بەرەو پەرەپێدانی دایالۆگێکی نیشتمانی بۆ میدیا
5/24/2024 9:04:00 PM
لاوک سەلاح
هەر لەسەرەتاوە، با ئەو راز و نیازە
ئاشکرا بکەین؛ ئەم نووسینە بانگەوازە بۆ رێکخستنی کۆنفرانسێکی فراوانی نێودەوڵەتی
لەلایەن حکومەتەوە بۆ گەڵاڵەکردنی لۆجیک و پەیام و دایالۆگ و سیاسەتێکی نیشتمانی پیشەیی
کارپێکراو بۆ رۆڵ و ئەرکی میدیا و دامەزراندنی کاری هاوبەشی میدیای نێو حکومەت و دەرەوەی،
لە دۆخێکی سیاسی هەستیار کە پرۆسەی دیموکراسی لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستی پێیەتی.
وەک هەر کایەیەکی دیکەی کۆمەڵگە و رەنگە
زیاتر، میدیا لە ئەرکە هەر گرنگەکانی حکومەتە، لە هەر سەردەمێک و ژینگەیەکی سیاسیدا
بێت، میدیا بەشێکی گرنگی دامەزراندنی پرۆسەی "حکومڕانی باش"ه لە پرۆسەی بەدیموکراسیکردنی کۆمەڵگە لە پاش جەنگ
و وێرانی. حکومەت دەتوانێت رۆڵی کارئاسانکردنی کاریگەر لە کایەی میدیا و پانتایی
کاری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ببینێت.
بێگومان، لە دەرچواندنی یاسا ئاسانتر نییە،
بەڵام هەوڵدان بۆ وەدەستهێنانی کۆدەنگی سیاسی بۆ ئەم دوو پرۆژەیە کاری حکومەت
ئاسان دەکات و شەرعیەتی بیانکردنی پرد و دایالۆگ لەگەڵ کۆمەڵگە زیاتر بەرجەستە دەکات.
دواجار، هیچ پرۆسەیەکی دیموکراسی بەبێ گەشەسەندنی ئەو دوو کۆڵەکەیە، کە بەیەکەوە بەستراون،
گەشە ناکات، ئەم دوو کۆڵەکەیە ئەگەر لەسەر بەرنامەیەکی هاوبەش لەگەڵ حکومەت کار بکەن،
کە لە زۆربەی وڵاتاندا بەو جۆرەیە، بەرنامەی سیاسی حکومی زیاتر بەرجەستە دەکات و بەدحاڵیبوون
و لێکتێنەگەیشتن کەم دەکاتەوە. بێگومان ئەم جۆرە پرۆژانە وەک هەمیشە باسمان کردووە
بەشێکن لە پەرەپێدانی ئەوەی پێی دەوترێت “Political
Communications” واتە پەیوەندییە سیاسییەکان کە میدیا لق و بوارێکی گرنگی ئەو زانستەیە.
رەنگە، لە ئێستادا، میدیاوانان لە تەکنیکە
تەکنەلۆجیاکاندا وەستابن بەڵام بەهای ناوەرۆک و پەیامی میدیا کە لەلایەکی دیکەوە بەشێکە
لە تێگەیشتنی سیاسی و مێژووی و کەلتووری کۆمەڵگە، هێشتا کاری پێویستی لەسەر نەکراوە.
فراوانکردنی تێگەیشتنمان لەم کایە و بوارانە دەبێتە مایەی خوڵقاندنی ئەو پەیامە پیشەییەی
کە میدیا، لە بری ئەوەی سەرقاڵی مانۆڕە سیاسییە کلاسیکییەکان بێت، دێت دیدێکی سیاسی
و یاسایی و میدیایی ئەلتەرنەتیف بە رەفتار و پیشەیی میدیا دەبەخشێت و تێگەیشتنی نوێ
لە ئەزموونی نوێوە بەرجەستە دەکات و زمانێکی سیاسی و میدیای جیاواز دێنێتە بەرهەم کە رێز
و سەرسامی کۆمەڵگە بەدەست دەهێنێت.
ئەم دایالۆگ و بەرنامەی هاوبەشە، کار لەسەر
ئەوە دەکات هەموو لایەک براوەبن، بێگومان زۆر جار چەندان هۆکاری ئایدیۆلۆژی هەن
کاریگەرییان لەسەر بیانکردنی بەرنامەی هاوبەش هەیە و رێگرن، کە رەنگە لە پشتییەوە
پێویست بە بیناکردنی ئەو لۆچیکە ستاندەردە بکات کە لێرەدا مەبەستمانە تیشک بخەینە
سەر بایەخەکەی، لۆجیکێکی فراوان کە نوێنەرایەتی تێگەیشتنێکی یاسایی و سیاسیی گشتی
فراوان دەکات، لە هەموو لایەکەوە، بۆ ئەرکی میدیا بەرامبەر بە کۆمەڵگە و جۆری بەرنامەی
هاوبەشی سیاسی کە رۆڵی هەریەکەیان بەهەند وەردەگرێت.
گرنگە بۆ خوڵقاندنی ئەو پەیام ولۆچیکە
پرسیار بکەین، ئەم پرسیارە پەیوەست نییە تەنها بە کۆمەڵگەی ئێمەوە، پرسیاری ئەوەی
تا چەند میدیا یارمەتی حکومەتی داوە خۆی نوێ بکاتەوە؟ ئایا میدیا لە ئێستادا کاریگەری
هەیە لەوەی حکومەت میدیا و پەیرەو و پەیکەری خۆی دەمەزەرد بکاتەوە، بە مانایەکی دیکە،
تا چەند میدیا یارمەتی حکومەتی داوە بۆ ئەوەی ببێتە حکومەتێکی مۆدرێن؟ ئایا ئەمە تەنیا
کاری حکومەت خۆیەتی؟ ئایا بوونی بەرنامەیەکی هاوبەش لە رێگەی دایالۆگێکی بەردەوام
ئەو ئەرکە جێبەجێ ناکات؟
راستە میدیا یەکەم ئەرک و پەیامی ئەوەیە
هەڵگری هەواڵە، بەڵام ئێستا لەوەندە زیاتر دەکات، ئایا لای خۆشمان هەر ئەم کارە دەکات؟
ئەگەر سەرنجتان دابێت میدیا لەسەرتاسەری دونیادا، ئێستا وەک هێز و دەستەڵاتی چوارەم
نەماوە، وەک ئەوەی ناسراوە، بەڵکو میدیا بۆتە بەشێک لە گەمە سیاسییەکان و یاریزانێکی
کاریگەری نێو گۆڕەپانە سیاسییەکەیە، هەر بۆیە سیاسەتمەدارەکان لە سەنگەرە جیاوازەکانەوە
هانای بۆ تەکنەلۆجیاکەی میدیا دەبەن و بەو شێوەی دەیانەوێت بەکاری دەهێنن. نموونەش
زۆرن، ئەم سەرنجە با لە یادەوەریتان بمێنێتەوە؛ کە چاوپێکەوتن لەگەڵ کەسە سیاسیەکان
دەکرێت، سەرنج لە پرسیارەکان بدەن ئەوەندەی قسە و قسەڵۆکی سیاسییە، یاخود ململانێی
سیاسی نێو کەسایەتییەکانی نێو مێژوو و رابردوون و و روژاندنی شتی سیاسی شەخسییە، ئەوەندە
بۆ عیبرەت وەرگرتن نییە لە ئەزموونی سیاسی نەتەوەیەک کە بە چەندان کۆسپ و ناخۆشیدا
تێپەڕیوە، بەداخەوە، ئاست و توانای هەندێ لە کەسایەتییە سیاسییەکان هێندەی باڵای
پرسە گشتییەکان نین.
کاری دووەمی سەرەکی میدیا لە پاش پەخشی
بابەتییانە، هەوڵدانە بۆ دواندنی ئەو کەسایەتیانەی کە کار لە پانتایی گشتی ئیستادا
دەکەن، لە بریتانیا، ئەوە سەرۆک وەزیران و سەرۆکی لیستی پارتی سیاسییە کە میدیا بە
پرسیارە بابەتی و پڕ زانیارییەکانیان تاقیان دەکەنەوە، بەڵام کە لە ئەرکی گشتییدا
نامێنن، میدیا، نایان کاتە هەواڵ و تیشک ناخاتە سەر کاریان، تا ئەو کاتەی دێنەوە
پانتایی گشتی و دەبنەوە بەشێک لە پرۆژەی گشتی.
لە رووی تیۆرییەوە، میدیا بەشدارە لە
خوڵقاندنی رای گشتی و پاراستنی بەرژوەندی گشتی و تەنانەت لۆبیکردنی سیاسی بۆ بەرنامە
سیاسییەکان، نەوەک بۆ کەسایەتی سیاسەتمەدارەکان، میدیا لە ئێستادا کاریگەریان لەسەر
رۆڵی هەموو دامەزراوەکان هەیە، تەنانەت، بە دیوێکی دیکەدا کاریگەرییان لەسەر هەرەسهێنان
بە پرۆسەی دیموکراسی هەیە، ئەوە ئەگەر بیانەوێت، میدیا وەک جاران هەر کاری “Watchdog” واتە
تەنیا چاودێری جێبەجێکردنی دەستوور ناکات، بەڵکو هێزێکی سیاسییە و لە دونیادا هێندەی
رۆڵی خۆی، بەرپرسیاریەتی یاسایی نییە، رەنگە ئەم قسەیە لای هەندێ کەس سەیر بێت، بەڵام
ئەوە راستییەکەیە، هەر بۆیە لەم دۆخ و قۆناغە سیاسییەدا، گرنگە هەموو لایەک لەسەر
پێوەرێکی ستاندەر بۆ ئەرکەکان و یاساکان رێکبکەون. ئەمەش لە رێگەی رەخساندنی زەمینەیەکی
فراوان بۆ ئەوەی تێگەیشتنە سیاسییە پەرتەوازەکان کۆبکاتەوە و نەخشە رێگایەکی نیشتمانی
لەسەر بنەمای پرسە نیشتمانییەکان دارێژێت و مەبەستی پەرەپێدانی ئاراستە بابەتییەکانی
میدیا بێت نەوەک سنووردارکرنی کاری میدیا.
لایەکەی دیکەوە، بە شێوەیەکی گشتی، ئەگەر
میدیا خۆی خاوەنی شوناسی خۆی نەبێت، بە ئاسانی سیاستمەدارەکان تەکنیکە تەکنەلۆجیاییەکان
بۆ مەرامی خۆیان بەکار دەهێنن. راستە، بوونی ئەو هەموو کەناڵە سیاسیانەی میدیا لە
عێراق و هەرێمی کوردستان کاردانەوەی بێدەنگی چەندان سەدەیە لە بوونی رژێمێکی تۆتالیتاری
کە بێدەنگی سیمای سەرەکی بوو، بەڵام بوونی ئەم هەموو کەناڵە سیاسییانە نەوەک میدیاییانە،
راکێشانی کۆمەڵگەیە بۆ پارچە پارچە بوون و بیناکردنی سەنگەری سیاسی زۆر جیاواز و دۆڵی
ترازان لە یەکتری، لە بریتانیا، نە پارتی کرێکاران و نە پارتی پارێزگاران تەلەفزیۆن
و میدیای سەربەخۆیان هەیە، راستە لە هەڵمەتەکانی هەڵبژاردندا کۆمپانیا تایبەتەکان
پرۆپاگندەیان بۆ دەکەن، بەڵام ئەو کۆمپانیایانە تەنیا کاری میدیای سیاسەت ناکەن.
دامەزراندنی دیالۆگێکی نیشتمانی بۆ میدیا
کارێکی ئەوەندە گران نییە، کاری نەکردە نییە. دامەزراندنی ئەو پرۆسەیە ئاراستەیەکی
نیشتمانی بە هەموو نیگەرانی و گڵەیی و رەخنەکان دەبەخشێت، هەنگاوی لەو جۆرە متمانەی
سیاسی دەهێنێتەوە ئارا، و نەوەک هەر ئاشتەوایی نیشتمانی بەردەوام دەخوڵقێنێت، بەڵکو
پرۆسەیەکی هۆشمەندی سیاسی و میدیای لە کۆمەڵگەکەدا بەرپا دەکات. لەو بڕوایەداین، ئەمە
خەونی هەموو لایەکە و نەمرییەکی کەلتووری بەهەموو لایەک دەبەخشێت. ئەرکی ئەم دایالۆگە
نیشتمانییە بۆ پێنچ ئەرکی سیاسی و میدیایی جیاواز پۆڵین دەکەین:
１.ڕێکخستنەوەی ئەرکی میدیا و کۆمیونیکەیشنی
حکومەت بەرەچاوکردنی ئەو ئالەنگارییانەی سەرتاپا رووبەرووی کۆمەڵگە دەبێتەوە،
２.کارکردن وەک پرۆژە لەسەر بەرزکردنەوەی
توانای کەسەکانی نێو میدیا؛ ناوەوە و دەرەوەی حکومەت، تەنانەت، ئەوانەی نێو پارتە سیاسییەکانیش، لە راستیدا ئەو خولی
راهێنانانەی کە کونسوڵخانەکان و رێکخراوەکان
بە سوپاسەوە بۆ چەند میدیاوانێکی دەکەنەوە ناڕژێنە نێو پرۆسەی بیناکردنی کایەی میدیا
و داهێنانی پەیامێکی نیشتمانی بۆ میدیا،
３. هەڵسەنگاندنێکی بابەتییانە بۆ کاریگەری
میدیا لەسەر سەرجەم دامەزراوەکان و رێکخراوەکان، بە مەبەستی بەرزکردنەوەی ئاستی رەفتار
وئیدارەدانی میدیا وەک دامەزراوە،
４.هەڵسەنگاندنی کاریگەری میدیا لەسەر
دارشتنی سیاسەتە گشتییەکان بە گشتی و سیاسەت بە تایبەتی خۆی،
پوختەی قسە: لە ئێستادا پێوستمان بە کۆکردنەوەی
هەموو تواناکان هەیە بۆ گەلاڵەکردن و دارشتنی نەخشەرێگایەکی نیشتمانی بۆ کار و ئەرکی
میدیا، حکومەت دەتوانێت لە پاش هەڵبژاردنی نیشتمانی، ئەرکی سپۆنسەرکردنی دامەزراندنی
دیالۆگێکی نیشتمانی بەردەوام بگرێتە ئەستۆ، ئەم دایالۆگە، ئەرکە نیشتمانییەکەی میدیا
لە فۆبیا و غەڵبەغەڵب و پرۆپاگندەی نابەجێ دەپارێزێت، ئەم هەنگاوە لە دوورمەودا یارمەتی
هێنانەکایەی پرۆگرامێکی هاوبەش دەدات کە هەموو لایەک زۆر یان کەم بەرپرسیاریەتی سیاسی
و یاسایی و میدیاییان هەبێت، ئەم جۆرە هەنگاوە، سەرەتای بیناکردنی کۆڵەکەیەکی گرنگی"حکومڕانی
باش"ە، سەرەتای بە دیموکراسیکردنی کۆمەڵگەیە بە دەربازبوون لە پرۆسەی چەقبەستووی
گواستنەوە لە قۆناغی هاوار و و ئیدانەکردنی خۆڕسکانەوە بۆ گەڕان بە دوای پەیام و لۆجێکێکی
سیاسی گشتی بۆ میدیا، هەنگاوی لەم جۆرە، سەرەتای بیناکردنی خەونی زۆر دوور مەودای
دەوڵەتە، یاخود، لانی کەم، خەونی مەودا نزیکە بۆ هێنانەدی هەرێمێک لە فۆرمی دەوڵەتدا.