ئاستەكانی بەڕەمزبوونی سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم
5/24/2019 6:06:00 PM
ئەبوبەكر كاروانی
بەشی دووەم
بەبڕوای ئێمە رۆڵی رەمزیانەی سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم زۆر گرنگترە لەو رۆڵەی وەك بەشێ لە دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەكەوێتە ئەستۆی و دەیگێڕێت. بەو ئەندازەی لەڕووی رەمزیشەوە بەرەوپێشچوون رووبدات، رەنگدانەوەی بەسەر رۆڵی سیاسی‌و ئیداریەكەی سەرۆك و سەرۆكایەتیدا دەبێت، وە رۆڵی ئەم دامەزراوەیە لە باشتركردنی بارودۆخەكەو دووبارە بیناكردنەوەی كۆی سیستمەكە با لە ئاستێكیشدا بێت دەبێت. بۆیەش دەڵێم لە ئاستێكدا، چونكە دەستەبژێری حیزبیی و سیاسی حوكمڕان كێشەی راستەقینەی لەگەڵ پێویستیەكانی دووبارە بیناكردنەوەی خودی سیاسی و كولتوری و حیزبی و سیستمدا هەیە‌و دەبێت بە كردەوە پێچەوانەكەی بسەلمێنێ و چی دی دروشم لەم بوارەدا (مصداقیەت) و متمانە دروست ناكات.
كە دەشڵێین رۆڵی رەمزیانەی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم لە رۆڵە مەیدانیەكەی لەپێشتر‌و خوازراوترە، هەروا بێ بناغە ئەم قسەیە فڕێ نادەین. چونكە بوونێكە پەیوەندی بە فەلسەفە‌و پاساوی بوونی دامەزراوەكەوە هەیە، ئەم دامەزراوە‌و سەرۆكی هەرێم لەڕوویەكی گرنگیدا ئاماژەیەكی گشتیە بە سەروەری، لە چوارچێوەی دۆخی نادەوڵەتدا. لەڕوویەكی ترەوە ئەگەر سەرۆك كێشەی بەڕەمزبوونی نەمێنێ، واتە بە كردەوە رەمزی یەكێتی گەل و خاكی هەرێمی كوردستان بێت، نەك تەنها لەڕووی یاسایی رووتەوە، كە هەر وابووە، بەڵكو لەڕووی سایكۆلۆژی و رەزامەندی گشتی و سیاسیشەوە، ئاماژەیە بە زاڵبوون بەسەر بەشێ لە كۆسپە گەورەكانی ئێستای ناسیونالیزم و ئەزموونی سیاسیی باشووری كوردستاندا، كە خۆی لە دابەشبوونی خاك‌و زۆن‌و ناوچە‌و نفوزی حیزبیی و نادامەزراوەیی هێزە چەكدار‌و ئاسایشیەكاندا دەبینێتەوە. چونكە كۆسپەكانی بەردەم دووبارە بیناكردنەوەی سەرۆكایەتی هەرێم‌و بە كردەوە بە گشتیكردنی رەمزی سەرۆك و سەرۆكایەتی لەو خاڵانەی پێشوو هەندێ پرسدا بەرجەستە دەبن، لەوانەش:
- كۆتاییهێنان بە پاشماوەكانی دابەشبوونی هەرێم‌و مانەوەی زۆنی نیمچە پاوانكراوی دەسەڵاتی حیزبیی.
- بوونی لەشكری حیزبیی و بە حیزبی مانەوەی بە كردەوەی هێزی پێشمەرگە‌و هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆ‌و دەزگا هەواڵگرییەكان.
بە واتایەكی تر ئێمە بۆ ئەوەی كێشەی رەمزبوونی سەرۆك و سەرۆكایەتی هەرێم و جوان ئەنجامدانی رۆڵەكەی چارەسەر بكەین، دەبێت پێش هەر شتێك كێشەی نەبوونی هەرێمێكی یەكگرتوو چارەسەر بكەین، كە تیایدا ململانێ و كینەی مێژوویی، باری دەروونی و بەرژەوەندی مادی و سیاسی تێدا تێكەڵ بووە!!.
چونكە هەروەك دەزانین، كێشەیەكی راستەقینەی سەرۆكی هەرێم لە قۆناغی پێشوودا، ئەوەبوو، كە لە نیوەی كوردستاندا، مۆڵەتپێدانی حیزبی نەبێت قسە رۆیشتوو بڕیار پیادەكراو نەبووە. ئەوەش سەبارەت بە ناوخۆ‌و لە دەرەوەی یاساو بە كردەوە سەرۆكی هەرێمی كردبوو بە سەرۆكی دەڤەر‌و تێكەڵیكردبوو لەگەڵ باڵادەستی‌و قسە رۆیشتوویی زۆنی حیزبیی!. هەر ئەوە‌و هۆكارە مێژووییەكانیش وایكرد راپێچی ناو كورەی تاوسەندووی ململانێ حیزبییەكان بكرێت و ببێت بە بەشێكی جیانەكراوە لێی. كە دۆخەكەی هێندەی تر ئاڵۆز‌و رۆڵی دامەزراوەكەشی لە چارەسەركردنی كێشەكاندا لاوازتر كرد. چونكە خۆی بوو بە بابەتێكی گرنگی كێشە‌و ململانێ سیاسیەكان! بەوەش هەرێمی كوردستان دووچاری بە بنبەستگەیشتنێكی سیاسی ترسناك‌و راستەقینە هات‌و دەركەوتەكانیشی زیانی گەورەی لە ناسیونالیزمی كوردی لە باشووری كوردستان و پرۆسە سیاسیەكەی گەیاند.
لێرەشەوە سەرۆكی نوێ دەبێت خەمێكی گەورەی كاركردن بێت لەسەر راستكردنەوەی وێنای شێواوی هەرێم‌و تێكەڵبوونی بە دەڤەر. پرۆژە‌و دیدی هەبێت بۆ چۆنیەتی هەنگاونان بەرەو كۆتایی هیچ نان بە فرە لەشكری وەك ژێرخان و ئامرازی ئەو فرە دەسەڵاتییەی لە كوردستاندا هەیە، لە واقیعێكی فرە دەسەڵاتیشدا ناتوانین باس لە ناسیونالیزم‌و دام‌و دەزگا‌و دەسەڵاتێكی مۆدێرن بكەین، بە حوكمی ئەوەی پەیوەندی بە بوون‌و نەبوونی یاساو دامەزراوەی نوێ‌‌و پێویستیەكانی پێكهێنانی هەست‌و ناسنامەی هاوبەشی نەتەوەیی‌و سیاسیەوە هەیە. چونكە هەتا پاشماوەكانی شەڕی ناوخۆ‌و دابەشبوونی جوگرافیا‌و خاك‌و هێزی چەكدار‌و ئابوری‌و پەیوەندییەكان بمێنێ، قورسە كوردستانی باشوور ببێتە خاوەن ستراتیژی تایبەت بە خۆی‌و دام‌ودەزگاكان و لەوانەش سەرۆكایەتی هەرێم توانای جوان راپەڕاندنی ئەركەكانیان هەبێت.
بۆیە پێویستە ئەم پرسە خەمی خەمەكانی سەرۆكی هەرێمی نوێ پێكبهێنێت. هەر بەرەوپێشچوونێكیش لەم روەوە، دەبێتە دەستكەوتێكی مێژوویی نوێ. لەپاڵ ئەو دوو بەربەستە‌و بێ متمانەیی قوڵی نێوان بەشێ لە هێزەكان‌و ئەو جەمسەرگیرییە توندەی لە ڕابردوودا هاتبووە كایەوە، هەندێ كێشە‌و ئیشكالیەتیش لە پەیوەست بە رەمزبوون‌و بە دامەزراوەیی كردنی دەزگای سەرۆكایەتی هەرێم لە ئارادان، لەوانەش: بێ‌لایەن نەبوونی حیزبیی، كە لە رابردوودا پرسیاری خستە سەر رۆڵی ناوبژیوانانەی سەرۆك. بە حوكمی ئەوەی رۆڵی سەرۆك بە تایبەتی لە سستمی پەرلەمانیدا، كە لە هەرێم هەرچۆنێك بێت سیستم بەو جۆرە پێناسە دەكرێت، رۆڵی ناوبژیوانانەی‌و بێ‌لایەنی سەرۆك و سەرۆكایەتی دەخوازێت.
هەروەك لە بابەتەكەی (2007)یشدا ئاماژەم پێكردووە، هەندێ وڵات ئەم پرسەیان بەوە چارەسەر كردووە، مەرجیان داناوە سەرۆك لەگەڵ دەستبەكاربوونیدا دەستبەرداری ئینتما حیزبییەكەی بێت. بۆئەوەی بتوانێ سەرۆكی هەمووان بێت‌و دیدی پیاوی دەوڵەتی بۆ شیكردنەوەو چارەسەركردنی كێشەكان‌و ململانێی هێزە سیاسیەكان‌و بەیەكەوە ژیانی ئاشتیانەی پێكهاتەكان هەبێت. لەگەڵ گرنگی ئەم مەرجە كوردستان لە ئێستادا بوونی نیە. ئەگەر هەندێ وڵاتی تر حیزبی بوونی سەرۆكیان لەڕێ‌ی دەستور‌و بوونی دامەزراوەی بەهێزی حوكمڕانی‌و چاودێری‌و دەسەڵاتێكی داوەری بێ لایەنەوە چارەسەر كردبێت، لێرەدا ئەوەش بوونی نیە، لەكاتێكدا دابەشبوون‌و كێشە‌و ململانێكان لای ئێمە زۆرتر‌و تەقلیدیترن. وە پێویستیی بە بێ‌لایەنی‌و رۆڵی ناوبژیوانی سەرۆك‌و سەرۆكایەتی هەرێم، زۆرتر‌و گەورەترە.
بەڵام سێ مەسەلە هەن دەتوانن لە دەركەوتەی خراپی ئەم واقیعە كەم بكەنەوە:
1. بەدامەزراوەیی كردنی سەرۆكایەتی هەرێم‌و خودی كردنی دامەزراوەكە بە رەمز‌و دەزگایەكی نیشتمانی، لەڕێ‌ی بەركاركردنی یاساكان‌و هەمەڕەنگكردنی جەستە ئیداری‌و ستافە پێكهێنەرەكەی‌و كردنەوەی نوسینگە لە هەندێ لە پارێزگاكان‌و... هتد .
لە سایەی بوونی هەستیاری مێژوویی‌و حیزبیی جۆراوجۆردا، هەنگاونان بەرەو بە دامەزراوەیكردنی سەرۆكایەتی هەرێم خزمەتێكی گەورە بە دۆخەكە دەكات. هەر لەم چوارچێوەشدا گرنگە هەروەك كاتی خۆشی ئاماژەمان پێكردووە:
- سەرۆكایەتی هەرێم كۆشكی تایبەت بە خۆی لە پایتەختدا هەبێت.
- پێكهاتە حیزبی و دینی‌و نەتەوەیی و مەزهەبیەكان ئامادەگیان تیایدا هەبێت.
- گاردی چەسپاوی پاسەوانیی سەرۆكایەتی هەرێم بنیات بنرێ، وەك بەشێ لە پێویستیەكانی بەدامەزراوەیكردن. بۆ ئەوەی ستافی ئیداری، كۆشك‌و شوێنی كاركردن، گاردی پاسەوانی، هی سەرۆكی هەرێم نەبن، بە گۆڕینی ئەو بگۆڕێت و بەوەش كەڵەكەبوون لە مێژووی ئەم دامەزراوە روونەدات و لۆژیكی دامەزراوەی نوێی تێدانەبێ‌‌و پرسەكە بەدەوری كارەكتەرە سیاسیەكاندا بێ‌‌و بچێ، بەڵكو هی سەرۆكایەتی هەرێمن.
- دروستكردنی مۆزەخانەی تایبەتی سەر بە سەرۆكایەتی.
- دامەزراندنی هەندێ دامەزراوە لە بواری هەندێ لەو مەسەلانەی پەیوەستن بە مێژووی ناسیونالیزمی كوردی و هەست و ناسنامەی هاوبەشەوە، لەوێنەی كاركردنی نیشتمانیانە لەسەر پرسی ئەنفال، كیمیاباران، راگوێزان، پاكتاوی ناسنامەیی و ... هتد .
2. كاركردن بۆ كەمكردنەوەی گرژی نێوان هێزە سیاسیەكان‌و رێگەگرتن لە سەرهەڵدانەوەی جەمسەرگیریی توند‌و بەدیهێنانی ئاستێ لە تەبایی و تەوافوقی سیاسی.
3. كەسێتی سەرۆكی هەرێم‌و رۆحیەت‌و جۆری بیركردنەوەی، كە لە سایەی نادامەزراوەیی دۆخەكەدا لانی كەم لە هەندێ روەوە رۆڵ ببینێت .
4. چاودێرییەكی نیشتمانیانەی پەرلەمان‌و پڕكردنەوەی بۆشاییە سیاسییەكان‌و فشار دروستكردن بە ئاقاری سنورداركردن‌و بەرەو كۆتایی بردنی دابەشبوونەكان.
لە هەموو حاڵەتێكدا گرنگە سەرۆكی هەرێمی نوێ لەو راستیە هۆشیار بێت، كە مەسەلەی رۆڵی ناوبژیوانی‌و سەرو حیزبی بوونی سەرۆك‌و دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێم زۆر شێواوە. پێویستی بە راستكردنەوەو روونكردنەوەی زۆر هەیە، بەشی زۆری ئەو راستكردنەوەش بە كردار دەكرێت، كە گوتاری سیاسی تەبا لەگەڵ ئەركەكانیش خۆی لە خۆیدا دەبێتە فۆرمێكی تری كردەی سیاسی.