوانیوە سنورێك بۆ دابەشبوونەكان‌و سنورەكانی شەڕی دەسەڵات‌و سەرۆكایەتی دابنێت، خۆشی بۆتە بەشێك لە واقیعە دابەشبووەكە؟! كەواتە كێشەكە لە جەوهەردا كێشەییەكتر قبوڵنەكردنی نوخبە‌و بێ متمانەیی ئەم بەشە لە كۆمەڵگەیە بە یەكتر. یاخود وێناكردنی تەماحە سیاسی‌و ئابوری و كۆمەڵایەتییەكانیەتی لە بەرگی بێ متمانەییدا.
ئەم عەقڵیەتە كە رەنگدانەوەیەكی تۆخی ناوچەگەری‌و خۆپەرستی و بەسەر خۆدا داخرانە، لە رابردوودا لە هەوڵەكەی بەدلیسی بوو بەهۆی لەدەستدانی یەكێ لە دەرفەتە مێژووییە دەگمەنەكان كە دەكرا زۆر شتی تری لەسەر بینا بكرێت. لەمێژووی نوێشدا هەر لە شۆڕشەكەی شێخ مەحمودو حكومەتەكەیەوە بگرە تا كۆماری كوردستان، هۆكارێكی سەرەكی لەباربردن‌و بەفیڕۆدانی دەسكەوتەكان و دەرگاكردنەوە بۆ گەمەی ئەهریمانەی دوژمن بووە لەنێو ماڵی پەرش و بڵاوی كوردیدا. مێژووی هاوچەرخیش ئەڵقەیەكی درێژكراوەی بەسوێ و پڕلە دیمەنی ناخهەژێن و قێزەونی ئەم بیركردنەوەو كولتورە خراپەیە، كە پێمان دەڵێت ئەگەر كورد پرسی پێ كرابێت كەمتر رازی بووە بەوەی سەرۆكی هەبێت، خۆ ئەگەر سەرۆكێكی دیفاكتۆ لە ناوچەیەكی وڵاتەكەیدا سەری هەڵدابێت و ویستبێتی بەناوی هەمووانەوە دەرەوەی خۆی بدوێنێ، لە نموونەی شێخ مەحمودو پێشەوا قازی محەمەد، ئەوا هەر زوو چەندین بنەماڵە‌و میر‌و گزیری لێ قوتبۆتەوەو گومانیان خستۆتە سەر نوێنەرایەتی كردنی و زمانە ناسیونالیستی‌و گشتی یەكەی! وێنایەكیان بە داگیركەری نێوخۆیی و دەرەكی داوە، كە (مەلیك مەحمود) و (قازییەكان) تەنها نوێنەرایەتی ناوچە‌و بنەماڵەكانی خۆیان دەكەن و ناتوانن‌و مافی ئەوەیان نیە بەناوی هەموو كوردو خێڵ و ناوچە‌و شێخ‌و بەگ و كەسێتی و بنەماڵەكانیەوە قسە بكەن!!
بەڵام ئەم قسە تەنها ڕووناكاتە ئەوانەی كە توانای قبوڵكردنی سەرۆكیان نیە، یاخود بێ سەرۆكی و بێگانە سەرۆكیان لە سەرۆكی كورد پێ باشترە، كە دەردێكی كوشندەیە‌و نكوڵی لەبوونی ناكرێت. بەڵكو رەخنەكە ڕوودەكاتە ئەو سەركردەش كە لە قۆناغ‌و بڕگە مێژووییە جیاوازەكاندا خۆی بە لایەنگری فەرهەنگی سەرۆكایەتی لە قەڵەم داوە‌و بەناوی هەمووانیشەوە قسەی كردووە، بەڵام توانای لەخۆگرتنی جیاوازی‌و هەمەڕەنگیەكان و ئەوانی دی ناوماڵی كوردی لاواز بووە، هەندێ جاریش هەوڵی داوە بە زۆر‌و دیفاكتۆ، واقیعی سەرۆك بوونی خۆی بسەپێنێ، لە سایەی نەبوونی توانای یەكلاكردنەوەی ململانێكان و زۆری پێویست‌و دەستێوەردانی دەرەوەشدا ئەم كارە مەیسەر نەبووە. لە دۆخێكی لەم جۆرەشدا، (جیاوازی)ەكان كە جوان مامەڵەیان لەگەڵدا ناكرێت‌و دانیان پێدا نانرێت‌و بەڕێوە نابرێن‌و لە خۆناگیرێن، لە سەرچاوەی دەوڵەمەندی و جوانی و فرەییەوە دەبنە ماكی ناكۆكی‌و دووبەرەكی‌و دڕدۆنگی‌و یەكتر بە نەفرەتكردن.
كاتێ كێشەكەش دەبێتە دووسەرە، واتە سەرۆك یاخود خۆبەسەرۆك پێناسە‌و وێناكردوو لەگەڵ ئەوانی دی، كە تەماحی سەرۆكیان هەیە یان لانیكەم خۆیان بە شت زانیوە‌و گەر بە ڕەتكردنەوەی ڕوویش بووبێت، بە دوای ئەوەوە بوون جیاواز بوونی خۆیان بسەلمێنن، كێشەكە قوڵتر دەبێتەوە.
ئەم كێشەش گەر لە رابردووی تاڕادەیەك دوور‌و مێژووی ناوەڕاستی كورد رەگی لە ناوچەگەری و دابەشبوونە خێڵكیەكاندا بوو بێت، ئەوا لە مێژووی نوێ و هاوچەرخماندا، جگە لە پاشماوەی ئەو هۆكارە مێژووییانە، رەگی لە كولتوری سیاسی‌و مۆدێلی حیزبایەتی و لاوازی خودی ناسیونالیزمی كوردیدایە.
كولتور‌و حیزبایەتی گەر لە ڕوویەكەوە توانیبێتی سنوری خێڵ و ناوچە ببڕێت، ئەوا لە هەندێ كات و شوێندا، لە فۆرمێكی تردا بەرهەمی هێناونەوە! لەگەڵ سەرهەڵدان‌و بڵاوبوونەوەی ئایدۆلۆژیای چەپیشدا هۆكارێكی تری دڕدۆنگی‌و پەرتەوازەیی كورد زیادی كرد، كە ئەویش هۆكاری ئایدۆلۆژی بوو. كە هەندێ جار شەڕە تاكەكەسیەكانیش لەڕێ‌ی ئەوەوە‌و بەناویەوە بەڕێوە دەبران؟!.
چەپ لە مێژووی هاوچەرخدا بە لێكدانەوە سادە‌و بێ بنەماكانی بۆ كۆمەڵگەی زۆرین جوتیار‌و لادێنشینی كوردەواری و دیاریكردنی سروشتی ململانێكان و جۆری ئامانجە كۆمەڵایەتیەكان و پەیوەندییانبە مەسەلە نەتەوەییەكەو كێشەی لەگەڵ فەرهەنگی زاڵی كۆمەڵگەو جیاوازی دیدگای بۆ رەمز‌و پێشەوا‌و ناوەرۆكی گۆڕان و شۆڕشی كۆمەڵایەتی هەمەلایەنە، زەبرێكی تری گەورەی لە ناسیونالیزمی كوردی و فەرهەنگی سەرۆكایەتی دا. بە جۆرێك دەتوانین بڵێین، ناكۆكیەكان دوای ئەم قۆناغە رەهەندێكی بوغز ئامێز‌و كینە لە دڵی بەناو شۆڕشگێڕانەی مەترسیداریان وەرگرت. هەر چۆنێك بێت كێشەی لاوازی فەرهەنگی قبوڵكردنی سەرۆك و بوونی سەرۆكێ ئەوانی دی وەك خۆیان قبوڵبێت‌و توانای لەخۆگرتنی جیاوازیەكانی هەبێت، لە پەیوەندی بە ناسیونالیزمی كوردی و كولتور‌و پاشخانی زاڵی سیاسی لە كوردستان‌و نێو كوردا، لانیكەم وەك هەندێ ئاماژەشمان پێكردن لە سێ كێشەی تردا خۆینیشاندەدات:
- كێشەی رەمزی هاوبەش.
- كێشەی نوێنەرایەتی.
- كێشەی ئیدارەدانی جیاوازی.
لە ئێستاشدا ئەم سێ كێشەیە، بەو ئەندازەی پرسێكی ناسیونالیستی‌و كولتوری سیاسین، پرسێكی دیموكراسیشن، كە دەبێت لەكاتی قسەكردن لەم كێشەیە ئەم رەهەندەشمان لەبەرچاو بێت، بە حوكمی ئەوەی لە ئێستادا ئەزموونێكی نیمچە دیموكراسی لە باشووری كوردستاندا لەئارادایە، بەشێ لە شەڕ‌و ململانێكانیش بەناوی رەوایەتی دیموكراسی و لەژێر پەردەی ئەودا ئەنجام دەدرێن. بە واتایەكی تر، پێویستە توێژەر‌و بیرمەندی كورد بۆ دەستنیشانكردنی رەگ و ریشە كولتوری و دەروونی و دامەزراوەیی و مەیدانیەكانی كێشەكە، پرسەكە بەسەر چەند قۆناغێكدا دابەش بكات، لەوانەش:
- قۆناغی پێش مۆدێرنەو سەدە مام ناوەندییەكان.
- قۆناغی مێژووی نوێ، كۆتایی سەدەی نۆزدە تا نیوەی یەكەمی سەدەی بیست.
- قۆناغی مێژووی هاوچەرخ، لەو مێژووەی پێشوو بە دواوە تاكو ئێستا.
ئەم دابەشكردنە پێویستیەكی زانستی‌و چارەسەركردنی كێشەكەیە، بە حوكمی ئەوەی چارەسەری كێشە دەرخستن‌و دەستنیشانكردنی رەگ و ریشەكانی دەخوازێت، چونكە چارەسەرەكان لە ڕوانگەی ریشەو هۆكاری كێشەكەوە دیاری دەكرێن. بە واتایەكی تر، كێشەكە (عرض)و نیشانە‌و بەرەنجامە بۆ هۆكار‌و ریشەی جۆراوجۆر، كە بوونەتە هۆی خوڵقاندنی ئەم دۆخە. بەبێ تێگەیشتن لەو هۆكارانە‌و شیكردنەوەیان، توانای چارەسەرێكی ریشەییان نابێت، لە دەرەوەی ئەو رێ و شوێن و رێبازە لە كاركردن، ئەگەر چارەسەریش بخرێتە ڕوو، رووكەش، كورتخایەن و ناڕیشەیی دەبێت. جگە لەوەی ئەم بەدواداچوونە مێژووییە وادەكات لە گۆڕاوەكانی ئێستا جوانتر تێبگەین، وردتر ناوی شتەكان بێنین‌و عەوداڵی دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بین بۆ كێشەكەمان، كە كێشەیەكی قوڵ‌و بونیادی عەقڵی كوردی و ناسیۆنالیزم و كولتورە شێواوە سیاسیەكەیەتی.
لێرەشدا هەوڵدەدەین بەكورتی لەسەر هەریەك لەو (3) كێشەیەی پێشووتر ئاماژەمان پێكرد بوەستین:
یەكەم: كێشەی ڕەمزی هاوبەش:
بە درێژایی مێژوو رەمزی هاوبەش رۆڵێكی گرنگی لە دروستكردنی ناسنامە گشتیەكاندا گێڕاوە، ئاینە گەورەكان، ئیمپراتۆریەتەكان، گروپ و پێكهاتەكان، هەریەكە‌و بەپێ‌ی خۆی رەمزە هاوبەشەكانی كردووە بە هۆكاری خەمڵاندنی هەستكردن بە ناسنامە‌و گیان و چارەنووسی هاوبەش.
رەمزبوونی پێغەمبەران (د.خ) و رێبەرە ئاینیەكان بۆ شوێنكەوتووانیان بە جۆرێك بووە، ملیۆنان كەسی لە دەوری سروت و هەستێكی هاوبەش و هاودەردی كۆكردۆتەوە. لە مێژووی نوێ و لە پەیوەست بە ناسیۆنالیزمیشەوە رەمز هەمان رۆڵ بۆ دروستكردنی هەست و ناسنامەی هاوبەش لە نێوان رۆڵەكانی نەتەوەدا دەگێڕێت.
رەمزە نەتەوەییە گەورەكان هەمیشە سەرچاوەی ئیلهام لێوەرگرتن و هەست و گیانی هاوبەشی نەتەوەیی بوون، هاندەری دروستكردنی یەكێتی نێوخۆیی سنوردانان بۆ دابەشبوون‌و ناكۆكیە خوار نەتەوەییەكان بوون.
یەكێك لەكێشە گەورەكانی ناسیونالیزمی كوردیش لە مێژووی نوێ و هاوچەرخی خۆیدا، كەمی رەمزی نەتەوەییە. بەو ئەندازەی بەرەو مێژووی هاوچەرخیش بكشێن‌و پێ بنێینە ناو قۆناغی سەرهەڵدانی حیزبی كوردی و نوێنەرایەتی كردن بۆ ناسیونالیزمی كوردییەوە، یاخود خۆ وا نمایشكردنی ئەم كێشە قوڵتر‌و فرە رەهەندتر دەبێت. هەر بۆ نموونە، لەدوای ئەو دابەشبوونەی لە سەرەتای شەستەكان و شۆڕشی ئەیلولەوە لەنێو ریزەكانی پارتی و جوڵانەوەی كوردایەتیدا سەری هەڵدا، شتێ بەناوی رەمزی هاوبەش بوونی نەما، رەنگە ساڵی (1970 -1975) بەشێوەیەكی كاتی و لە ئاستێكدا ئەم واقیعە پاشەكشەی كردبێت. بەڵام دواتر بەشێوەیەكی خراپتر‌و ماڵوێرانكەرتر سەری هەڵدایەوە، كێشەكەش تاكو ئێستا بەردەوامە‌و رەنگە ئێستا لە یەكێ لە ئەڵقە هەرە خراپەكانیدا بژین.
كێشەی سەرۆك و رەمزیش دوو ڕووی دراوێكن. چونكە سەرۆك لە چوارچێوەی فەرهەنگی ناسیونالیزم‌و دنیای نوێدا، دەبێت رەمزی یەكێتی خاك‌و گەل و جێگای شانازی هاوڵاتیان بێت. بەتایبەتیش لە دۆخێكدا كە باس لە ناسیۆنالیست بوون لە چوارچێوەی بانگەشە بۆ بەهاكانی دیموكراسی بكرێت.
فەلسەفەی بوونی سەرۆكیش لەمەدایە، بەو ئەندازەی لەم وەزیفەیەش دووربكەوێتەوە، لە پاساوی بوون و رەوایەتی دەسەڵاتەكەی كەم دەبێتەوە. لە پەیوەندی بە سەرۆك و رەمز بوونیشەوە دەبێت بە وریاییەوە رەچاوی سروشتی قۆناغەكە‌و ئەو گۆڕانكاریانەی بەسەر چەمكەكان‌و چۆنیەتی تێكۆشان بۆ بەدیهێنان و پیادەكردنیاندا هاتووە، لەگەڵ تایبەتمەندی دۆخی كوردو واقیعی نادەوڵەتی كوردستان بكرێت.
دەنا لە شیكردنەوە‌و رێكردن و بەرەنجامگیریەكانماندا بە هەڵەدا دەچین. بە حوكمی ئەوەی ئێستا نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم و تەنانەت حەفتاكانی سەدەی رابردوو نیە، شێوازی خەباتكردن لە ئێستادا لە زۆر شوێن و لەوانەش كوردستان تێكەڵە بە داخوازی دیموكراسی بوون.
واتە ئەگەر تا دوێنێ ماركسیزم ئەو ململانێیەی لەگەڵ ناسیونالیزمدا دەكرد، لە ئێستادا دیموكراسی دەیكات. ئەو تەحەدایەی تێكەڵبوون و بەیەكەوە گرێدانی ماركسیزم و ناسیونالیزمیش دەكەوێتەوە‌و ناسیونالیزم لەگەڵ دیموكراسی جودان. چونكە دیموكراسی لەڕووی مێژووییەوە لە چوارچێوەی مۆدێلی (دەوڵەت - نەتەوە)دا گەشەی كردووە، دیموكراسی هەربۆیە تاكو ئێستاشی لەگەڵدا بێت كێشەی لەگەڵ ناسیونالیزمی توندڕەو هەیە نەك ناسیونالیزم بەشێوەیەكی گشتی.
تایبەتمەندی دۆخی كوردیش لەم ڕووەوە كە واقیعی نادەوڵەتیی پێكیدەهێنێت، ئەگەر دەوڵەت لەڕێ‌ی لۆژیك‌و میكانیزم و توانستەكانیەوە توانای بەڕەمز كردنی فەرمی رەمزەكان بخاتە بەردەم ناسیونالیزم، لە دنیای كوردیدا لە سایەی نەبوونی ئەم دامەزراوە‌و دەسەڵات و بژاردەدا، دروستكردن و پارێزگاریكردن لە ڕەمزەكان دەبێتە كاری ئەخلاقی رێبەر‌وسەركردە سیاسی‌و حیزبییەكان.
كە ئەوەش ملكەچ بووەو ملكەچە بۆ هەڵكشان و داكشان. ئەوەی لە دۆخی ئێمەدا قوڕەكەی خەستتر‌و دۆخەكەشی دژوارتر كردووە، بە حوكمی نادەوڵەت بوون و لێكهەڵوەشاوەیی نێوخۆیی‌و لاوازی كەلتوری هەست بە لێپرسراوێتی نیشتمانی و ئەخلاقیی، نەبوونی هیچ بەڵگەنامە‌و چەسپاوێكی سازان لەسەركراوی نیشتمانیە. كە سنورێ بۆ گەمەی ناشیرینی هێزەكان و شكاندنی رەمزەكان دابنێت. بە واتایەكی تر دەركەوتن و بەیانكردنێكی ناسیونالیزمانەی راستەقینەمان لە سەروو حیزبە نەرێنییەكانی سەر بە قوتابخانەی تەقلیدی بیری كوردایەتی نیە.
ئەوەی لەم ڕووەوە هەیە هەستە، كە هەندێ جار ئەویش دەكەوێتە بەر شەپۆلی ناكۆكی و ململانێكان و لاواز دەبێت. لێرەدا فرە حیزبیش كە پێداویستییەكی دیموكراسیە ، لە پەیوەندی بە ناسیونالیزمەوە دەبێت بە كێشە. چونكە زیاد لە هێزێك خۆی بە میراتگری مێژوو كەلەپوری كوردایەتی و هەڵگری دروشم و داواكاریەكانی دەزانێت.
لە سایەی نەبوونی چوارچێوەی كولتوری و دامەزراوەیی بەهێزیش بۆ ئاراستەدانی دیموكراسیانەی جیاوازییە حیزبیەكان، زۆرجار سەر لە ململانێ و ناكۆكی و تەنانەت ناكۆكیی خوێناویشەوە دەردەهێنێت!. لە دۆخێكی لەم جۆرەشدا، واتە نەبوونی دامەزراوە‌و پێوەر‌و دەستەبەریی ناسیونالیزمی بان حیزبی‌و سەرووی هێزە سیاسیەكاندا، پرسیارێك سەرهەڵدەدات، كە ئەویش ئەوەیە: ئایە ناسیونالیزممان هەیە؟ وەڵامەكەی لای ئێمە پێش چەندین ساڵ و لە كتێبی (ناسیونالیزم و ناسیونالیزمی كوردی خوێندنەوەیەكی مەیدانی) داومانەتەوەو وتوومانە: بەڵێ ناسیونالیزمان هەیە، بەڵام ناسیونالیزمێكی شێواو و شێوێنراو. ناسیونالیزمی هۆكارە بابەتی و خودییەكان ڕێ‌ی گرتووە لەوەی رۆڵی خۆی وەك ئەوەی پێویستە بگێڕێت.
دەبێت كێشەی سەرۆكایەتی هەرێمیش لەم چوارچێوەدا بخوێنرێتەوە، چونكە ڕەگە قوڵەكانی لە كێشە بونیادیەكانی ناسیونالیزم‌و كێشەی ئەم ناسیونالیزمە لە دروستكردنی رەمزی هاوبەشدا شاراوەتەوە. بەڵام ئەم خوێندنەوەو بە یەكدیبەستنەوە تەنها یەك رەهەند‌و وەزیفەی نیە، یاخود نابێت بیبێت، واتە نابێت تەنها بە مەبەستی تێگەیشتن لە كێشەكانی سەرۆك و سەرۆكایەتی ئەم كارە بكەین، بەڵكو ڕووی دووەمیشی هەیە، ئەویش ئەوەیە سەرۆك‌و سەرۆكایەتی هەرێم لانی كەم سەبارەت بە باشوری كوردستان و ناڕاستەوخۆش ناسیونالیزمی كوردی بەگشتی، داڕشتنەوەو بیناكردنەوەی، دەتوانێ چ رۆڵێ لە كەمكردنەوە‌و كاریگەری ئەم كێشە ریشەییەی ناسیونالیزمی كوردی باشووردا بگێڕێت؟، واتە دەبێت لێرەوە بگەڕێینەوە بۆ دیاریكردنی چارەسەر، بەڵام ئەوەش ڕوونە كە ئەركێكی وا گەورە لە دەرەوەی توانای سەرۆكایەتی و سەرۆكی هەرێمەوەیە، ئەو دەتوانێت هاوكار‌و یارمەتیدەر بێت، چونكە لە بنەڕەتدا كێشەكە پەیوەندی بە كۆی هێزە سیاسیەكان و ناسیونالیزمی كوردی‌و دەركەوتە فیكری و رێكخراوەییەكان و بەتایبەتیش یەكێتی و پارتی و ئەزموونی حوكمڕانی هەرێمەوە هەیە. چونكە لەڕووی مێژووییەوە ئەوانەی لێپرسراوێتی تێكشكاندنیرەمزە هاوبەشەكانیان لەمێژووی هاوچەرخدا دەكەوێتە ئەستۆ، ئەم دوو هێزەن، بۆیە بەبێ چارەسەركردنی ئەم گرێ مێژووییە، یاخود گۆڕینێكی راستەقینەی تەرازووی هێز‌و دەستڕۆیشتوویی رەنگە هەوڵەكانی چارەسەر بەگوێرەی پێویست شوێنی خۆیان نەگرن. پرسیاری سەرەكیش لێرەدا ئەوەیە: داخۆ لە ئێستادا هیچ پرۆژەیەكی لەو جۆرە لە ئارادایە؟ هیچ ئاسۆیەكی لەو جۆرە لەبەردەمدایە؟ بە بڕوای ئێمە بەداخەوە نەخێر.
بەڵام ئەوەش نابێ واتای راگەیاندنی دەستەوسانی و لێپرسراوێتی لەكۆڵ خۆكردنەوەو چارەسەر سپاردن بێ هیچ دەستپێكێك بە ئایندە بگەیەنێت، چونكە ئەوە درێژەدانە بە دۆخی رابردوو، كە دۆخی دژە رەمزی هاوبەش و فشۆڵی نێوخۆیی‌و بەدگومانی چەند سەرەیە. خۆ ئەگەر سەرۆكی هەرێمی نوێ لانی كەم هۆشیار بێت بە رەهەندە دەروونی، مێژوویی، سیاسی‌و جوگرافیەكانی ئەم كێشەیە‌و پەیوەندی ئەو بە پێگەكەی و ئەو رۆڵەی پێویستە بیبینێ، رەنگە ئومێدی ئەوەی لێ بكرێت لەم ڕووەوە سەرەتایەكی جیاواز دەستپێبكات. كە بە بڕوای ئێمە ئەمەش ئەركە نەك بژاردەیەكی بەردەمی. بە حوكمی ئەوەی پێشڤەچوون‌و وەگەڕخستنی توانا رەمزییەكان لەم ئاستەدا، پەیوەستن بەو سەرەتا‌و رۆحیەت و دەستپێكە نوێیەوە، ئەوەش دەخوازێت سەرۆكایەتی هەرێم سەرلەنوێ بنیاتبنرێتەوە، بەڵكو بینا بكرێت، بە حوكمی ئەوەی ئێمە لە قۆناغی پێشوودا لەبەر زیاد لە بابەتێكی بابەتی و خودی زیاتر لەوەی سەرۆكایەتی هەرێممان وەك دامەزراوەیەك هەبووبێت، سەرۆكی هەرێممان هەبووە بەڵكو ((رێبەری رزگاریخوازی گەلی كوردمان)) لە بەرگی یەرۆكی هەرێمدا هەبووە؟. رووداو و كێشمەكێش و ململانێكانیش زۆرتر بە دەوری خودی كەسێتی سەرۆكدا سوڕاونەتەوە نەك سەرۆكایەتی، لە سۆنگەی واقیعی نادامەزراوەیی كۆی سیستمی سیاسیش لە هەرێمدا، كەسێتی سەرۆك لە ئاستی تاكەكەسیدا هەژموونی بەسەر ئەوانی تردا هەبووە، لەهەمان كاتدا تەوەرەی سەرەكی بە دەوردا سوڕانەوەی ململانێ نێوخۆییە مێژووییەكانیش بووە، كە ئەوەش وەك بینیمان كێشەی لێكەوتەوە.
ئێستا ئەگەر ئەو پرسیارەی پێشتر وروژاندمان بیوروژێنینەوەو بڵێین: داخۆ دەبێت لە گشت (كل)ەوە بگەڕێینەوە بۆ بەش (جز‌ء)؟ واتە لە ناسیونالیزمی كوردی و كێشەی نەبوونیرەمزی هاوبەشی هاوچەرخەوە بگەڕێینەوە بۆ بەدامەزراوەكردنی سەرۆكایەتی هەرێم، یاخود لە چارەسەركردنی كێشەكانی رابردووی سەرۆكایەتی و دووبارە بیناكردنەوەی دامەزراوەكەوە بگەڕێینەوە بۆ گشتیەكە، واتە ناسیونالیزمی كوردی؟ بە بڕوای ئێمە مەرج نیە لە بەردەوام هەڵبژاردنی یەكێ لەم دوو بژاردەدا بین. بەڵكو دەتوانین بە شێوازی جیاواز لەسەر هەردوو ئاستەكەدا كار بكەین. بەڵام راستیەك هەیە ئەویش ئەوەیە، كاركردن لەسەر قوڵاییەكانی ناسیونالیزمی كوردی كات و وزەی زۆرتر دەخوازێت، پرسێكی ستراتیژییە‌و زۆر شت دێنە چوارچێوەی باس‌و خواس‌و بەربەست‌و شانس و بەرنامە بۆ داڕشتنەوە.
لەكاتێكداسەرۆكایەتی پرسێكی هەنوكەییە.
بە گوێرەی ئەو رێسایەش كە دەڵێت: (گەر هەمووی بەسەریەكەوە نەكرا، مەرج نیە واز لەوە بهێنرێت كە دەكرێت و گونجاوە)، دەتوانین پرسی بیناكردنەوەی ئەم دەزگایە‌و دووبارە پێناسەكردنەوەی رۆڵ و وەزیفەی، لەڕووی دەروونی و سیاسی و نەتەوەییەوە، بكەین بە سەرەتایەك بۆ وروژاندنێكی مەنهەجیتر‌و قوڵتر‌و نەتەوەییتر‌و كێشەی ناسیونالیزمی كوردی لەگەل رەمزی هاوبەش و كەم توانایی لەم ڕووەوە.
چونكە بۆئەوەی پرسەكە لەسەر ئاستی ناسیونالیزمی كوردی دا بیری لێبكرێتەوە‌و خوێندنەوەی بۆ بكرێت، پێویستی بە زەمینە سازكردن، گێڕانەوەی ئومێد، دەستپێكی نوێ، گێڕانەوەی ئاستێكی ماقوڵ لە متمانەو نیشاندانی لانی كەمی ئیرادە‌و نموونەی مەیدانی دەخوازێت. كە دەكرێت ئەم سەرەتایە لە سەرۆكایەتی هەرێمەوە دەستپێبكات، ئەمەش واتای فەرامۆشكردنی پرسەكە لەسەر ئاستی كۆی ناسیونالیزمی كوردی و شانسەكانی بەردەمی ناگەیەنێت.
بەڵكو دەتوانێت یەكێ لە كارەكانی سەرۆكی هەرێمی نوێ‌‌و سەرۆكایەتی هەرێم، لاكردنەوە بێت لەم پرسە، بۆئەوەی پێش هەموو شتێك كێشە بوونی بخاتە ڕوو، دواتر لە دوو ئاستدا هەوڵی لە دەرگادانی باسكردن لە چارەسەركردنی بوروژێنێت:
(أ) ئاستی تیۆری و فیكریی بە ئەنجامدانی كۆنفرانسی زانستی و لێكۆڵینەوەی جۆراوجۆر لەم بارەوە، بۆ دەستنیشانكردن و پێناسەكردنێكی زانستیانە‌و بابەتیانەی كێشەكە‌و ڕەگ و ڕیشە‌و ڕەهەند‌و دەركەوتەكانی و چۆنیەتی چارەسەركردنی.
(ب) خەمڵاندنی نەخشە رێگایەك لە بواری سیاسی و ئیداریدا، بە قوڵكردنەوەی رۆڵی ناوبژیوانی سەرۆك و سەرۆكایەتی و كەمكردنەوەی گرژییەكان و پڕكردنەوەی بۆشاییە سیاسییەكان و بە نیشتمانی كردنی هێزەكان و ... هتد .