قەیرانی سوپا لە عێراقدا
8/18/2019 4:54:00 PM
سەردار عەزیز
سیاسیەک و زانایەکی ئاینی شیعە، لە ڕۆژانی ڕابوردودا دژ بە سوپای عێراقی لێدوانی دا. لای ئەو سوپای عێراق بە پارە بەڕێوە دەچێت و هەرکاتێک روداوێک ڕودەدات ئەم سوپایە لە بڕی بەرگری هەڵدێت، سوپای لەمجۆرە بۆ بژێوی دابینکردنە و نیشمانی نیە. هەروەها داوای ئەوە دەکات کە سوپا بچێتە ناو حەشد. ئەم بابەتە بو بە هۆی وروژانی سیاسیە عێراقیەکان و هەروەها شەقامیش، کە هیچ کامیان ڕاستیان تیادا نیە. شەقام هەرگیز خۆی ناجوڵێت، و سیاسی عێراقی یان بەرژەوەندی یان ناچاری وەهای لێدەکات کە کۆمەڵێک قسە بکات کە هیچ سەنگێکی ئەوتۆی نیە، چونکە هەمو دەزانن کە تەنها بۆ مامەڵەکردن و تێپەڕاندنی ڕوداوەکەیە.
بەڵام بۆ ئەوانەی کە پرسی دەوڵەت و سیستەم و هێز و هاوڵاتی و ئاسایش و سەقامگیری و زۆر شتی تر جێگای بایەخە، ئەم پرسە دەرکەوتەی دۆخێکی ئاڵۆزی قوڵە، کە ڕەگی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای عێراق و هەمیشە بەردەوامی هەبوە لە مێژویدا.
بە داخەوە پرسی سوپا و هێز و ئاسایش نەبوەتە پرسێکی گشتی، لە کاتێکدا لە هەمو پرسێکی تر گرنگترە لە وڵاتدا. لە بەر کۆمەڵێک هۆکار: ترس، پەیوەست نەبون بە هەست و سۆزەوە، هەروەها نەبونی ئەدەبیاتی زۆر لەو بوارەدا.
لێرەدا چەند سەرنجێک دەخەمە بەرچاو:
یەکەم سوپا کۆڵەکەی سەرەکی دەوڵەتی عێراقە، سوپا پیش دەوڵەت دروستبوە. سوپا لە مانگی یەکدا دروست بو، دەوڵەتی عێراقی لە مانگی هەشتدا ڕاگەیانرا. پێشینەی سوپا لە دەوڵەت، ئاماژەیەکی ڕونە کە هەر لە سەرەتاوە بە ئەرکی سوپا زانراوە کە دەوڵەت دروست بکات. بۆیە عێراق پێش ئەوەی هەرجۆرە دەوڵەتێک بێت دەوڵەتێکی سەربازییە.
دووەم، سوپا لە عێراق یەکەم کودەتا دەکات. کودەتا بە مانای دەستوەردانی سوپا لە سیاسەت. ئەوەی سەیرە لە عێراق و سوریا یەکەم کودەتا لە لایەن دوو ئەفسەری کوردەوە دەکرێت، بەکر سدقی و حوسنی الزعیم. سوپا هەمیشە نزیک بوە لە سیاسەت و بە جۆرێک یان سوپا سیاسەتی بەڕێوە بردوە، یان سیاسەت سوپای ئاراستە کردوە. بۆیە سوپا و مەدەنیەت هێشتا نەهاتوەتە ئاراوە لە عێراقدا. ئەدەبیاتی سوپا و مەدەنی بونی نیە. ئەمە دەبێت لە زانکۆکانی کوردستان لە کۆلێژە جیاوازەکانی وەک سیاسەت، کۆمەڵناسی، یاسا و زۆر کۆلێژی تر بخوێنرێت.
سێیەم، سوپا لە عێراقدا وەک زۆر دەزگای تر، ڕەهەندێکی تایفی قوڵی هەبوە، هەرچەندە کوردە بە عەرەب بوەکان ڕۆڵی گەورەیان گێڕاوە لە دروست بونی سوپای عێراقیدا، بەڵام سوپا هەمیشە وەک سوننی بینراوە. ئەمە دۆخێکی دەرونی دروستکردوە لای کورد و شیعە کە سوپا بە مەترسی ببینێت. چالاکوانی عێراقی غەیپ تمیمی باش باسی ئەم بوارە ئەکات. بەڵام لای شیعە ئەم هەڵوێستە ڕەهەندێکی تری هەیە، ئەویش سوپا بە جۆرێکی تر بەرهەم بێتەوە کە یەکەم، مەترسی نەهێڵێت، دوەم، سەر بە تایفەی خۆیان بێت و سێیەم، شەڕ بکات لە پێناوی تایفە نەک تەنها دەوڵەت.
چوارهەم، سوپا پەیوەستە بە کەلتورەوە. بۆچی سوپا هەڵدێت لە شەڕەکان یان دەدۆڕێت بە ئاسانی. سوپای عێراق لە سەرەتاوە دژ بە خەڵکی عێراق دروست کراوە، بۆیە هێزێکی ناوەکیە نەک نیشمانی. بەڵام لاوازی یان نەبونی باوەڕ بە دەوڵەتی عێراقی هۆکاری سەرەکی لاوازی سوپای عێراقیە. باوەڕ هەرە گرنگترین ڕەهەندی سوپایە. ئەمەیە کە یوسف دەڵێت سوپا بۆ ئیرتیزاقە. بەڵام حەشد بە باوەڕەوە شەڕ دەکات.
پێنجەم، باوەڕی ئەوەی کە سوپا دەتوانێت دەوڵەت ئاراستە بکات و ببێتە پارێزەری وەک لە میسر و تورکیای پێش کودەتا هەبو، لە عێراقدا هەرگیز سەرکەوتو نەبو. بۆیە ئەو هەمو ملیارەی ئەمریکا بۆ بونیادنانی سوپای عێراقی بە فیڕۆ چو، چونکە ئەمریکیەکان بێئاگابون لە ڕەهەندی کەلتوری ئەم پرسە. چۆن نوخبەی سیاسی شیعە سوپایەکی بەهێزی ڕاهێنراو لە لایەن ئەمریکیەکانەوە قبوڵ دەکات، بەڵکو بە مەترسی دەزانێت.