گوناھە، مێژووی ئارام و ئاڵای شۆڕش، بە مەلا بەختیار ببەسترێتەوە!
10/7/2020 4:45:00 PM
مەهدی کاوانی
ناچمە ناو قولای
مێژووی لە دایک بووی کۆمەڵەو پاشانیش ئاڵای شۆڕش، دەشزانم ئەو مێژووانە ئەم و ئەو
بە میزاجی خۆی وحەزەکانی و باوەڕەکانی حەل و فەسلێکی دەناودا کردووە .
بەندەو لەو نوسینەمدا
تەنیا تیشک دەخەمە سەر باوەڕە جیاکانی کادیرە سەرەکیەکان ، ڕێک ئەوانە دەگرێتەوە کە
لە سەر دەستی ئەوان کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان لەساڵی ١٩٦٩ و ئاڵای شۆڕش لە ساڵی
١٩٨٤ دروست بوو .
لە سەرەتای
دروست بوونی ئاڵای شۆڕش ، دوو نامیلکە بە چاپ گەێندران ، یەکێکیان بە ناوی پڕۆژەی
ئاڵای شۆڕش لە لایەن مەلا بەختیارو ھەندێکی تر . دووەمیان بە ناوی (لم يعد صمت
ممكنا) واتە چیتر بەبێ دەنگی نامێنینەوە لە
لایەن سالار عەزیزو مامۆستا جەعفەر نوسرابوونەوە .
بەندەو لە وەختی
خۆی ھەردوو نامیلکەکەم چەندەھا جار زۆر بە وردی خوێندبۆوە .
شوعیەکان و بۆ ئەوکاتی
بە چاوی زەڕەبین تەماشای نوسینی کادیرە قیادەکانی ئاڵای شۆڕشیان دەکرد لە بەر چەند
ھۆکارێکەوە . لە لایەکەوە خۆشحال بوون بەو ئینشقاقەی یەکیەتی و دروست بوونی ئاڵای
شۆڕش ، لە لایەکی تریشەوە مادامەکینێ ئاڵای شۆڕش ، بیری مارکسیزم لینینزمیان کردبوە پێوەر بۆ بەرنامەی فکری و سیاسی خۆیان ، کەواتە
ئەوانیش بەوە خۆشحال دەبوون کە ئاڵای شۆرش لە نزیکی بیرکردنەوەو سیاسەتەکانی ئەوانەوە
بێت .
بە دیوە
پێچەوانەکەشەوە ، کۆمەلەی زەحمەتکێشان کە پاشان بوونەتە حیزبی کۆمەنیستی ئێران و لە
ھەردوکیاندا عەبدولای موھتەدی دەناویاندا، سەرۆکیان و کەسایەتیەکی بێ ڕکابەر بوو
.حەزیان دەکرد ئاڵای شۆڕش ، بە بیرکردنەوەکانی ئەوانەوە ، بچێت .
ھەروەھا و بۆ ئەو
کاتیش ڕەوتە کۆمەنیستە جیاکانی کوردستانی باشووریش بە نەجمەدین فەقێ و فوئادی مەجیدی
مسری ، ئەو ڕەوتانەش بە ھەمووانیانەوە زیاتر لە بیروباوەڕەکانی حیزبی کۆمەنیستی ئێران
نزیک بوون نەک لە حیزبی شوعی عیراق . ھەمدیسان ئەوانیش بە گرنگیەوە دەئاڵای شۆڕشیان
دەڕوانی . دەتوانم بڵێم ئەمەکەی دوایی لە دوا جاردا زیاتر ھێلێکی مام ناوەندی
نواند لە نێوان فکری ڕادیکاڵ و بیرکردنەوەکانی تر .
حیزبی شوعی عیراقی
و بۆ ئەو کاتی دەیان گۆت نامیلکەکەی مەلا بەختیار بە ڕێڕەوی حیزبی کۆمەنیستی ئێراندا
دەڕواو ئێمە پێیەوە مورتاح نین و زۆر جار بە کادیرانی ئاڵای شۆڕشیان دەگۆت خۆزگەمان
بە کفن دز . زیاتر ، مەبەستیان یەکیەتی نیشتمانی کوردستان بوو . ئەوان بە نامیلکەیەکی
لە قەوارەی نامیلکەکەی مەلابەختیار ھاتنە وەڵام ئەگەر ھەڵە نەبم نامیلکەکەیان لە ژێر
ناوی ئاڵای شۆڕش بەرەو کوێوە بوو ، وابزانم سەرۆ قادرو ئاسۆ کەریم دەریان کردبوو ،
وەھاش ئیعلان نەکرابوو کە ئەوە تێگەیشتنەکانی حیزبی شوعیە بەرامبەر بە ئاڵای شۆڕش
.
لە سەر نامیلکەی
دووەمیش کە سالار عەزیزو مامۆستا جەعفەر لە دەرەوەی وڵات دەریان کردوو و دەیان گۆت
ئەو نامیلکەی دووەمیان زیاتر لە حیزبی شوعی نزیکیان دەکاتەوە .
ئەگەر ھەندەکیش
بگەڕێینەوە دواوە واتە دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلول ، ھەنە بە ئاشبەتالیش ناوی دەبەن و
دوا بە دوای ئەوانیش سەردەمی ڕووخانی شای ئێران و بەدەر کەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران
کە بە دوایەوە جمھوری ئیسلامی و خومەینی کۆنترۆلیان کرد . ئەو کاتانە شەڕی ساردی
بلۆکی ڕۆژئاوا کە ولایەتە یەک گرتووەکان قیادەی دەکردو بلۆکی ڕۆژھەلاتیش کە یەکیەتی
سۆڤیەتی پێشو قیادەی دەکرد ، ئەوان دوو گەورە ھێزی جیھانی و رکابەری سەرسەختی یەکتر
بوون. دەتوانم بڵێم لە ھەفتاکان و ھەشتاکانی سەدەی ڕابوردو بۆ کوردو گەڵانی چەوساوەی
تر ، بیری مارکسیزم لینینزم و ھەندەک جار
بیری ماویش ببوە سەروێردی بەشی ھەرە زۆری شۆرشە سیاسی و نیشتمانی و چەکداری زۆر لە
وڵاتانی جیھان .
ئەو کاتەی کە کۆمەڵە
لە ساڵی ١٩٦٩ بە نھێنی لە دایک بوو و
دوا بە دوای ئەوان و لە ژێر بیرۆکەی گەشەکردنی ناسەرمایەداری بۆ وڵاتانی لە بابەت
عیراق و ئیدیشە وە حیزبی شوعی چووە ناو بەرەی حیزبی بەعسو لێکەوتەکەشی بە قسەی فەرمی
خۆیان ، ئیعدام کردنی زیاتر لە ٦٠ ھەزار کادیرو ھەوادارانی حزبی شوعی بوو .
دەتوانم بڵێم
پاش ڕێکەوتن نامەی جەزایر لە نێوان شاو سەدام حوسێن و کاتەکانی مانەوەی حیزبی شوعی لەناو بەرەی بەعسیەکان
، فەترەیەکی زێڕین بوو ھەم بۆ گەشەکردنی بیری نیشتمانی کورد لە ناو حیزبە تازە
دروست بووەکان بە تایبەتی کۆمەلەو یەکیەتی و بزوتنەوەی سوسیالیستی کوردستان ھەم گەشە
کردنی بیری مارکسیزم بوو لە ناو ڕیزەکانی کۆمەڵە لە غيابي حیزبی شوعی عیراق ، بە شێوەیەکی
تایبەتی .
من بۆ خۆم بە
حوکمی ئەوەی دەرچووی بەشی ئابووری بووم لە زانکۆی موستەنسەریەو ئاشنایەتی باشیشم ھەبوو
لەگەڵ شوعیە عەرەبەکانی ناو زانکۆ و بۆ ئەو کاتی ڕاستە لە ناو شانە نھێنیەکانی کۆمەڵە
بووم بەڵام کارتێکردنی زانکۆ و شوعیە عەرەبەکان و کتابی سەرمایەی کارل مارکس بە ھەموو
بەشەکانی و زۆرانیک لە کتابی تری ئابووری و سیاسی لە ڕوانگەی مارکسزیزم لینینیزم دەمخوێندەوەو
لە ڕێگەیەوە تا ئێستاشی لە گەڵ دابێ ، کارتێکردنیان بە سەرمەوە ماوە . ھەر لەو ڕوانگەیەوە
لە کاتی دروست بوونی ئالای شۆڕش ، ھێلە جیاکەرەوەکانی ئالای شۆرشم لە یەک جیا دەکردەوە
.
شەھید ئارام بە
حوکمی ئەوەی لە یەکیەتی سۆڤیەتی پێشوو بوو و ھاوژینەکەشی ڕووسی بوو ، نووسینەکانیشی لە ناو گۆڤار بوو ڕۆژنامە
بوو بە ناوی ئاڵای شۆڕش کە لە چیا ناو ناوە
دەری دەکرد و لە ڕێگەیەوە دەتتوانی زۆر بە ئاسانی خەتی بیرکردنەوەی ئارام لە خەتی
بیرکردنەوەی ماویەت و چەپی نوێ بە ھەموو فێرگەکانیەوە لێک جیاکەیتەوە . ڕاستە شەھید
ئارام بەردەوام ڕەخنەی لە حیزبی شوعی و چوونیان بۆ ناو بەرەی بەعسیەکان دەگرت ، بەڵام
تێڕوانینی فکری ئەو زیاتر لە خەتی سۆڤیەت نزیکتر بوو لەوەی لە ماویەت یان چەپی نوێ
. لەو ڕوانگەیەوە ئەگەر بەراوردی بیرکردنەوەی سالار عەزیزو مامۆستا جەعفەر بکەین لە
گەڵ بیرکردنەوەی مەلا بەختیار ، ھی سالارو جەعفەر زیاتر نزیک بوون لە بیرو بۆچوونەکانی
شەھید ئارام ، نەک ھی مەلا بەختیار . ھەردوو نامیلکەی ، ئاڵای شۆرش و لم یعد صمت
ممکنا و ھەروەھا نامیلکەی رەدی شوعیەکانیش لە سەر نامیلکەی مەلا بەختیارو موناقەشە
فەردیەکانی ئێمەش لە گەڵ کادیرە قیادەکانی ئەو کاتی حیزبی شوعی ھەمان شتیان پێ دەگۆتین
. ئەو کاتانەی کە کادیرە ئەساسەکانی ئاڵای شۆڕش و ڕەوتە کۆمۆنیستەکانی تر کە لە زێوەی
دیوی ڕۆژھەڵاتی کوردستان بووین و تێکرای گفتو گۆکان ، ئەوڕاستیانەی بە دەر دەخست کە
ئاڵای شۆرش بۆ سێ بیرکردنەوەی جیا کاتەکانی بەڕێ دەکرد .
بیرکردنەوەی مەلا
بەختیارو پشکۆنەجمەدین و زۆرانێکی تر سۆڤیەتیان بە سۆشیال ئیمپریالیزم یان ڕاستەو
خۆ لە بەرەی ئیمپریالیزم ڕێزبەندیان بۆ دەکردو ھێلی مام ناوەندیش ھەبوو کە سۆڤیەتیان
بە سوسیال دادەنا بە کۆمەڵە کەم و کورتیەکەوەو ھێلی سێیەمیش و بە تایبەتی ئەوانەی
کە خوازیاری ئەوە بوون ئاڵای شۆڕش بەڕێچکە بیرکردنەوەکانی ئارام بڕوات ، حەزیان دەکرد
لە حیزبی شوعی و ئەو ڕەوتە کۆمەنیستە جیھانەی سەر بە سۆڤیەتەوە نزیک بوون ، نزیک
ببنەوە .
کاتێ ئێمە بەتایبەتی
ئەوانەی لە چەپی ڕادیکالی دوور بوون ، دەکەوتینە ناو گفتوگۆ لە گەڵ کادیرە قیادەکانی
حیزبی شوعی ، نەیان دەشاردەوەو دەیان گۆت پێمان خۆشە ئاڵای شۆڕشیش وەک فیدایی ئەکسەریەتی
ئیرانێ پارتێکی شۆڕشگێر پێک بھێنن وەک چۆن ئەوان نزیک ترین دۆستیان حیزبی تودەی ئێرانە
، با ئاڵای شۆڕشیش نزیک ترین دۆستیان حزبی شوعی بێت . ھەندێک جار لێدوانەکانیان دەبردەوە
بۆ ئەو شوێنە کە ئاڵای شۆڕش و حیزبی زەحمەتکێشان و پارتی گەڵی سامی عەبدولرەحمان ،
یەک بگرن و بێنە ناو جودیش بەڵام حەزیان بەوە نەدەکرد کە سامی عەبدولرەحمان ببێتە
کەسی یەکەم لە ناو ئەو حیزبە .
دەبێ ئەوەش بڵێین
، ئەوەی ڕێگر بوو کە ئەو سێ حیزبە ببنە یەک ، ئاڵای شۆڕش بوو و بەس چونکە چەپی ڕادیکالی
دەناویدا زۆر بەھێز بوو .
ڕاستە لە دوا
جاردا واتە لە کاتەکانی ڕاپەڕینی بەھاری ١٩٩١ ، حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان و ئاڵای
شۆرش بە ھەموو فێرگە جیاوازەکانیشیانەوە ، یەکیان گرت ، بەڵام ماوەکەی کورت بوو واتە ئەمەکەی دوایی ، دووبارە گەڕانەوە
ناو یەکیەتی نیشتمانی کوردستان .
بۆ بەبیر ھێنانەوە
لە کاتی گەڕانەوەی ئاڵای شۆڕش بۆ ناو یەکیەتی و لە ئاخاوتنێکی دوو قۆلی نێوان من و
کاک سالار عەزیز ئەمەکەی دوایی گۆتی گوناھە بۆ مەلا بەختیار پاش ئەو ھەموو پاکانەی
لە کاتی گرتنەکەی ناو یەکیەتی ، دووبارە سیاسەت بکاتەوە .
ھەندەک دەگەڕێمەوە
بۆ دواوە .
بەندە بەحوکمی ئەوەی
بەشدار بووی ھەرسێ کۆنفراسی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان و پلنیۆمی ئاڵای شۆرش
بووم و بە حوکمی باکگڕاوندی پێشووشم تا زۆر
ڕادە ھەستم بەباوەڕە جیاوازەکانی کادیرە سەرەکیەکانی کۆمەڵەو ئاڵای شۆڕش دەکرد .
ڕەوانشاد مام جەلال
و نەوشێروان موستەفا زیاتر خوازیاری پارتێکی سوسیال دیموکرات بوون بۆ کۆمەڵەو یەکیەتی
و لە کۆنگرەی یەکەمی یەکیەتی نیشتمانی کوردستانیش پاش ڕاپەڕینی ١٩٩١ ئەو کارەیان بە
ئانجام گەیاند .
ئەوان و وەختی چیا زیاتر لە حیزبی دیموکراتی ئێران و
دکتۆر قاسملۆ نزیکتر بوون نەک لە گەڵ کۆمەڵەی زەحمەتکێشان کە دواتر خۆیان کردە حیزبی
کۆمەنیستی ئێران .
مەلا بەختیارو بۆ
ئەو کاتی ڕێک پێچەوانە بوو و سالار عەزیزیش بۆ ئەو کاتی دکتۆر قاسملۆی تەفزیل تر دەکرد
لە عەبدولای موھتەدی .
دەبێ ئەوەش بڵێین
ئەوە ئێمەی ناکاملی سیاسی کە جیاوازی فکر بە شتێکی گەورە لە قەلەم دەدەین ، ئەگینا
بیرکردنەوە جیاوازەکان دەناو حیزبێکی سیاسیشدا زۆر زۆر ئاساییەو لە ڕوانگەی ملکەچی
زۆرایەتی و ڕێزگرتن لە کەمایەتی .
دەناو حیزبی شوعیش
بیرکردنەوەی جیاواز بە ئاشکەرا دەبینرا . یوسف قەشە ناسراو بە ئەبوو حیکمەت لە گەڵ
زۆرانێک لە کادیرە ئەساسەکانی ئەو حیزبە جیا بوونەوەو پارتی (کار) یان دروست کرد کە
زیاتر لە باوەڕەکانی سوسیال دیموکرات نزیک بوون . پێش ئەوانیشەوە بەھائەدین نوری لە
حیزبی شوعی جیا بووەوە . لە شەستەکانی سەدەی پێشووش حیزبی شوعی تووشی کەرتبوونێک
ھاتوو ماویەکانی ناویان ھاتنە دەرێ .
بیرو باوەڕی ھەر
کەسێکیش ئەگەر بە نەگۆڕی تەماشا بکرێت ، دۆگمایەتی دەگەیەنێ .
مام جەلال و نەوشێروانیش
سەرەتا وەک ماویزم بە دەر کەوتن دوایی ھاتنە سەر مارکسیزم و سۆسیال دیموکرات و بە
نسبەت ڕەوانشاد نەوشێروانیش کە گۆڕانی دروست کرد گۆتی ئێمە پابەند نابین بە بیرکردنەوەیەکی
تایبەت ، واتە ھەموو باوەڕە مارکسی و نیشتمانیەکان دەناوماندا ، شوێنی دە بێتەوە .
عەبدولای موھتەدی
و سەدان کادیری چەپی نوێ ، یان ڕادیکالی پێشتر و ئێستاکە باوەڕەکانیان لە باوەڕەکانی
سوسیال دیموکرات ھەتا لە حیزبە لیبڕالەکانیش نزیک بۆتەوە .
دەبێ ئەوەش بڵێین
کە ڕەوانشاد نەوشێروان لە سەردەمەکانی ناو یەکیەتی و گۆڕانیش کەسێکی بێ ڕکابەر بوو
. وتە بێژی پێشووی ئەمەریکی لە ڕۆژھەلاتی ناوەڕاست و لە لێدوانێکی دا گووتبووی نەوشێروان
موستەفا ھەر تەنیا خەسارەتێکی گەورە نەبوو بۆ بزوتنەوەی گۆڕان بەلکو لە دەستدانی خەسارەتێکی گەورە بوو بۆ تەواوی
کوردو عیراقیشەوە .
سەرکردەکانی یەکیەتی
ئێستاشی لە گەڵ دابێ کە دێنە سەر باس و خواسی سیاسی و نیشتمانی ، مام جەل و نەوشێروان
بە دوو کەسایەتی کاریزمای ناو یەکیەتی و حەرەکەی سیاسی و نیشتمانی کورد ناو دەبەن
. بە خۆشتان دەزانن لە کۆچەکەی و چلەکەی و ساڵیادەکانی ، ڕێپێوانی ملیۆنی ڕووی لە
گردەکەبوو . کوردیش دەڵێ کە زۆر ھات قەوارە بەتاڵە .
ھەتا ئەو بەڕێزەش
لە سەر ژیان مابوو بزوتنەوەی گۆڕان لەو پەڕی پەرەسەندن دابوو و ئێستاکەش تا زۆر ڕادە یەتیمی پێوە دیارە .
کاک ئیبراھیم جەلال
لە ھەشتاکانەوە تاکو ئێستا کە دەکاتە نزیکەی ٤٠ ساڵ خۆی بە دەقێکی نەگۆڕ بەستۆتەوە لە دژی ئەو ڕێڕەوە فکریەی شەھید
ئارام و ھاوڕێکانی ، لە بەرامبەریشدا زۆرانێک لە کادیرانی ھەوادار بە بیرکردنەوەکانی
شەھید ئارام وەھا ھۆنینەوە دەکەن کە تەنیا بیرکردنەوەکانی شەھید ئارام مارکسیزمیە
. ئەو دوو بیرکردنەوانە سەر لە بن ھەڵەن .
کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی
کوردستان بە بیر کردنەوەی ماویەت دەستی پێ کردو پاشانیش تێکەڵ بە سەرچاوەکانی تری
مارکسیەت بووەو ، ڕەوانشاد نەوشێروان موستەفاش لە ئاخاوتنێکی بۆ ئێمە لە ناو کۆنفراسی
سێی کۆمەڵە گووتی ، ١٤٠٠ ڕێکخراوی سیاسی و نیشتمانی جیھانی نامەیان بۆ سەدام حوسێن
نووسی بوو تاوەکو خالە شەھاب و مامۆستا جەعفەرو ئەنوەر زۆراب ، ئیعدام نەکرێن . وەلامی
سەدام ئەوە بوو قبولمە بە مەرجێ خالە شەھاب داوای لێ بوردن بکات ئەویش ئەو داوایەی
سەدامی ڕەت کردەوەو گوتی پەتی سێدارەم پێ پیرۆزترە لەو داوایەی سەدام .
ھەر تەنیا زیندانە
سیاسی و نیشتمانیە کوردەکان نا بەلکو ھی عەرەبەکانیش ڕستەیەکی شەھید خالە شەھاب ببوە سەر وێردی باسەکانیان (کەم بژی کەڵ بژی) .
ئیدی سەرکردەکانی
کۆمەڵە بە تایبەتی ئەوانەی دەناو ژیاندا نەماون ھەر ھەمووانیان پیرۆزن و جێگای
شانازی ھەموومانن وگوناھە لە بەر جیاوازی فکر ، لێکیان جیا کەینەوە .
ئەوەی ماوەتەوە
بیڵێین باوەڕەکان نەگۆڕنین .
حیزبی شوعی گەورەترین
حیزبی عیراقی و کوردستانی بوو ، ئێستاکەش ھەر ھەندی حیزبێکی کوردی لە بابەت زەحمەتکێشان
و حیزبە بەناو سوسیالیستەکەی حەمەی حاجی مەحمودی لێ ماوەتەوە و بەشیێکی فراوانی
کادیرەکانیشیان سەنگەریان بۆ ناو پارتی دیموکراتی کوردستان گواستۆتەوە.
تا ماوەیەکیش پێش
ڕاپەڕین ، خەلک پێشمەرگەو حیزبە سیاسیە کوردەکانیان بە پیرۆز تەماشا دەکردو لە دوا
ھەڵبژاردنیش لە سەروی ٦٠٪ بەشداری ھەلبژاردنی نەکرد .
مارکسیزم لینینزم
پێش ھەرەسی سۆڤیەت خۆی دەناو چەندەھا فێرگە دەدیتەوە ، ئێستاکە لینینزمیشیان لە
ناو دەرھێناوە و تەنیا وەک ماوتسی تۆنگ ئاسا کە تاقی کردنەوەیەکی چینی ناویان دەبرد
. ھی لینینیش تەنیا وەک تاقیکردنەوەیەکی ڕووسی ناوی دەبەن .
پێشان ئەمەرکاو یەکیەتی
سۆڤیەتی پێشو وەک دوو گەورەترین ھێزی جیھانی ناویان دەبردرا ، ئێستاکە چین و ئەمەریکا
ناویان وەک دوو گەورە ھێزی جیھانی دێت . ئەوانەو دەیانی تر لە ماوەی ئەم ٢٠-٣٠ ساڵەی
دوایی گۆڕانیان بە سەردا ھاتووە .
مارکسیش دەڵێ نەزەریە
خۆلە مێشەو درەختی ژیان ھەمیشە سەوزە .
دەبا ئێمەش چیتر
خۆمان بە دەقە مێژوویەکانی پێشترمان نەبەستینەوەو خۆمان لە گەڵ ڕێڕەوە تازەکان و ئەو
ئاستەی ئێستای مرۆڤایەتی تێیدایە ببەستینەوە .