میدیا و کۆمەڵگە: بەها ونەکان
9/8/2024 9:17:00 PM
لاوک سەلاح
دارشتنی ناوەرۆکی میدیا، لە چوارچێوەی هەواڵدا، راستەوخۆ لە ژێر کاریگەری گەمە و ململانێ سیاسی و کەلتوریی و بەرژەوەندییە ئابووریەکانی نێو کۆمەڵگەدایە، بەدەگمەن هەواڵ و ناوەرۆکەکەی بێ ئایدۆلۆژیایە، ناوەرۆک هەمیشە پەنهانە بە مانا و مەبەستی سیاسی و کەلتووری.
لەم بارەیەوە، دوو قوتابخانەی میدیا هەیە ئەرکی سەرەتایی میدیای دەستنیشان کردووە و خەسڵەت و گەوهەری میدیا دەردەخات، ئەرکی یەکەم؛ تۆمارکردنی رووداوە، رووداو هەر وەک خۆی، دوور لە تەفسیر و لێکدانەوە، لێکدانەوە بۆ خوێنەر و بینەر جێ دەهێڵێت، وێنەی ململانێک دەگوێزێتەوە و دەڵێت ئەوە کۆمەڵگەیە لە ململانێدایە، خۆ منی میدیا نیم! بەڵام ئەم قوتابخانەیە، بێ ئاگایە لەو راستییە، کە لە ساتەوەختی تۆمارکردنی رووداوە بەئاگا یان بێگا مانایەکی دیاریکراو بۆ هاوڵاتی دەگوێزرێتەوە، لەو ساتەوە میدیا دەبێتە بەشێک لە ململانێکە.
میداواناکان، لە رووی تیۆرییەوە، ئەمە بە ئەرکی سەرەکی، هەندێ جار، و رەهای میدیای دادەنێن، هەروەها دەڵێن گواستنەوەی رووداو دەبێت وەک خۆی بێت تاوەکو گیانی پیشەیی و بابەتی بوون پارێزراو بێت، تا ئێرە، میدیا کارێکی کلاسیکی دەکات و پەیرەوی عورفی بواری خۆی دەکات. ئەم کارە، راپۆرتکردنێکی رووتی رووداوە، رەنگە ئەم تیۆرە بۆ هەموو ژینگە و لە هەموو رەوتێکی سیاسیدا کاریگەر نەبێت، بەرلەم راستیەش، بێ ئاگا بێت لە رەهەندی هەواڵ و رووداو، بە تایبەتی لە دونیای ئێمەدا، ئەمە ئەوەیە کە روودەدات، لەبەرئەوەی وەرگرتنی هەواڵ وەک بینەر لە کۆمەڵگەیەکەوە بۆ کۆمەڵگەیەکی دیکە، لە رووی کەلتوورییەوە، جیاوازە، بە تایبەتی ئەو کۆمەڵگەیانەی سەردەمێکی زۆر لە بازنەیەکی داخراو و سیستمێکی تۆتالیتاریدا ژیاون.
ئایا میدیا دەبێت هەر وا بکات و هەر ئەوە ئەرکی بێت بۆ ئەوەی سەرشانی ئارداوی نەبێت، یاخود دەبێت پانتاییەکی گشتی بۆ پرسیار واڵا بکات، هەر بۆیە، قوتابخانەی دووەم کار لەسەر ئەنجامدانی پرۆسەی هۆشداری دەکات لە پێش و پاش رووداو، بە مانای ئەوەی میدیا لە ئەرکی خۆیدا پێشبینی مەترسی جوڵە سیاسییەکان دەکات و زەنگی مەترسی تەقینەوەی هەر بورکانێک لێدەدات کە دەخوازێت ئاراستەی کێشەی گشتییەکان بە لارە رێدا ببات. لە راستیدا، میدیا دەبێت کار بکات بۆ ئەوەی کاریگەری خراپی رووداو لە سەر پرسە گشتییەکان کەم بکاتەوە. ئەم ئەرکە لەسەر بنەمای پەیوەندی نێوان میدیا و کایەکانی دیکەی زانستە مرۆییەکانی وەک زانستی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییە.
ئایا میدیای ئێمە دەکەوێتە کوێی ئەو دوو قوتابخانەیەوە، لە نێوان ئەو دوو قوتابخانەیە و لێکدانەوەی جیاواز بۆ ئەرکی میدیا، بەهای میدیا لە کوێدایە؟ ئاوڕدانەوەیەکی خێرا بەو جوڵە سیاسییانەی کە ئێستا بەر لە دەستپێکردنی هەڵبژاردن لە کۆمەڵگەی ئێمەدا روودەدەن، میداوانان لە کوێی دۆزینەوەی گەوهەری کاری میدیادان؟ بەداخەوە هەندێکیان راپێچ دەکرێنە نێو گەمە کەلتووری و کەسێتی و سیاسییەکان و هەندێکیان خۆیان بەشێکن لە روودانی حیکایەتەکان و فووکردن بە میزەڵداندا بۆ دروستکردنی پاڵەوانی میدیا و هەندێکیان قوربانی گەمەکەن، گەمەیەک کە پێشبین و رابردوو و مێژووی هەیە. ئایا میدیاوانی ئێمە کاری خۆیان بەو دوو لێکدانەوەیە دەپێون؟ ئایا رێ لە ون بوونی بەهاکانی میدیا دەگرن و بەرجەستەی دەکەن؟ ناونیشانی سەرەکی ئەم نووسینە گەڕانێکی بابەتیانەیە بۆ پاراستن یاخود سەندنەوەی بەهای کاری میدیا. هەربۆیە، مەرج نییە هەموو قسەکردنی نێو میدیا، بەهای میدیا بپارێزێت، ئەوە ئەگەر زیان نەدات، دەبێت میدیاوان وریا بێت پانتایی میدیا بە قسە و قسەلۆک پڕ نەکاتەوە، بەڵکو دەبێت ئەو قسانە بە کێشە گشتییەکان بپێورێت، نەوەک غاردان بێت بە دووی پاڵەوانە سیاسییەکانی سەر سکرین بۆ وەرگرتنی رستەیەک بۆ ئەوەی هەستی خەڵک ختووکە بدات.
ئەرکی سەرەکی میدیا، بۆ نموونە، راپۆرتکردنی بەردەوامی پێداویستییەکانی خەستەخانەکانە، کە تا ئێستا ئێمە رۆژنامەنوسێکی پسپۆری بواری تەندروستیمان نییە، یاخود قسەکردن لەسەر خراپی رێگاوبانەکان و کواڵیتیان و تێچوونیان بێت، دەبێت رۆژنامەنوس هێندەی ئەندازیارێک شارەزای دروستکردنی پرد و رێگاوبان بێت، یاخود ئەگەر بیەوێت ببێتە رۆژنامەنووسی بواری ژینگە، دەبێت هێندەی پسپۆرێکی بواری ژینگە شارەزا بێت، یاخود پسپۆری بواری دارایی و سیستمی بانق بێت، یاخود شارەزا بێت لە کاروباری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دۆزینەوەی جارەسەر بۆ پێداوسیتییە گشتییەکانی هاوڵاتی لە کۆمەڵگەدا و دەرخستنی نەبوونی بەرنامەی سیاسی پارتە سیاسییەکان کاتێک بەرەو هەڵبژاردن دەچن! ئایا ئێوە هەست ناکەن ئەم بەهایانە، بەداخەوە، لە ئێستای میدیای ئێمەدا ونە، و مافی خۆیان بەرنەکەوتووە و کارکردن بۆ گەڕاندنەوەیان پێویستە.
بەهایەکی دیکەی ونی میدیا، وەک بەشێک لە کاری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، دەبێت کار لەسەر پتەوکردنی پەیوەندی لەگەڵ ئەم توێژە لە کۆمەڵگەدا بکەن، لەبەر زۆر هۆ، لانی کەم، خۆیان بە بەشێک لەو رێکخراوانە دەژمێردرێن. وەک زانیاری، دەزانن میدیا تاوانبارە بەوەی بەشێوەیەکی ناراستەوخۆ و "جزئی" بەرپرس بووە لە روودانی جینۆساید لە بۆسنیا، لە ساڵی ١٩٩٠، ئەو کاتەی میدیا لەلایەن حکومەتەوە مۆنۆپۆلکراو و بووە ئامرازێک بۆ وروژاندنی دەمارگیری لە نێوان گروپە ئەتەنییەکاندا، بەڵام دواتر پێوەندییەکانی میدیا رۆڵی گرنگی هەبوو لە دامەزراندنی پرۆسەی دیموکراسی و ئاشتی پاش جەنگ، خۆ ئەوە باسی ماشێنی میدیای بەعس هەر مەکە، کە هۆکارێکی زەقی تاوان و جینۆساید بوو لە عێراقدا.
هەر بۆیە لەهەموو کاتێک زیاتر میدیا پێویستی بە پتەوکردنی پەیوەندییەکانە لەگەڵ هەموو دەزگا و دامەزراوەکانی دەرەوە و ناوەوەی حکومەت وەک بەشێک لە دەستپێشخەرییە سەرەکییەکانی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی. ئایا ئەو ئاستە، لە ئێستادا، لای ئێمە رەنگیداوەتەوە یاخود خشتێک بۆ بیناکردنی ئەو پرۆسەیە هەیە؟ من لەو بڕوایەدام زەمینەیەکی باش هەیە بۆ دارشتنی نەخشەرێگایەکی فراوان بەو ئاراستەدا، بەڵام ئاسان نییە، دەبێت یەکەم هەنگاو لە میدیا سەربەخۆکانەوە دەست پێبکات، نەوەک میدیای پارتی سیاسی کە رەنگدانەوەی بەرنامەی سیاسی پارتە سیاسییەکە خۆیەتی.
پوختەی قسە:
· میدیا راپۆرتکردنێکی رووتی رووداو نییە، بەڵکو خوڵقاندنی هەستە لەگەڵ دونیای دەوروبەردا،
· میدیا بەشدارە لە بەخشینی بەها وەک نوێنەرایەتی کردنی کۆمەڵگە و لێکدانەوەی رووداو و فراوانکردنی تێگەیشتنمان لەگەڵ هێنانەکایەی پرۆسەیەک بۆ هەڵسەنگاندن کە نزیکە لە حەقیقەتەوە و دوورە لە فۆبیاوە. ئەم پرۆسە فرە لایەنە، پەیوەندی میدیا بە کۆمەڵگەوە توندوتۆڵ دەکات.
· بەها ونبوەکانی میدیا سڕینەوەی گەوهەر و کرۆکی میدیایە، بەکارکردن لەگەڵ هەموو دەزگا فەرمی و نافەرمیەکاندا لەسەر بنەمای بەرژوەندی گشتیم بەهاکان بەدەست دێننەوە.
· میدیا تەنیا ئامێرێکی تەکنەلۆجیا نییە بۆ گواستنەوەی هەواڵ، ئەگەر وریاییەوە بەکار نەیەت دەبێتە ئامێرێک بۆ خوڵقاندنی قسە و قسەڵۆک!
· میدیا لە مانای ئایدۆلۆژی بەدوور نییە، هەموو ئەو کەناڵە جیاوازانەی لە هەرێمی کوردستان کار دەکەن بەر لەوەی بەرنامەکانیان پەخش بکەن، پەیامیان لای بینەر روون و ئاشکرایە، ئەو پەیامە دەبێت لە مانای "ژەنگ هەڵگرتوو" دەرباز بێت و دیدێکی ئەلتەرناتیف بە بینەر ببەخشێت، دارشتنی ستراتیژیەتێک بێت بۆ نوێنەرایەتیکردنی نیگەرانی و ئالەنگەرییەکان.
· هەمیشە جەخت لەو چەمکە فراوانە دەکەمەوە کە میدیا دەتوانێت لە پرۆسەیەکی رێنیسانسی کۆمەڵگەدا بەشدار بێت بۆ پتەوکردنی پەیوەندی نێوان چین و توێژەکان.