له‌مه‌ڕ زیندانیانی بادینان: كوردســـــــتان زیندانـــــــی ئــــازادیخــــــــــــــوازان
5/12/2021 6:46:00 PM
گۆران مه‌ریوانی
دوای 243 ســــــــــاڵ
وێده‌چێ گۆته
به نێوبانگه‌كه‌ی ڤۆڵتێر، 1694-1778، ``ناشێ ئه‌من هاوبیرو بۆچوونت بم، وه‌لێ ئه‌من
له پێناو مافی دركاندنی رازی ئه‌نگۆدا ئاماده‌م ژیانم ببه‌خشم.'' گۆڕدرابێ به،
``ئه‌تۆ پێم بڵێ بیروبۆچوونت چتۆییه، تا ئێمه‌ش ده زیندانێ ڕات نێین و چی سووكایه‌تی
هه‌یه پێت بكه‌ین''. نێوانی ئه‌و دوو جوداییه 243 ساڵه.
ئینـــــــدێكـــــــس
پــــــــرێس 2021
3 مای،
ساڵڕۆژی مێدیای جیهانێ، ریزبه‌ندی مێدیاكاری، ئیندێكس پرێس، بڵاوكراوه(1). 180 وڵات
پێكهاته‌ی ئیندێكسه‌كه‌یه. یه‌كه‌م: نه‌روێژ سه‌رتۆپه، بێگومان باشترین و، 180
بنتۆپ: كۆریای باكور، خراپترینه. توركیا و چین دراوسێن 153، بێله-رووس 158. عێراق،
كه ده‌ڵێین عێراق به هه‌رێمیشه‌وه، 163. یانی 17 شه‌قاوی تر رۆچین ده‌چینه ریزی
خراپترین و ده‌بینه هاوشانی كوڕه‌كه‌ی كیم ئیل سۆنگ، كیم جۆنگی دوو، كه ساڵێ به‌و عه‌یام گوێنێی چین و ئه‌لبانیا، مه‌خابن،
نمونه و ئایدیالی ''شۆڕشگێڕی'' جه‌لالیزمی بزوتنه‌وه‌ی ناسیونالیستی كوردان بوو.
ده‌روازه‌ی
بـــــــاس
ناسیونالیستی
كورد -پدك- 1946، پاشان به هه‌ر دوو باڵه‌كه‌یه‌وه جه‌لالی و مه‌لایی، هه‌رگیز
سه‌روسه‌ودای له‌ته‌ك پڕۆسێسی، به‌داخه‌وه، دیموكراسی ڕا نه‌بووه. راونانی ئازادیخوازان،
كوشتن و بڕینی نه‌یاران، كڕین و فرۆشتنی ئه‌ندامان، به پێی هه‌لومه‌رجی به‌رژه‌وه‌ندی
گیرفان، ماڵ و حاڵ، تیره و هۆزان ..... له شاخه‌سه‌ڵه‌ته‌كانی بزوتنه‌وه‌كه
بووه. ئه‌گه‌ر لایه‌كیان ده قۆناخێكی ڕا كه‌مێ هه‌راوه‌تر و كراوه‌تر بووبێ ته‌نێ
ده‌ژێر فشاری قۆناخ و پاوانخوازی به‌رژه‌وه‌ندی بۆ ده‌سه‌ڵاتێ بووه(2). قۆناخێ
بوو گه‌ر له‌و لای بچویتابا ئه‌ولا، پێچه‌وانه‌شی راسته، ده‌با ''نه‌یارێكت''
بكوشتبا. وڵات بووه دوو به‌ره‌ی دوژمن. گۆمی خوێن. ته‌نێ خوێن مه‌سڵه‌ت بوو. هه‌زاران
خێزان نه‌مان و كاول بوون. زیندانی ''رایات''
و ''به‌كره‌جۆ''، ئه‌میان قوتابخانه‌یه‌كی بنه‌ڕه‌تیی به‌ردیلكه سپی بوو له دوو
رێیانی ئه‌لبان-به‌كره‌جۆ، له‌سه‌ر چۆمێ هه‌نگێ كه من زارۆك بووم، نمونه‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی
''دیموكراسی'' بوون. هێند له‌وباره‌وه نووسراوه ئه‌من شه‌رمێ ده‌كه‌م دووپاتگه‌ری
بكه‌م. ئه‌لف-و-بێی ''سیاسه‌ت'' پاوانخوازی ده‌سه‌ڵات بوو(2). سه‌یر نییه تا كۆتایی
نه‌وه‌ته‌كان هێندێ له رێبه‌رانی ''ماویسته‌كان'' ''كتێبیان'' به شێوه‌ی كتێبه
چینی، كۆری و ئه‌لبانی ، به داس و چه‌كوش و كاسكێته قرمزه‌كانه‌وه(3) چاپ ده‌كرد.
رێبه‌ران ده‌یانگۆت، حه‌زده‌كه‌م ته‌نێ بۆ دورگه‌یه‌كم بنێرن وه‌لێ باوه‌شێ كتێبی
ماو-دزی-تۆنگم بده‌نێ(4). بۆ؟ تا قاڵی پڕۆسه‌ی دیموكراتی بێ. بڕێكی تر كه باوه‌شێ
كتێبنیان له‌مه‌ڕ دیموكراسی نووسیوه! ده‌یانگۆت، ده‌وجا یه‌ك ده‌نگانیش بهێنین ده‌سه‌ڵات
به‌جێ ناهێڵین(5)! به‌ش به حاڵی پارتی دایكیش، پدك 1946، به كورتی و كورمانجی و
ئه‌من به‌ش به زه‌ینی خۆم، بمبورن، كارێكی وانم بۆ قوڵكردن و فراوانكردنی دیموكراتیه‌ت
وه‌بیر نایێ. سوپاستان ده‌كه‌م گه‌ر وه‌بیرم بهێننه‌وه.
نــــه‌وه‌ی
مــــــــن: 1970-1975
نه‌وه‌ی
من كه ئاشتینامه‌ی 11 مارت مۆركرا، پێمان ده‌نایه مێرمنداڵیه‌وه، 1970. وڵات 4
ساڵانی به ئاشتی، ته‌بایی، مۆنۆپۆڵی نه‌وت، هاندانی ئاكادیمیكاری هه‌نده‌ران بگه‌ڕێنه‌وه،
پڕۆسه‌ی به ئه‌لفوبێكردنی وڵات، بوژاندنه‌وه‌ی ئابوری، ته‌یاركردنی سیسته‌می خوێندن
و ته‌ندروستی به جۆرێ عێراق له‌لایه‌ن یوئێنه‌وه وه‌ك یه‌كێ له پێشڕه‌وانی ئه‌و
سێكته‌رانه ناسێندرا، كه‌مێ ئازادی چاپه‌مه‌نی و مێدیاكاری و كردنه‌وه‌ی وڵات به
ده‌رودراوسێدا ..... ته‌وژمێكی به وڵات دا. ده‌رفه‌تی خوێندنی باڵا بۆ گشت توێژ و
چینێ ره‌خسا. نه‌وه‌ی من له‌م هه‌لومه‌رجه‌ی ڕا چاویكرده‌وه. ئێمه به‌سه‌ر خوێندنه‌وه
و كتێباندا كه‌وتین. جه‌نگی سارد گه‌ره‌مه‌ی بوو. ئه‌م نه‌وه‌یه له چه‌پگه‌رایی،
بوونگه‌رایی، راستگه‌رایی، فرۆیدیانزم و چه‌ندان بیروبۆچوونی تر نزدیك بوو. خوێنده‌وار
و ته‌یار. گه‌ر بزوتنه‌وه‌ی ناسیۆنالیستی كه‌مێ دووری بڕوانیبا ئه‌م نه‌وه‌یه له
گشت بارێكه‌وه(6) ده‌بوونه ماشینی گۆڕینی وڵات. چوون كارمه‌ندی وڵاتی دیومكرات
كاروباری وڵاتێ ده‌عه‌ملێنێ له چوارچێوه‌ی یاسا و ده‌ستوردا و بیروباوه‌ڕی كه‌سه‌كی بۆ خۆی ده‌مێنێته‌وه.
په‌رچه‌كرداری
ناسیۆنالیستی كــــــــورد
لێ ناسیونالیسته‌كان
چی نه‌زان و جاهیله، به‌ڕه‌ڵا و شه‌قاوه‌یه، كه‌ممۆڕاڵ و سووكفرۆشه گردكرده‌وه‌و
كه‌وتنه راونانی نه‌وه‌ی نوێی ئه‌وده‌م. به شه‌وان به شڕه جێبی پڕچه‌كدار، به
رۆژان ئه‌م ده‌ستانه سیخوڕسا ده‌سوڕانه‌وه‌و راپۆرتیان ده‌دا. هێنده نه‌وه‌ی من
له زوڵمێی ناسولیستان هه‌ڵاتوون مه‌گه‌ر هه‌ڵاتن ده به‌عسێ حه‌ریفی بێ. كه‌منه‌بوون
ئه‌وانه‌ی ده‌ڕفێندران بۆ ''رایاتێ'' مانه‌ندی ئه‌وانه‌ی به‌ره وئه‌بوغرێبێ و موسڵێ
په‌لكێش ده‌كران. ره‌دووانان پێش هه‌ڵگیرساندنه‌وه‌ی شه‌ڕ، به‌هاری 1974، چووه
لووتكه. دوای ئاشبه‌تاڵ، به‌هاری 1975، فره‌گه‌لێ له‌و شه‌قاوانه بوونه به‌كرێگیراوی
به‌عس و وڵاتانی درواسێ، پاشان به ده‌ستی یاوه‌رانی پێشوویان كوژران. ئه‌وانه‌شی
كه هه‌ڵاتن به‌ره‌و ئازادی ده ئاوروپایێ، له باشترین حاڵه‌تدا، نێوه عاره‌بیه‌كانی
خۆیان له‌وێنده‌رێ كرده كوردی.
زیندانیانــــــــــی
بادینــــــــان
بڕیاری دادگا له‌مه‌ڕ
زیندانیانی بادینان كه‌یسێكی سیاسییه. له سۆنگه‌ی پاراستنی لایه‌نێ له پدك و ده‌سه‌ڵاتێ
رۆنراوه. په‌یامێكه بۆ تۆقاندن. سه‌روساختی ره‌گه‌ڵ یاساگه‌ری ڕا نییه. ئه‌ز
ده كتێبخانه‌كه‌م ڕا سزانامه‌كانی دادگای موسڵێ و ئه‌بوغربێ، سه‌رده‌مانی به‌عس،
ده‌ردێنم و به‌راوردیان ده‌كه‌م. به موو له‌یه‌كدی هه‌ڵنابوێرن: ده‌ستی ده‌ره‌كی،
به‌كرێگیراوی رژێمی بێگانانن، بۆ دوژمانان كار ده‌كه‌ن، تێكده‌رن و خواستیانه وڵات
بخه‌نه پشێویه‌وه، هاوڵاتیان فریوده‌ده‌ن به زڕه-پڕوپاگانده و به‌لاڕێیان ده‌به‌ن
و ........! سزا بێداده‌كان ته‌واوی دونیای ئازادی وه‌ده‌نگ هێناوه. نێوه‌نده
حوكومی و ناحوكومیه‌كان. لێ گۆته‌بێژی هه‌رێم پاكیان وه‌درۆ ده‌خاته‌وه‌و ده‌بێژێ،
راستی له زاری من ببیستن! وه‌كی مه ته‌واوی دونیا هه‌رتك چاوانمان كوێر بووبێ.
سه‌رۆكــــــی
هه‌رێــــــــــم
سه‌رۆكی هه‌رێم،
نێچیرڤان بارزانی، هه‌ر زوو ناڕه‌زامه‌ندی خۆی راگه‌یاند. پاشان دوو جاران به‌ڕێز
ئه‌دهه‌م بارزانی هه‌مان رازی ده‌ربڕی. فره‌گه‌لێ له لایه‌نگر و خانه‌واده نزدیك و بێده‌نگه‌كانی پدك له ده‌ڤه‌ری سوله‌یمانی
به‌و بێدادیه‌ی نیگه‌رانن. ئه‌و جۆره بڕیارانه ته‌نێ ده ئێرانێ، توركیه‌ی، چین و باكوری كۆریاێ هه‌ن.
ته‌نانه‌ت رۆژنامه‌وانان، كاته‌رینه ئاندێرێڤا، 27، و ده‌ریا چۆڵتسۆڤا، 23، به
كه‌یسێكی هاوشێوه‌ی زیندانیانی بادینان ده یه‌كێ له دوا قه‌ڵای نادیموكراتی ڕا،
بێلێ-روس، به دوو ساڵان زیندانی سزادران(6). نه‌ك به 6.
سه‌رۆكی هه‌رێم
ده‌كرێ، هاسان نییه، به ده‌سه‌ڵاتی خۆی ئه‌و بێدادیه‌ی راگرێ. هه‌ر لێره‌شه‌وه
ده‌ستپێك كۆمێته‌ی یاساگه‌ری پێكبێنێ و سه‌ره‌تای كارنامه‌یه‌ك بۆ ده‌ستورێ له‌وباره‌وه
رۆنێ. ده هه‌رێمێ كه ئومێد لێی بوێراوه و كاولستانێ له جێی 30 ساڵه هه‌ڵده‌كشێ
ده‌كرێ ببێته سه‌ره‌تایه‌ك بۆ ریفۆڕمخوازی، بوژاندنه‌وه‌ی ئابوری و رۆحی، كه‌رتی
كشتوكاڵ، ژێرخانی ئابوری، سیسته‌می خوێندن و ته‌ندروستی، وه‌گه‌ڕخستنی توانای مرۆیی
و به‌رهه‌م ....تاد. پلانێكی له‌وجۆره ده‌كرێ ببێته شه‌تڵی ئومێد، گه‌ڕاندنه‌وه‌ی
شكۆی تاك و كۆ. نه بازوی كاری به‌رهه‌مهێنه‌ر ماوه، نه خه‌مخۆری و نه ئومێد.
ده زه‌ینێ
دووره كه‌سێ پشتیوانی له كارنامه‌یه‌كی له‌وجۆره‌ی نه‌كا. یانی، ''داخواز له مه
و كرده‌وه له ئێوه''(7).
كـــۆتــــا-وشـــــــــــه
ماباقی پارت و رێكخراوه سیاسیه‌كانی
تری هه‌رێم هیچ كاروكاسبیه‌كیان نییه جگه له باوه‌شێنی بێهوده‌ی وه‌جاخی كوێری
ناسیونالیستی كوردی. بۆیێ لێره‌ی ڕا به باش و خراپ نێویان ناهێنرێن.
خواستی
ئازادكردنی زیندانیانی بادینان ئه‌ركی ئازدیخوازانه. پشتیوانی له زوڵم و بێدادی،
ئاشكرا یان به نهێنی رۆچوونه به شه‌قاوی گه‌ره به‌ره‌و ریزبه‌ندی 180 و بوونه
هاومسایه‌ی كوڕه‌كه‌ی كیم ئیل سۆنگ، كیم جون 2.
زیندانیانی بادینان
ئازادكه‌ن.
په‌راوێــــز
1. Press Freedom Index, Iraqi Business News, By John Lee, 22
April
2. بیره‌وه‌ریه‌كانی نه‌وشیروان موسته‌فا
ئه‌مین، به‌شی یه‌ك و هه‌ندێ گوتاری ئه‌و
3. سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ده‌رباره‌ی كۆكردنه‌وه‌ی
گۆتاره‌كانی رێبه‌ر و سه‌ركرده كۆسره‌ت ره‌سوڵ له دووتۆی كتێباندا.
4. گفتوگۆ
له‌ته‌ك به‌هه‌شتی مام جه‌لال، كوردستانی نوێ، نه‌وه‌ته‌كان
5. مه‌لا به‌ختیار كۆمه‌ڵه كتێبی له‌مه‌ڕ
دیموكراتی نووسیوه. خاوه‌نی ئه‌و گفته‌شه، ناڕۆین گه‌ر یه‌ك ده‌نگیش بێنین. خاوه‌نی
هێزگه‌لی خۆمانین.
6. پێشه‌كی
یه‌كێ له كتێبه سه‌ره‌تاییه‌كانی د. محمه‌د كه‌مال باپیر، به داخه‌وه ئێستێ له‌كنم
نییه، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ی بوونگه‌رایی، فوئاد ئه‌ندولڕه‌حمان، ماڵپه‌ڕی پێنووسه‌كان
یان واڵای خۆی.
7. ماڵپه‌ڕی بی بی سی، ئینگلیزی، 18 ئاڕیل
2021
8. ئه‌فسانه‌ی چیای ئاگرێ، یه‌شار كه‌مال. و.
شوكور موسته‌فا، چاپی ئاراس، ل139
