پارتی سیاسی و سیاسەت: تونێڵێکی تاریک
4/5/2025 9:40:00 PM
لاوک سەلاح
مومارەسەکردنی سیاسەت لە پاش زیاتر لە سەدەیەک لە ژێر دەستی سیستمە
مەرکەزییەکان و تۆتالیتارییەکان لە رۆژهەڵاتی ناوەراست و عێراق و هەرێمی کوردستان،
و لەکاتی سەرهەڵدانی پرۆسەی دیموکراسیەت کە بەشێوەیەکی ئاسایی لە دایک نەبووە و بە
زەبری سوپای ئەمریکی هاتۆتە ئاراوە، روبەرووی چەندان ئالەنگەری سیاسی و کەلتووری و
ئابووری و کۆمەڵایەتی و شێوازەکانی تێگەیشتن و بیرکردنەوەی لۆکاڵ و هەوڵەکانی
هەژموون و خۆسەپاندن و موئامەرات و کاری
سەقەتی سیاسی دەبێتەوە. لەوەندەش زیاتر، ئەو سەردەمەی کە بە گواستنەوە بۆ دونیای
دیموکراسیەت دەناسرێت لە هەگبەیدا هیچ جۆرە "خەیاڵێکی سیاسی" سەرەتایی،
ئەوەی پێی دەوترێت ”Political Imagination” نەبێت بۆ دامەزراندنی
نموونە و فۆرمێکی دیکە لە دیموکراسیەت.
کۆمەڵگە بە حوکمی ئەو مێژووە درێژەی ستەم و زوڵمەی لێی کراوە، بە حوکمی
جەنگە بەردەوامەکان و شەڕە سیاسییەکان، هەروەها بە حوکمی هەرەسی سەرتاپا سیستمە
ناوخۆیەکانی کۆمەڵگە وەک خوێندن و تەندروستی و ئاسایش، پێوەرەکانی بۆ بەها و مانایی
مرۆڤدۆستانە وەک خۆیان نەما، هەمووی وردە وردە وێران بوو، بۆ نموونە لە عێراقدا،
لە ساڵانی ١٩٨٠ وە کە جەنگی ئێران دەستی پێکرد، وردە وردە، سیستمە سیاسیەکە تا دەهات
تۆتالیتاریتر و خوێناویتر دەبوو، هەر چەندە لە یەکەم رۆژەوە، بە ئۆپراسیۆنێکی
سەربازی وەک کوتەدا لە ژێر دروشمی" شۆرش" دا هاتە پێشەوە و توندتیژی
سیاسی بووە خەسڵەتی سیاسی سەرەکی. دواتر، گەمارۆی نێودەوڵەتی و جەنگەکانی دیکە و
شەڕی ناوخۆ بەتەواوی دونیای ئێمەیان وێران
کرد، لەو کاتەوە، بەشێوەیەکی گشتی، ئێمە لە تۆنێلێکی تاریکدا گوزەر دەکەین و هێشتا
رووناکی دیار نییە.
کارەساتەکانی لەو جۆرە، کات و سەردەمێکی زۆر دەخوازێت بۆ ئەوەی فێری تەکنیکی
مومارەسی سیاسی بین، فێری ئیدارەدانی هەڵمەتی سیاسی هەڵبژاردن بین، فێری دارشتنی
ستراتیژیەتی سیاسی بین کە بەرجەستەی مانای ستاندەردی خۆی بکات، فێری رێکخستنی
کۆنفرانس و پێکەوە ژیانی سیاسی بین. بەداخەوە، هەموو ئەو جەنگانەی رابردوو ناچاریان
کردیین، هەریەکەمان، لەگەڵ سێبەری خۆمان بژین. ئەو جەنگانە ئەو توانایەی لێبڕین
بتوانین دیمەنە گەورەکە ببینین، توانامان هەبێت متمانەی سیاسی دروست بکەین، بۆ
نموونە، توانامان هەبێت پێناسەی بوونی خۆمان لە پاش جەنگ بکەینەوە، مانا و بەها بە خودی ژیان
و پرۆسەی سیاسی بدەین و پرۆسەی سیاسی بەرجەستەکردنی شێوازە داخراوەکانی بیرکردنەوە
نەبن، بەڵکو ئامرازێک بێت بۆ تێگەیشتنی فراوانتر لە دونیا، لەسەر هەموو ئاستەکان،
نێودەوڵەتی و هەرێمی و ناوخۆ.
هەر بۆیە، ئەوەی لە ئێستادا، پێویستە کاری لەسەر بکرێت دارشتنەوەی ئەو خەیاڵە
سیاسییە کە لە دەرەوەی بازنە ژەنگ هەڵگرتووەکانی رابردوو دەتوانێت پێناسە و
فۆرمێکی دیکە بە پرۆسەی دیموکراسی ببەخشێت، خەیاڵێکی سیاسی گەشەسەندوو کە بەئاسانی
ملکەچی دیاردەکانی کۆمەڵگە وەک خۆی نابێت، بەڵکو بتوانێت ئاراستەی سیاسی نوێ بە
پرۆسەی سیاسی ببەخشێت و دەوڵەمەندی بکات، بۆ نموونە، زوو تەسلیمی ئەو لێکدانەوە
سیاسیانە نەبێت کە پێیوایە ئەزموونەکانی دەوڵەتانی کەنداوی عەرەبی بۆ ئێمە
گونجاوە، جارێ ئەو فۆرمانە لە خەیاڵدانی سیاسی وڵاتانی کەنداو خۆیانەوە بەرهەم
نەهاتووە، بەڵکو بۆیان نەخشێنراوە، ئەگەر ئێمە فریای خۆمان نەکەوین و کۆدەنگی
سیاسی بەڕەوایەتی بوونمان نەبەخشین ناتوانین لە ناوچەیەکی ستراتیژی گرنگی دونیادا
بەئاسانی بژین، هەر بۆیە دیمەنە گەورەکە پێما دەڵێت چارەنوسمان لە یەکبوونماندایە
نەوەک پەرتەوازەی سیاسی و بەرژوەندی گروپی لۆکەڵ.
ئەوەی لای ئێمە، لە ئێستادا، لە دیمەنە سیاسییەکەدا، وەک رەفتاری سیاسی
روودەدات، دەگەرێنمەوە بۆ دوو هۆکار؛ یەکەمیان نەبوونی ئەزموون و مەعریفەیەکی
سیاسی فراوان لە دەرەوەی ئەو مێژووە سیاسی و کەلتوورییە داخراوەی کە وەک میراتی
سیاسی بۆمان ماوەتەوە، دووەمیان نەبوونی سەرکردایەتی سیاسی کە کۆدەنگی لەسەر بێت،
بەداخەوە هەردوو هۆکارەکە یەکتری تەواو دەکەن، لەبەر نەبوونی یەکەم، پرۆسەیەکی
کراوە بۆ لە دایکبوونی بەردەوامی سەرکردەی سیاسی نییە، ئەم دۆخە بە شێوازێکی گشتی
"هەتییوی سیاسی" بەرهەم هێناوە کە ناچارمان دەکات خۆمان لە لێشاوە
سەرکێشەکەی بپارێزین. زۆر جار بێدەنگی چاکترە، کە نەتوانیت رەورەوەی مێژوو راست
بکەیتەوە، باشترین پەیام بێدەنگیەکی پر مانایە.
چەند جار باسمان لەوە کردووە کە لای ئیمە پێویستمان بە چاکردنی سەرتاپا کۆی
یاسا و سیستمە سیاسیەکە و پرۆسەی سیاسی و کاری رێکخراوەی پارتی سیاسی هەیە. پێویستمان
بە پتەوکردنی پەیکەر و یاسا سیاسییەکانە بۆ نموونە چاکردنی رۆڵی سیاسی کۆمسیۆن، بۆ
ئەوەی کەس بە ناوی کۆمسیۆنەوە قسە نەکات، ئەگەر کۆمسیۆن دامەزراوەیەکی سیاسی و
یاسایی سەربەخۆ و پیشەیی پتەو بێت، باشتر ئیدارەی پرۆسەی سیاسی دەکات. پاشان، رێکخستنەوەی
پەیکەری سیاسی پارتە سیاسییەکان تاوەکو پرۆسەیەکی سیاسی رۆشن دامەزرێنن و کەس
چەواشە نەکرێت، گرنگە ریفرۆم لە ناوەوە بکرێت، دەستپیشخەریەکانی دەرەوە ئەنجامەکانی باش نابێت، ئەوە عیبرەتی مێژووە.
ئەوەی ئەم نوسینە دەخوازێت وەک هەڵوێستێکی سیاسی بەیانی بکات ئەوەیە هەر
کارێک ئاسایشی نەتەوەیی و کۆمەڵایەتی نەتەوەکەم بخاتە بەر مەترسی هەڵوەشاندنەوە،
بە هەر پاساوێک بێت، سەرکۆنەی دەکات و رەتی دەکاتەوە، لێرەدا بێدەنگی مانای نابێت،
لەبەرئەوەی کاری لەو جۆرە، بێ ئاگایانە و بە گیانێکی سەرکێشانەوە، بەرەو بۆشایی
سیاسی دەمانبات و حیکایەتە سیاسییە تاڵەکە دووبارە دەبێتەوە و برینە کۆنەکان سەرهەڵدەدەنەوە. هەر بۆ ئەو
مەبەستەش، ئەم نووسینە نوسراوە، هیوادارم ببێتە زەنگێکی دۆستانە بۆ هەموو لایەک.
هەر هەوڵێک بۆ لەتبوونی سیاسی زیاتر، بەدڵنیاییەوە، مەترسیە لەسەر چارەنووسی
نەتەوەیەک کە خاوەن جینۆسایدە، نەتەوەیەک کە ئەگەر خۆی رەحم بە خۆی نەکات، کەس
رەحمی پێ ناکات و کەس جینۆسایدی بۆ ناخوێنێتەوە.