لە نێوان دامەزراوەی دەوڵەت و رەفتاری سیاسیدا کەلێنێک
2/9/2020 4:00:00 PM
لاوک سەلاح
کە باس لە پڕۆسەی دامەزراوەیی بون و رەفتاری سیاسی لە کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵاتدا بە گشتی و کۆمەڵگەی کوردی دەکەین وەک ئەوەیە لە دۆڵێکی دورەوە هاوار و قسە بکەین، لە بەرئەوەی نەوەک هەر بە زەمەن و جوگرافیا دورین، بەڵکو دۆخی سایکۆلۆژی کۆمەڵگەکە زیاتر باڵ بەسەر هەڵسەنگاندن و حکومدان لەسەر پرۆسەکە دەدات.
شەکەتی و ماندوبون و لاوازی متمانەی سیاسی و شکستی پڕۆژە جیاوازەکان و تارمایی جەنگی ناوخۆ و دەرەکی بەردەوام بوار نادەن ئەو کەلێنەی لە نێوان بیناکردنی دامەزراوە و بە پیشەیی بونی رەفتاری سیاسی کەمبکەینەوە، بە مانایەکی سادەتر؛ ئەوەی لە سەر عەرد رو دەدات ئەوە نییە کە لەسەر کاغەز و نوسراوە رەسمییەکان دەنوسرێنەوە. ئەمە ئەو حەقیقەتە سادەیەیە کە لە لای خەڵک و هاوڵاتییە.
ئەوان دەڵێن کە جەنگ هەر بەردەوام بێت، کە قەیرانەکان هەر بەردەوام بن بۆ متمانە بە ئاییندە بکەین، بەڵام ئایا دەکرێت چۆکیش دابدەین لەبەردەم هەمو ئەو ئاڵنگارییانەی کە رۆژانە روبەڕومان دەبنەوە، هەر لە قەیرانی نەوت و غازەوە تا دەگاتە هەڕەشە ئەمنییەکانی سەر هەرێم کە رەنگە بۆ زۆرینەی خەڵک ئاشکرا نەبێت.
پڕۆسەی بە دامەزراوەیکردنی دەزگا کە دواتر دەڕژێتە خانەی بیناکردنی دەوڵەت بەشێکە لە پرۆسەیەکی سەرتاسەری پەرەسەندن و گەشەسەندنی کۆمەڵگە، پڕۆسەیەکە کار لە سەر گۆرینی بەهای سیاسی و کەلتوری و ئیداری دەکات، کار لەسەر داڕشتنی چوارچێوەیەکی یاسایی دەکات و میکانیزمی سیاسی گونجاو بە رەچاوکردنی دۆخە سیاسییەکە و هەڕەشەکانی دەستنیشان دەکات.
شکستی پڕۆسەی بەدامەزراوەیکردن مانای ئەوە ناگەیەنێت کە چەمکەکە شکستخواردوە، بەڵکو زیاتر رەنگدانەوەی ئەو رەفتار و ئادا و هەڵسوکەوتە ئیداری و سیاسییە کە پڕۆسەکە دەکاتە قوربانیی بەرژەوەندییە نایاساییەکان.
کە سۆڤییەتی پێشو هەرەسی هێنا و کە دەوڵەتی عێراق روخا چاوەڕوانی خەڵک بۆ بەدامەزراوەیکردنەوەی دەوڵەت زۆر بو، خەیاڵی سادەی هەمومان ئەوە بو کە دەستبەجێ دەوڵەتێک دیکە دادەمەزرێت زۆر جیاواز دەبێت لەوەی کە هەبو. بەداخەوە ئەوەی کە رویدا کەلێنێکی فراوانی لە نێوان خەونی سیاسی ئایندە و توانای سیاسی ئێستا دەرخست، تەنانەت دامەزراندنەوەی دەزگاکانی دەوڵەت لە رێگای یارمەتی نێودەوڵەتی و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و رێکخراوە ناحکومییەکان بۆ زیاتر لە (15) ساڵ، کە زۆر جار رۆڵی دەوڵەتییان لە عێراقدا دەگێڕا، میراتێکی سیاسی و کەلتوری و کۆمەڵایەتی و ئابوری وایان بەجێ نەهێشت کە پڕۆسەی بەدامەزراوەیکردن ببێتە پڕۆسەیەکی خۆماڵی نیشتمانی هەر لە مەسەلەکانی سەرژمێرییەوە تا دەگاتە دامەزراندنی حکومەتە خۆجێییەکان.
ئەوەی لەم پڕۆسەیەدا ون بو، ئەو کەلێنەی کە لەم پرۆسەدا بە ئاشکرا دیارە، نەبونی ئیرادەیەکی نیشتمانی سیاسی کە ئەجێندایەکی رەوا بدات بە پڕۆسەکان تاوەکو بەردەوامی هەبێت و هەمیشە خاڵی سفر خاڵی دەستپێکردنەوە نەبێت.
هەڕەشەکان لەسەر بەدامەزراوەیکردنی دەزگا و بیناکردنی دەوڵەت تەنیا ئەمنی و گەندەڵی دارایی نییە، بەڵکو لە هەڕەشە سەرەکییەکانن کە کۆمەڵگە کرمێ دەکات و ئیرادەی سیاسی ئیفلیچ دەکات و متمانەی خەڵک بەوەی کە لە ژینگەیەکی تەندروستدا دەژێت ناهێڵێت، بەڵام ئاڵنگاری دیکەش هەن کە راستەوخۆ کار دەکاتە سەر ژیانی خەڵک ئەویش چەمکی بازاڕە کە پێویستی بە پشتگیری دامەزراوەی توندوتۆڵ هەیە تاوەکو جوڵەی ئاسایی و یاسایی خۆی هەبێت و ژیانی خەڵک بپارێزێت یاخود هەڕەشەکانی سەر ژینگە و لاوازی چارەسەر بۆ بەرەنگار بونەوەیان پێویستییان بە پرۆسەی دامەزراوەبونی دەزگا هەیە.
رەنگە بە دامەزراوەیبون لە تێگەیشتنێکی سەرەتادا تەنها مانای پیادەکردنی فەرمان و بە دیسپلینکردنی کۆمەڵگە بگەیەنێت، بەڵام لە ئاستی قوڵدا دەبێت کار لەسەر هێنانەدی رەفتارێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی پیشەیی بکات بۆ نمونە کە روبەڕوی هێماکانی ترافیک دەبیتەوە چۆن وشیارانە رەفتار دەکەیت و دەوەستیت بەر لەوەی بزانیت کە بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ سزای داناوە بۆ پێشێلکردنی هێمای ترافیک، ئەگەر شەقامەکە چۆڵیش بێت!
مەسەلەی متمانەی خەڵکی بە دامودەزگای دەوڵەتی و پڕۆسەی بەدامەزراوەیکردن بە ئاسانی نایەتە دی، کە خەڵک هێلێکی ئاسمانی تایبەتی لە دونیادا بەکار دەهێنێت مانای ئەوەیە متمانە بەو هێڵە ئاسمانییە دەکات کە ژیانی دەپارێزێت، بەهەمان شێوە کە مامەڵەی دارایی لەگەڵ بانکێکی دیاریکراودا دەکەیت.
هەر بۆیە بەدامەزراوەیکردنی دەزگا لە هەرێمی کوردستان کە رەنگە متمانەی تەواوی خەڵکی نەبێت و بە گرنگ نەبینرێت، بەڵام لە راستیدا بۆ مەودای درێژ کارێکی زۆر ستراتیژییە، سەرباری هەمو ئەو ئاڵنگارییانەی کە هەن.
مەرجی سەرەکی بەرجەستەکردنی پڕۆسەی بەدامەزراوەیکردنی دەزگا ئیرادەی سیاسییە کە دەبێت بکرێتە رەفتارێکی سیاسی پیشەیی.