نەمانی هاوسۆزی
6/8/2023 1:33:00 PM
سەردار عەزیز
رۆژێك لەگوندێك لەهیند: كەدانیشتوانەكەی تێكەڵە لەموسوڵمان و هیندۆس،
قاو بڵاودەێتەوە كەماڵێكی موسوڵمان گوێرەكەیەكیان سەربڕیوە. گروپێكی هیندی توندڕەو
دەچنە ماڵە موسوڵمانەكەو لەسەلاجەكەیاندا گۆشت دەدۆزنەوە. ئەمە بەسە بۆ ئەوەی توندڕەوە
هیندۆسەكان كابرای خاوەن ماڵ بكوژن. ئەم رووداوە، لەكاتێكدا تراژیدیایە، بەڵام لەهەناویدا
كۆمەڵێك وانەی زۆرمان بۆ هەڵدەگرێت، بەتایبەتی دەربارەی كۆمەڵێك كێشە كەئەمڕۆی
كوردستانی باشور بەدەستیەوە دەناڵێنێت. هەوڵدەدەم بەكورتی لەڕوانگەی هاوسۆزییەوە
قسە لەسەر ئەم پرسە بكەم.
هیند هەتا پێش هاتنی ناریندرا مودی وەك وڵاتێكی
عەلمانی دیموكراسی دەناسرا، بەڵام پاش
هاتنی مودی ئاراستەی وڵات گۆڕا بەوەی هیند وڵاتی هیندۆسەكانە، هیندۆسییەت تێكەڵەیەكە
لەئایین و نەتەوەییەتی لەم دۆخەدا، رێك وەك پارتی دادو گەشەپێدانی ئەردۆغان.
مودی بەوە ناسراوە كەپۆپۆلیستە، بەو مانایە
چوارچێوەیەكی تایبەتی بۆ چیەتی خەڵك داڕشتوەو خۆی كردووە بەنوێنەری، بەمجۆرە خەڵك
بریتیە لەوەی كە مودی پێی قبوڵەو ئەوەی وەها نەبێت دژ بەخەڵكە. [لەماوەی رابردوودا
هەندێك كەس هەوڵدەدەن هەندێك هێز لەكوردستان بەپۆپۆلیست لەقەڵەمبدەن بەوەی هەوڵی
ورووژانی جەماوەریی دەدەن، ئەمەش پێناسەیەكی هەڵەیە.
كاتێك هیند دەبێتە وڵاتی هیندۆسەكان و هیندۆسییەت
هەوڵدەدات بەهاكانی خۆی زاڵبكات بەسەر كۆمەڵگاو حكومەتدا، ئەوا هیچ بوارێك بۆ ئەویتری
جیاواز نامێنێتەوە، بەڵكو دەستوبرد دەبێتە نەیار یان دوژمن. ئەم بەدوژمنكردنە بەشێكی
پێویستە لەمیانەی پرۆسەی زاڵكردنی تاك شوناسی ئایینی و سیاسی.
لەدۆخێكی وەهادا موسوڵمانانی هیند قوربانی گەورەی
ئەم پرسەن. هیند كاتێك لەچلەكان سەربەخۆیی راگەیاند وەك وڵاتێكی دیموكراسی و عەلمانی
شوناسی خۆی دیاریكرد. لەبەر ئەم هۆكارەش ئەو بەشەی كەناوی لەخۆی نا پاكستان لێی
جودابووەوە. گەر تەماشای ناوی پاكستان بكەیت بەمانای سەرزەمینی پاكەكان دێت. كەمەبەست
لێی بەشەكەی تری هیند پیسە. [چیرۆكی پاكستان تراژیدیایەكی ترە، بەڵام بەشێوازی جیاواز.
ئێستا كەهیند وەك پاكستانی لێدێت موسوڵمانان دەبنە
رەگەزە پیسەكە. ئەمەش تەنها دەربڕینێك یان بانگەشەیەكی سیاسی و دینی نیە، بەڵكو مایەی
ئازارو برسێتی و ئاوارەیی ملیۆنان مرۆڤە.
هەرچەندە بیرم لەئەوە كردەوە كەبەراوردێك لەنێوان
مودی و ئەردۆغاندا بكەم كەچۆن كوتومت هاوشێوەن لەوەی كە دژ بەنوخبەی تەقلیدی وڵاتن،
لای ئەردۆغان كەمالییەكان، لای مودی نەهرۆییەكان، مەبەست لێی ئەو نوخبەیەی كە جەواهیر
لال نەهرۆ بەرهەمی هێنا. ئەردۆغان دەیەوێ وڵات بكات بەئیسلامی، مودی بەهیندۆس. ئەردۆغان
دەڵێت شانازیی و پێگە بۆ خەڵكە ستەملێكراوەكە دەگەڕێنێتەوە، مودی هەروەها. مودی لەڕووی
ئابورییەوە زۆر سەركەوتووەو هیند لەهەڵكشاندایە، توركیاش بۆ ماوەیەك وەهابوو. زۆر
خەسڵەتی هاوبەشی تر هەیە لەنێوانیاندا. بەڵام لێرەدا زیاتر جەخت لەسەر چەمكی هاوسۆزی
دەكەمەوە بەتایبەتی لەباشور.
لێرەدا هاوسۆزی وەك وەرگێڕانێك بۆ چەمكی empathy بەكاردەبەم. بەدیدی بیرمەندی ئەمریكی جۆرج لاكۆف هاوسۆزی كرۆكی دیموكراسییە.
ئەو دەڵێت لەتەمەنی حەوت ساڵیدا لەباوكم پرسی دیموكراسی چیە؟ ئەویش لەوەڵامدا گوتی:
دیموكراسی ئەوەیە كەكەس لەتۆ زیاتر نیەو كەسیش لەتۆ كەمترنیە. بەم پێیە هاوسۆزی جۆری
پەیوەندییە لەنێوان مرۆڤەكاندا لەدۆخێكی تایبەتدا. بەڵام هاوسۆزی تەنها یەكسانی نێوان
كەسەكان نیە. بەڵكو لەهەمانكاتدا بریتیە لەمامەڵەكردن لەگەڵ ئەویتردا بەسۆزەوە، نەك
بەكینەو تۆڵەو توندوتیژییەوە. ئەمە زۆر بەتایبەتی كاتێك كەكەسێك دەچێتە خانەی نەیارەوە
یان هەڵەیەك دەكات.
ئەمڕۆ لەدونیادا دوو جۆر هەڵوێست بەگشتی زاڵە بەسەر
مرۆڤەكاندا، هەڵوێستێكیان ئەوەیە كەكاتێك كەسێك جودایە لەتۆ لەزۆر ئاستدا، ئایا بەسۆزەوە
مامەڵەی لەگەڵ دەكەیت؟ یان بە رەفزكردنەوە. مامەڵەی سۆزی مانای قبوڵكردن یان دانپیانان
نیە، بەڵكو مانای ئەوەیە كەلێی تێدەگەیەت بەڵام مەرج نیە قبوڵی بكەیت. بەو مانایە
كاتێك رووبەڕووی كەسێكی جیاواز دەبیتەوە، هیندۆسێك بۆ موسوڵمان لەهیند، ئیسلامییەك
بۆ عەلمانی لەتوركیا، ئەوا بەنەفرەت و توندوتیژی و هەوڵی سڕینەوە مامەڵەی لەگەڵ
ناكەیت بەڵكو بەسۆزەوە.
مرۆڤێك گەر شوناسی تایبەتی ئایینی هەبێت ناتوانێت
لەگەڵ ئەوانیتردا هاوسۆزبێت، ئەمە تایبەت نیە بەهیچ دینێك، بەڵكو هەموو دینیەكان و
هەروەها ئایدلۆژدارەكان بەتایبەتی چەپەكان هاوشێوەن. مامەڵەی ئەویتراندن لەنێو چەپەكاندا
زۆر خراپترە لەمرۆڤە دیدنییەكان.
ئێمە رۆژانە رووبەڕووی چوارچێوەو ئاگایی و دەربڕینی
جۆراوجۆریی دژ بەهاوسۆزی دەبینەوە لەكوردستان. هەركاتێك كەسێك یان گروپێك جیاواز-دەكرێت
خێرا پرسی كەمینەو زۆرینە بەرامبەری بەكاردێت. هەمیشە دەوترێت؛ زۆرینەی كۆمەڵگا وەهایە
یان ئەمەیە. لۆجیكی زۆرینەی و كەمینە، بەمانای باش و خراپ نایەت. بەو مانایە مانای
وەهانیە ئەگەر كەمینە بوویت خراپیت و زۆرینەی بوویت باشبیت. بەم پێیە موسوڵمانانی
هیند كەكەمینەن خراپن و نابێت گۆشتی مانگا بخۆن، چونكە مانگا لای هیندۆس پیرۆزە،
خواردنی مانگا سوكایەتی دەكات بەپیرۆزی زۆرینە. ئێمە لەكوردستان بەردەوام لەبەردەم
لۆجیكی پیرۆزی زۆرینەین، كە ناڕاستیەكی خەیاڵی كراوە.
ئێمە هەمومان لەخێزانی موسوڵمانەوە هاتوین. ئیسلامی
دایكم ئیسلامی تاعەت و زیارەت و بەشكردنی خواردنی خۆش لەگەڵ دەرو دراوسێدا، ئەگەر
عەرەبیش بن، پێدانی پاشەرۆكانە بەپشیلە و سەگەكان، بەبێ هیچ مەبەستێك جگە لەوەی كەخودا
پێی خۆشە. لەئیسلامی دایكمدا خودا سۆزی هەیە، هاوسۆزی هەیە، نەك تەنها بەرامبەر مرۆڤەكان
بەڵكو بەرامبەر ئاژەڵ و بوونەوەرەكانی تریش. بەڵام ئیسلامی سیاسی پڕاوپڕ جودایە لەمە.
جگە لەدەسەڵاتخوازی و بازرگانی و وەرگرتنی ملیۆن لەوڵاتانی ترو پەرتكردنی كۆمەڵگاو
پڕكردنی دونیا لەڕق و كینە و بەتاڵكردنەوەی مرۆڤەكان لەسنگفراوانی، لەهاوسۆزی و لە
قبوڵكردنی جیاواز هیچی تر نیە. ئەمەمان زۆر بە روونی بەرامبەر ئێزیدیەكان بینی. بەكورتی
مامەڵەكردن لەگەڵ لاوازدا، پاڵەوانی نواندن لەبەرامبەر لاوازدا، بۆ بەدەستهێنانی
پارەو پێگەی دونیایی دووری ئاسمان دورە لەو ئیسلامەی كەخودا بەهاوسۆزی دەبینێت و
ناتۆقێت لەبوونی جودایەك یان جیاوازێك.
نەبوونی هاوسۆزی لەنێوان ئیسلامیەكاندا تەنها بەرامبەر
ئەویتری غەیرە موسوڵمان نیە. ئەوەی كەمێك بەووردی لەدۆخی باشور بنواڕێت دەبینێت كەململانێی
نێو حزبە ئیسلامیەكان زۆریان لەسەر پارەو كورسی و دەسەڵات، پاڵنەری سەرەكی ئەو دۆخەیە.
لەڕاستیدا ئیسلامیەكی سەر بەخەتێكی فیكریی یان دارایی جیاواز زۆر بێ هاوسۆزترە بەرامبەر
ئیسلامیەكەی تر هەتا نائیسلامیەك. ئەمە بنەمای كۆمەڵگایەكی هەمیشە ناسەقامگیرە. كۆمەڵگایەك
كەتیایدا كەسەكان دەترسن لەوەی ئەویتر بگاتە دەسەڵات و ئەم بسڕێتەوە.
هاوسۆزی كرۆكی دیموكراسییەو تەنها لەكۆمەڵگایەكی
دیموكراتدا پیادە دەبێت. بەڵام كرۆكی ئەم هاوسۆزییە لەعەلمانیەتدایە. عەلمانیەت هەوڵدەدرێت
وەك كوفری لێبكرێت، كەجۆرێكی باڵایە لەگەوجاندن. ئەگەر هاوسۆزی بەمانای ئەوەبێت كە
لەگەڵ ئەویتری جودادا بەسۆزەوە مامەڵە بكەیت بەمانای ئەوەدێت كە لەڕوانگەی باوەڕو
بەهاو پیرۆزی خۆتەوە مامەڵە لەگەڵ ئەویتردا نەكەیت. ئەمەش تاكە مانای عەلمانیەتە.
عەلمانیەت یانی دینی خۆت بۆ خۆت، دینی خۆم بۆ خۆم: لکم دینکم ولی دین. مرۆڤی هاوسۆز مرۆڤێكی تەندروست تر و
ئارامترو سەقامگیرترە.