میدیا و ژیانی سیاسی: دوو جەمسەری دیموکراسی
7/28/2023 11:11:00 PM
لاوک سەلاح
لە پاش بیست ساڵ
لە رزگاربوون لە رژێمی پێشووی عێراق، چی پێوستی بە هەڵسەنگاندن و پێداچوونەوە و
چاکردن و باشترکردن نییە، بەڵام کێ ئەم ئەرکە بگرێتە خۆ؟ ئەم قسە ئاشکرا و روونە،
بەداخەوە، تیۆرییە، لە ئەرزی واقیعدا جێبەجێ ناکرێت، بۆچی؟ زۆر باس لە ئیرادەی سیاسی
دەکەین وەک ئەوەی درک بە چارەسەرێکی گەورە بکەین، بەڵام پڕ بە پێستی وشەکە ناتوانیین
ئیرادەی سیاسی بەرجەستە بکەین، کە باس لە ئیرادەی سیاسی دەکەین، وا دەزانین ئیدراکێکی
پڕ هۆشمەندی و وشیاری سیاسی دەخەینە بەردەم کۆمەڵگە. هەر فیکرێکی سیاسی توانای چارەسەری
عەمەلی لەگەڵ خۆی نەهێنێت و دروشمەکانی ورد نەکاتەوە بۆ ئەرک و بەرپرسیاریەتی, ژیانی
سیاسی دەکاتە بازنەیەکی مردوو.
ئەوەش حەقیقەتی
سەرەکی مێژووی ژیانی سیاسی بووە لەم وڵاتە، لە دەرەوەی دروشم، کەڵێنێک بۆ بیناکردنی
کۆڵەکەکانی حکومرانی هەبووە و هەیە، میدیاش یەکێکە لە کۆڵەکە گرنگەکانی ژیانی سیاسی
و پەرەپێدانی پرۆسەی بە دیموکراسیکردنی کۆمەڵگە وەک یەک یەکە، نەوەک وەک بونیادی جیاواز
جیاواز. ئێمە هەمیشە دەخوازین کە پرۆسەی بە دیموکراسیکردن، پرۆسەی رێنیسانی کۆمەڵگە
بێت، نەوەک سڕینەوەی یەکتر، هەر پرۆسەیەکی ریفۆرم ئەگەر بوونی هەبێت، دەبێت لە نێو
مێژووی کۆمەڵگەکە خۆیدا رووبدات، دوور لە
لاساییکردنەوە و کۆپی و پەیست کردن. ئیدراکی سیاسی بەوەی کە گەشەسەندی فیکری سیاسی
لە ئەوروپا چۆنە، مانای ئەوە نییە کە ئیدارکی سیاسی بە دەوڵەمەندکردنی فیکری سیاسی
لێرە، بوونی هەیە.
لەبەر رۆشنایی ئەو
پێشەکییە پوختەی سەرەوە، میدیا یەکێکە لەو بونیادانەی کە پێویست بە هەڵوێستەکردن و
تێرامان دەکات، بەوەی کە بەشێکی گرنگی پرۆسەی بەدیموکراسیکردنی ژیانی سیاسییە و یارمەتیدەری
کۆمەڵگەیە بۆ بیناکردنی دامەزراوەکان لە قۆناغی گواستنەوە لە رژێمێکی تۆتالیتارییەوە
بۆ ژینگەیەکی نیمچە دیموکراسی.
با نەخشەیەکی
پوخت بخەینە بەردەم خوێنەر: ژیانی سیاسی بەگشتی لەسەر دوو کۆڵەکەی سەرەکی بیناکراوە،
یەکەمیان جووڵە و چالاکی پارتی سیاسی، کە لێرەدا بە "ناوەرۆک" دەیناسێنین،
و دووەمیان میدیا کە ئامرازی پێناسەکردن و درەخستن و بە بەڵگەکردنی ئەو جوڵەیەیە،
لە ئیستادا، میدیا ئامرازەکانی تەکنەلۆجیا و دیجتل و سۆشیال میدیا.. هتد دەگرێتەوە.
لە ناوەرۆکدا، هەموو رەگەزەکانی بیرکردنەوە هەر لە کەلتووری سیاسی لۆکەڵ و ئاستەکانی
هۆشمەندی سیاسی و پەروەردە و سایکۆلۆجیەتی کەسەکان .. هتد دەگرێتەوە و رەنگدەدەنەوە،
لە ئامرازەکاندا، کارامەیی تەکنیکی و پیشەیی، کە بەداخەوە زۆر جاران دەبێتە قوربانی
ناوەرۆکی سیاسی، دەگرێتەوە. ئەم دوو کۆڵەکەیە لە شارستانیەتی کۆمەڵگەکانی خۆرئاوادا،
دونیایەک قۆناغی گەشەسەندنی بڕیوە تا توانیویەتی ناوەرۆکی سیاسی واتە شێوازەکانی بیرکردنەوە
لە نێو سیاسەتدا بگۆڕێت، بەهەمان شێوە، ئامرازەکانی میدیا و رێمانییەکانی کارکردن
و رێکارە یاساییەکان و پەیوەندی میدیا بە هەموو سەکتەرەکانی کۆمەڵگەوە، بە سیاسەتیشەوە،
رێکبخات.
بۆ ئێمە، ناوەرۆکی
ژیانی سیاسی و بەکارهێنانی ئامرازە پێشکەوتووەکانی میدیا وەک ئەنجام بەکاردەهێنین،
نە خاوەنی مێژووی پەرەسەندنی فیکر و بونیادی پارتی سیاسیین، و نە ئامرازەکانی میدیامان
هێناوەتە بەرهەم، بە مانایەکی دیکە لەو بوارەدا، ئێمە شەکەت و هیلاک نەبووین، لەبەرئەوە
دەبێت زۆر بە وریایەوە ئەو ئامرازانە بەکاربهێنین، چونکە یەک رێنمایی گشتیمان بۆ بەکارهێنانیان
نییە. ئێمە بەرهەمی گەشەسەندنی سیاسی خۆرئاوا دەچنینەوە، بەڵام بە هەڵە، چۆن لێی تێدەگەین
بەو جۆرە، بۆیە زۆر جار ئەو گەشەسەندە دەبێتە قوربانی ئاستی هۆشمەندی سیاسی ئەو قۆناغە
سیاسییەی تێدا گوزەر دەکەین. لای ئێمە بەرهەمی ئەو شارستانیەتە بەکار دەهێنین بەبێ
ئەوەی، جارێ، هیچ چەمک و رێکار و ستراتیژیەتمان بۆ دامەزراندبێت. بەکورتی، ئێمە لەوشوێنەی
ئەوان تەواو بوون دەستپێدەکەین، ئەو کەڵێنە زەمەنییە وەک کات و جوگرافیا و کەلتوور
بوونیان هەیە، دونیایەک شۆکی سیاسی و کەلتووری دەتەقێنێتەوە، هەندێ کەس شەرانگێزانە
و سەرچڵانە بۆ مەرامی تایبەتی بەکاریان دەهێنن.
بۆ روونکردنەوەی
مەبەستمان، ئەم نموونەیە: لە ئیستادا سەدان خاوەنی شاراوەی سۆشیال میدیامان هەیە،
سۆشیال میدیا، کە هەم ناوەرۆکە و هەم ئامرازە، بۆتە سەرچاوەی هەواڵ، دەگمەنن ئەوانەی، لە قوڵای کار و ئەرکەکەی دەگەن،
تەنانەت لەو کاریگەرە خراپە تێناگەن کە لە کۆمەڵگەدا دەخوڵقێت، ئیتر ئەگەر دەسەڵات
بێت یان پارتی سیاسی، ئەمەش لەبەرهۆکارێکی زۆر گرنگ، هەژمونی سروشتی پرۆسەی سیاسی
لە میدیادا لای ئێمە بە زەقی دیارە، لە رۆژئاوا، میدیا راستی رەفتاری سیاسی دەردەخات
و پەیرەوی یاساش دەکات، لای ئێمە میدیا برەو بە سەرچڵی سیاسی دەدات. لە شەستەکان و
دواتر حەفتاکانی سەدەی رابردوو لە ئەمریکا، ئەوە میدیا بوو کە سکاندڵە سیاسییەکانی
بە بەڵگەوە ئاشکرا کرد و کاری سیاستمەدارەکانی سنووردار کرد، بەداخەوە لای ئێمە میدیا
بەگشتی قوربانی هەژمونی تێگەیشتنێکی کەلتووری سیاسی لۆکەڵە، رەنگدانەوەی ئاستێکی دیاریکراوە
لە تێگەیشتنی سیاسی و کەلتووری باو. کەم جار، میدیا کردنەوەی بانیژەیەکە بۆ بینینی
ناوەوەی ململانێ سیاسییەکان، یاخود بە حیکمەتێکی سیاسییەوە مامەڵە لەگەڵ ناکۆکییە
سیاسییەکان بکات و پارسەنگی ئالەنگارییەکان لە دەرەوە و ناوەوە رابگرێت. لە یادمە،
لە رۆژانی کۆلیچ، مامۆستایەکی بەتوانامان هەبوو دووبارەی دەکردەوە و دەیووت بۆ ئەوەی
لەهەردوو شارستانییەتی رۆژئاوا و رۆژهەڵات تێبگەیین، دەبێت شارەزای ئەدەبی شکسبیر
و شیعرەکانی "موتەنەبی' ببین، پاشان
لە پێکدادانە شارستانییەکان تێدەگەین، و دواتر لە کاری سیاسی گشتی و میدیادا رەنگدەداتەوە.
هەر بۆیە، راستییەکی حاشاهەڵنەگرە ناسینەوەی میدیا و تێگەیشتن لە شێوازی
کارکردنی رەنگدانەوەی ناراستەوخۆی پرۆسەی سیاسی ئەو ژینگەیەیە، باشترین نموونە،
ئاوڕدانەوەیەکی خێرا لەوەی لە سۆشیال میدیادا تۆمار دەکرێت، هەر لە رووداوەکانەوە
تا قسەڵۆکە سیاسییەکان "Political Gossiping" لە نێودێرەکاندا و لە تارمایی دەنگی کەسەکانەوە،
سێبەری ئەو کەلتوور و ناوەرۆکە سیاسییە دەخوێنینەوە کە ئەو ژینگەیە هێناویەتە بەرهەم.
زۆر دەگمەن ئەو سۆشیال میدیایانەی کە کاری میدیای دەکەن، کە زۆرجار، هی پارەدارەکانی
نێو پارتی سیاسییە، وەک سەرچاوەیەکی راستگۆی هەواڵ یان چاودێرێکی سیاسی پیشەیی
کارناکەن. ئەوان سەرقاڵی سەلماندنی ئەجێندایەکی سیاسی تایبەتن. زۆر جار راستی
رووداوەکان دەبنە قوربانی ململانێ سیاسیەکان. بەراوردێکی ورد لێرەدا گرنگە، میدیا
لە ئەوروپا کاری سیاسەت و سیاسەتمەدارەکان وەک وتمان لە تەماع سنووردار دەکات، لە
کاتێکدا لای ئێمە برەو بە کاری سیاسەت دەدات بەو جۆرە دید و کەلتوورە سیاسییەی کە
باوە.
لەو کۆمەڵگەیانەی
کە بە دەست سیستمی تۆتالیتارییەوە ناڵاندویانە، هەواڵ هەمیشە مەرکەزی و لە خزمەت
جوانکردنی دەستەڵاتدا بووە، ئەو دۆخە، لە پاش قوتارببوون لە تۆتالیتاریەت، تا زەمەنێک
هەر بەردەوام بووە و دەبێت، هەواڵ، لەو دۆخەدا، ئەو ئەرکە گرنگە ئەنجام نادات لە پەرەپێدانی
وشیاری سیاسی و یارمەتیدانی دارشتنی بڕیاری سیاسی لە خوارەوە بۆ سەرەوە، کە ئەمە بەها
و بایەخی نێو کۆمەڵگەی هەیە. خاڵێکی تری گرنگ، لای خۆمان، زۆر جاران، هەواڵ لە قسەڵۆکی
سیاسی دروست دەکرێت، نەوەک لە رووداوێک، کە دواتر رۆبچێتە خزمەتی گشتییەوە، هەواڵ
دەبێت یارمەتی پلاندان و کۆکردنەوەی زانیاری بابەتییانە و ژمارەی بەسوود بگەیەنێت.
پوختەی قسە: رێکخستنەوەی
کاری میدیا بەگشتی و دڵنیابوون لەوەی کە بەشدارێکی دروستی پرۆسەی پەرەسەندنی دیموکراسییە،
تەنها کاری وەزارەتی رۆشنبیری نییە کە بە رێکاری سانسۆر وسنووردارکردنی چالاکییەکان رێ لەم شەپۆلە لە گەمێی
سیاسی بگرێت. وەک وتمان، ئەم ئەرکە بەشێکە لە پرۆسەی رێنیسانسی کۆمەڵگە، بەشێکە لە
هەڵمەتی هۆشمەندی سیاسی و ئاگابوون لەوەی کرۆکی ئەرکی میدیا وەک ناوەرۆک و وەک
ئامراز لە کوێدایە. کەی ئەو هەڵمەتە دەست پێدەکات؟
زۆر لە سەرەتادایین،
گرنگە فریای بکەوین، دواتر راست نابێتەوە.