لە پەڕاوێزی دانیشتنی یەكەمی توركی و سوری بە نێوەندگیری مۆسكۆ
1/4/2023 7:07:00 PM
مەهدی کاوانی
ئەو دانیشتنە لە نێوان
وەزیری بەرگری وتیمی ئیستخباراتی سوری و توركی بوو كاتەكەش ڕۆژەك پێش تەواوبوونی
ساڵی ٢٠٢٢ بوو.
وەك دانانی ھەندێ خاڵ
لە سەرپیتەكان ، خاڵە ناكۆكەكان ، لە كۆبوونەوەكەدا
، نەخرانە ناو باس كردن لەسەری تا ئەوكاتەی دەگەنە دەر ئەنجامێك بە تایبەتی لە سەر
كشانەوەی ھێزەكانی توركی لە ناو خاكی توركیا . دیمەشق كشانەوەكە بەوە دەبەستنەوە كە
دەبێ توركیا ھەر لە ئێستاوە جەدوەل زەمەنی بۆ كشانەوەكە دیاری بكات و لایەنی توركیش
دەیبەستێتەوە بە جێگیربوونی ئاسایشی تەواو كە زیاتر مەبەستی نەھێشتنی مەترسی قەسەدە
لە ناوچەكە . خاڵی تری ناكۆكی نێوانیان كە ھەمدیسان وەستێنراوە دەربارەی ئۆپۆزسیۆنی
سوری سەر بە توركیایە كە دیمەشق بە ڕێكخراوی تیڕۆڕستی ناویان دەباو ئەنقەرەش بیرو
بۆچوونی تری ھەیە دەربارەیان . یەكێ لەخاڵە ھەرە گرنگەكان ، ھێزەكانی سوریای دیموكراتیە
كەتوركیا بەدرێژكراوەی پەكەكە ناویان دەبات و دەیەوێ بیانخاتە ناو بازنەی ھێزەكانی
تیڕۆرستی كەچی دیمەشق بە ساردی باس لەو مەوزوعە دەكات . وەك توركەكان باسی لێوە دەكەن
. حكومەتی سوری بەوە ڕازی بووە كە پەنابەرەسوریەكان ئارەزوومەندانە بگەڕێنەوە ناو
كەس و كاریان . لە سەر مەنتیقەی ئامینە بۆیان ھیچ باسو خواسێكی لە سەر نەكراوە .
مەدلولاتی سیاسی دوای یەكەم
دانیشتن :
١-لە ناوچەكانی ئیدلب بە تایبەتی و تەواوی ئەو
ناوچانەی كە دەكەونە ناوكۆنتڕۆڵی توركی و ئۆپۆزسیۆنی سەر بە توركیا تاڕادەیەك لە
ناو ھەموو شاروشارۆچكەیەك ، بە دەیان ھەزار كەس و لە دژی ڕێكەوتنەكە ڕژانە سەر شەقامەكان ولێرەو لەوێ لێدوانی سیاسی زۆر توند
درا دژی ئەوڕێكەوتنەو سەرۆكی بەرەی نوسرەش « جۆلانی» بە توندی ئیدانەی ئەو ڕێكەوتنەی كرد .
٢- ئەمەریكا، ئەوروپاشی بخە سەر زۆر بە توندی ئیدانەی
ئەو ڕێكەوتنەی كرد .
٣- دوا بە دوای دانیشتنەكە ھێزەكانی سوریای دیموكرات
موبادەرەیەكی خستە بەردەم تەواوی ئۆپۆزسیۆنی سوری بە ھەردو بەشی مەدەنی و سەربازی
بۆ ئاشتەوایی سیاسی و نیشتمانی و دانیشتن پێكەوە لەسەر مێزی گفتو گۆ و ھەشن ئەو
موبادەرەیەی قەسەد بەوە لێك دەدەنەوە كە عەرزێكی ئەمەریكی بێت لە ڕێگای قەسەد .
٤- رووسەكان لەمێژە خوازیاری ئەوەن كە توركیاو ڕژێمی
بەشار ئەسەد بگەیننە یەكتر . پێشدەچێ ئەو دانیشتنە سەرەتایەك بێت تاوەكو زنجیرەی
دانیشتنی تریش ڕێك بخرێ ودوا دانیشتنیش لە نێوان بەشار ئەسەدو ئەردۆگان بێت .
٥- رووسەكان دەیانەوێ بە ھەر نرخێك بێت توركەكان
لەئەمەریكیەكان دوور كەنەوە .
٦- ئەردۆگانیش پاش ئەوەی سیاسەتەكانی لە لیبیاومیسرو
سعودیە شكستی ھێناوەو زنجیرەیەك دانیشتنی لە مستەوای خوار قیادە لە گەل سعودیەو میسر
گرتووتیە بەر ، ئەگەر چی با بەوادر نیەتپاكی دروست نەبووبێ ، ماوەی شەش مانگێك دەبێ
خوازیاری ئەوەیە ئەو نزیك بوونەوەیە لە گەڵ بەشاریش بكات .
٧- ئیدی نازانرێ نزیك بوونەوەكە تاكتیكیە یانی
دوای ھەڵبژاردن كۆتایی دێت یان تا سەرە .
٨- بە گوێرەی ڕاپرسیەكان لە سەر ھەڵبژاردنی دادێی
توركیاو تاوەكو ئێستا دەنگەكانی ئاكپارتی و جەھەپە لە دەوروبەری ٣٢٪بۆ ھەر یەكەیانە
كە ئەوەش موریح نابێ بۆ ئاكپارتی و ئەردۆگان ھەر بۆیە پێیان وایە بە ھەر نرخێك بێت
دەبێ پێش ھەڵبژاردن ڕێكەوتنەكەیان لە گەڵ دیمەشق بە ئامانج بگات .
٩- دیارە دەنگدەری ئەوجارەی توركی زیاتر خوازیارە
كە پەنابەری سوری كە بە ٣ ملیۆن كەس مەزندە دەكرێ بە ھەر نرخێك بێت بگەڕێنەوە بۆ
سوریا چونكە پاڵەپەستۆیەكی قورسی ئابوریان خستۆتە سەر توركیا لە ھەڵبژاردنی شارەوانیەكان
، ئیمانیۆل ماكڕیۆنیش وەھا توانی ئەستەنبۆڵ و ئەنقەرەو ئەزمیر كە سێ گەورەترین شاری
توركیان لە بن دەستی ئاكپارتی دەربێنێ ، دەرئەنجامی ئەو بانگێشەیەیان بوو كە دەبێ
پەیوەندی توركیاو سوریا بگەڕێتەوە ئاستی جاران واتە تەتبیع .
١٠ - بۆ ئەو كاتی ئەردۆگان دژ بوو ئێستا خەریكە ئەو
خاڵە لە بن دەستی ئۆپۆزسیۆن دەربێنێ .
١١- رووسیا خوازیارە ئاكپارتی ئەوجارەش ھەڵبژاردنەكان
بباتەوە بۆیە دەیەوێ بە ھەر نرخێكەوە بێت نزیك بوونەوەی ئەردۆگان و بەشار ئەسەد ،
بكەویتە پێشھەڵبژاردن .
١٢-ئەمەریكا ، ئەوروپاش لە گەڵ زۆر زۆر دژی ئەو
ڕێكەوتنەنەو ڕەنگە كار لەسەر ئەوەش بكەن ئەگەر ھەر بشكرێ با بكەوێتە دوای ھەڵبژاردن
و بە بۆچوونی خۆشم لە ئێستاوە تا ئەنجامدانی ھەڵبژاردن ، كار لە سەر ئەوە دەكەن كە
ڕێكەوتنەكە ئەنجامی نەبێ و ھەموو ھەوڵی خۆشیان بۆ ئەوە بەگەر بخەن كە ئاكپارتی ھەڵبژاردنەكە
نەباتەوە .
١٣- ئەمەریكا پەڕاوی زۆری بەدەستەوەیە كە نەیەڵێت
ڕێكەتنەكە بە ئەنجام بگیرێ گرنگترینیان نزیككردنەوی قەسەدو ئۆپۆزسیۆنی سوری دەبێت
كە ئەگەر ئەوە ڕووبدات ڕەنگە بە دوایەوە ڕێكەوتنی ئەردۆگان و بەشار بێ ناوەرۆك بمێنێتەوە .
١٤-تا ئێستا باس لە ھیچ سەرەداوێ ناكرێ كە ئێران
با بە ناڕاستەوخۆشبێت ،دەناو ڕێكەوتنەكە دایە یان نا وەیان چی دەوێ و چیشی ناوێ .بە
ھەر حال ناكرێ ڕۆڵی ئێران بە نادیدە سەیر بكرێ . كە سوریاش بۆ خستنە ناو لیستی تیڕۆر
بۆھێزەكانی سوریای دیموكرات ساردی تەواوی پێوە دیارە ، ئەمە دەكاتە ڕێكاوڕێكی لایەنی
ئێرانی .
١٥ - لوتكەی پێشتری نێوان ئەردۆگان وپۆتین و سەرۆكی
ئێران كەنزیكەی شەش مانگێك دەبێ بەر لەومێژووە ، لەوێش ئێران پێداگری تەواوی كرد كە
نابێ توركیا ئۆپڕاسیۆنی سەربازی دژی قەسەد بكات. پێشم وانیە لەو كاتیەوە تاوەكوئێستا ھیچ گۆڕانكاریەكی ئەو تۆ لەسیاسەتی ئێران
دەربارەی قەسەد گۆڕدرابێ .
١٦-بە بۆچوونی خۆم ئەگەر دەرئەنجامەكانی كۆبوونەوەكانی
دادێی توركی و سوری و بە نێوەندگیری مۆسكۆ ، دەرئەنجامی باشی بۆ ئەنقەرە لێ بكەوێتەوە و بەدوایەوە توركیاش بێدەنگی لە
ئۆپڕاسیۆنەكەی دژی قەسەد دەكاو لە میانەشدا تێكڕای لایەنەناكۆكەكانیش بێدەنگی لێ دەكەن
. لێرەش ڕای ئەمەریكا تەمو مژاوی دەبێت و با چاوەڕوان بین .